Koerscorrectie in opzet Noordhollands Filmfestival
Fascinerende, eenvoudige
La Strada van Fellini
haarlem
BERGMAN VERVANGT GOD DOOR DE PSYCHIATER
t
Kubrick poetst oude gruweleffecten op met perfecte vakkennis
n
Shining: buitensporig horror-drama
filmhuizen
I
Zweedse cineast mist greep op de stof in Marionettes
14
15
FILM
19 8 0
OKTOBER
VRIJDAG 3 1
Verrukkelijke Being There met een satirische ondertoon
ting
i
van
'van
neer
n.
jr een
is
i
el’tu
lat
emt.
niet
tjn
e
VIERDE
NOORD
HOLLANDS
FILM
FESTIVAL
7&8
NOVEM
BER
1980
k !N
dé
FILM
-HUIZEN
VAN
HAARLEM
HOORN
VELSEN
(Van onze kunstredactie)
HAARLEM/IJMOND. Meer
dan vierduizend mensen bezoch
ten vorig jaar het gezamenlijk
festival van vier Noordhollandse
filmhuizen. Een succes, zou je
licht denken. De vrijwilligers die
het evenement organiseerden,
voelden evenwel nattigheid. Het
filmhuis in Alkmaar liet het voor
dit jaar zonder meer afweten, ter
wijl het goed lopende Haarlemse
filmhuis De Filmschuur pro
grammatische voorwaarden stel
de voor deelname aan het Vierde
Noordhollandse Filmfestival, dat
voor het weekeinde van 7 en 8
november op stapel staat.
Organisatoren niet op
goedkoop succes uit
weg
Char es Boost
i ge-
Jack Nicholson in The Shinina.
van Het Vertrouwen van Istvén Szabó
en de voorfilms van de Belgische filmer
Raoul Servais.
ver
niet
Nog altijd niet van zin in Zweden te
werken, beëindigde, Bergman dit jaar,
opnieuw in de Beierse studio’s en met
dezelfde financier From 'the Life of the
Marionettes, hier uitgebracht onder de
titel Dans van de Marionetten. Met de
marionetten worden in deze derde Berg-
man-film, buiten Zweden gemaakt, een
zestal mensen bedoeld die min of meer
direct bij eenzelfde misdaad betrokken
zijn. Met die misdaad, de moord op een
prostituée, begint de film, waarna in kor-
„Het gaat ditmaal om de geloofwaardig
heid van een festival. Zo’n gebeuren moet
zin hebben, laten zien waarmee je bezig
bent. De filmhuizen willen ditmaal juist
allerlei bijzondere kanten van hun werk
laten zien. We hopen dat het publiek dat
oppikt. En bijzonder hoeft niet altijd suc
cesvol te zijn, dèt realiseren we ons.”
En Stam: „Het hoeft niet drukker te
worden dan vorig jaar. We zullen er meer
aan hebben dat tien mensen vertrouwen
krijgen in ons filmhuis dan dat honderd
mensen een uur lang leuk zitten» te lachen.
In de inleiding van het programmaboekje
dat we dit jaar hebben gemaakt, staat ook
duidelijk te lezen: het vermakkelykheids-
Dat is dan ongeveer de inhoud van
hoofdstuk I dat volgt op de proloog waar
in de moord is opgenomen. Zo, koel en
In de Filmschuur (Smedestraat 23,
Haarlem) en het Filmhuis Velsen (Witte
Tejater, Kanaalstraat 257, IJmuiden)
zullen de volgende titels gedraaid wor
den in het weekend van 7 en 8 november:
Korte visioenen als van de twee vermoorde
meisjes uit het verleden of een vloedgolf van
bloed die geluidloos door de hotelreceptie slaat
zijn tekenen die er op wijzen dat de uitbarsting
van woede en geweld op komst is. Kubrick neemt
er de tijd voor zijn publiek in de juiste spanning
van afwachten te brengen die een uitweg vindt
Metamorfose van Ivo Dvorak, De Ge
vangenis van Ingmar Bergman, Der jun-
ge Tories van Volker Schlöndorff en II
Grido van Michelangelo Antognioni.
Tenslotte zij vermeld dat het festival
een belangrijk nevenprogramma aan vi-
deoprodukties en korte films biedt en De
Filmschuur in Haarlem het evenement
heeft uitgebreid met een vrouwenpro
gramma en een speciale festivaldag voor
kinderen op 9 november. Aanvullende
informatie treft u op de filmpagina van
volgende week aan.
nerend karakter die haar zoon (volgens de
psychiater) als kind onderdrukt heeft, wat
hem tot vrouwenhater voorbestemde; en
dan is er Tim, de homo-vriend van Eger-
mans vrouw Katarina die vroegtijdig de
onderdrukte aanleg bij Egerman onder
kend heeft, in zijn pogingen tot contact
teleurgesteld is en uit wraak Peter geïn
troduceerd heeft bij de prostituée tenein
de op die manier diens huwelijk kapot te
maken. En zo gaat Bergman als een speur
der de gangen van Peter na, niet om een
moord op te lossen, de dader is immers
van het begin af aan bekend, maar om de
motivatie van de moord te doorgronden.
Toch mist Bergman zonder eigen omge
ving en zonder eigen acteurs die complete
greep op de filmstof die vroeger werk van
mina, het wat simpele meisje dat met de
brute kermisklant Zampano (Anthony
Quinn) door Noord-Italië trekt. Haar naïe
ve belangstelling voor de eveneens rond
reizende komiek II Matto (Richard Base
hart) wordt voor deze fataal en betekent
tegelijk de ondergang van Gelsomina. Het
eenvoudige verhaal werd in een fascine
rende zwart-witstijl verfilmd door de man
die eens scenario-assistent was bij Rome
Open Stad en onlangs struikelde met zijn
groots opgezette mislukking La Cittó delle
Donne.
Bij de griezelfilms die Luxor deze week
in avond- en nachtvoorstellingen brengt
voegt zich de nachtvoorstelling in Palace
van Halloween waarin dat typische Ame
rikaanse herfstfeest centraal staat dat
met uitgeholde pompoenen en andere
folkloristische festiviteiten de zomer uit
luidt. De beschutting die Halloween met
zijn maskers en verkleedpartijen biedt
aan mensen die wat boos in de zin hebben
bracht regisseur John Carpenter ertoe
een maniakale moordenaar op dat feest in
een Amerikaans stadje rond te laten lopen
die het vooral op jonge meisjes gemunt
heeft.
Studio vertoont op zijn matinees de
voor alle leeftijden goedgekeurde muziek
film Can’t Stop the Music en Palace houdt
het nog wat kinderlijk met zijn tekenfilm
Popeye’s Festival.
De organisatie die zich dit jaar met de
opzet van het tweedaagse gebeuren onle
dig heeft gehouden, legt daar ook de na
druk op. Henk Marista van de Filmschuur
en Huib Stam van het filmhuis Velsen
mogen elkaar dan op de ondergeschikte
details in de haren zitten, over de uit
gangspunten van een dergelijk festival
zijn zij het roerend eens.
Voor de buitenwereld is zo’n stellingna-
,me niiisschien wat verwarrend, maar film
huizen ontlehen hun bestaansrecht an
ders dan bioscopen nu eenmaal niet aan
omvang van de rijen bezoekers die zich
voor de kassa staan te verdringen. De
filmhuizen richten zich namelijk nadruk
kelijk op die aspecten van de cinema die
de bioscopen laten liggen. Liefde voor de
filmkunst en respect voor films met een
duidelijke artistieke, filmhistorisische of
politieke waarde staan hoog in hun vaan
del geschreven.
gehalte was dit jaar geen criterium bij de
slectie van de films.”
Maak in dat geval dan toch maar duide
lijk wat je dan wèl wilt. Voorbeelden te
over, meent Maurits. „Eén van de, films
die we dit jaar laten zien is The Front van
de Amerikaanse regisseur Martin Ritt uit
1966. Nu zouden we tegen het publiek
kunnen zeggen: kijk, eens Woody Allen;
hij speelt de hoofdrol. Maar daarom pro
grammeren we die film niet. The Front
geeft een uitstekend beeld van blacklis
ting in 1948, de tijd dat alles wat maar
even naar links ruikt voor communistisch
uitgemaakt werd in de VS. We laten The
Front niet zien omdat we publiek uit alle
macht willen trekken, maar omdat we
filmliefhebbers iets anders willen laten
zien”.
Echte scherpslijpers qua programme
ren zijn Maurits en Stam niet zo, maken
zij duidelijk. Ook in het programma van
het vierde festival is water in de wijn
gedaan alleen al omdat men afhankelijk is
van het aanbod in het vrije circuit eh men
tot compromissen moet komen omdat de
situatie voor elk van de vier filmhuizen:
Verder staan vermeld: Simone Barbes
van Marie-Claude Treilhou, The Whole
Shooting Match van Eagle Pennel,
1+1=3 van Heidi Genée, Bekende ge
zichten gemengde gevoelens van Ate de
Jong, Albert Warum? van Josef Rödl,
The Front van Martin Ritt, L’Impreca-
teur van Jean-Louis Bertucelli, De Aar
de is een zondig lied van Rauni Mollberg,
Van de nachtvoorstellingen moet vooral
La Strada genoemd worden die Studio op
vrijdag en zanterdag en op de maandag
avond vertoont. Bij de opvallende belang
stelling die momenteel, ook bij de jonge
ren, bestaat voor het neorealisme, een
stroming die zich direct na de oorlog tot
ongeveer 1955 voordeed in de Italiaanse
film, sluit zich La Strada aan, een film van
Federico Fellini uit 1954, waarin zijn
vrouw, de actrice Giulietta Masina op
ontroerende wijze gestalte gaf aan Gelso-
Maar ook andere mensen dragen stuk
ken aan die de psychische legpuzzel die
Egerman heet, moeten voltooien. Daar is
Peters moeder met haar duidelijk domi-
Being There, de gelukkige keus van
Palace gaat zoals men zich zal herinneren
uit de bespreking naar aanleiding van de
Amsterdamse première, nu vier weken
geleden, over een merkwaardige tuinman
(Peter Sellers) die levenslang in dienst is
geweest bij een oude zonderling bij wie hij
inwoonde zonder ooit het huis te verlaten.
De afleiding van deze Chance bestond in
het intensief bekijken van de televisie, een
bezigheid waaraan hij al zijn kennis, zijn
woordkeus, zijn emoties en’zijn gedragin
gen heeft ontleend. Dit nieuwe produkt
van onze beschaving, de t.v.-man, verliest
zijn woning en zijn anonimiteit als zijn
baas sterft en komt, omdat hij niet ge
noemd wordt in de laatste wil van zijn
broodheer, zonder geld en slechts met wat
schamele eigen bezittingen op straat te
staan. Een „gelukkige” aanrijding door de
auto van de schatrijke Eva Rand (Shirley
MacLaine) brengt uitkomst in deze be
rooide situatie. Alles bij elkaar een ver
rukkelijke komedie met een satirische on
dertoon volgens de beste Hollywood-tra-
dities, en met prachtige rollen van Peter
Sellers, Shirley MacLaine en Melvyn
Douglas die met waardigheid en humor
de stervende Rand speelt.
Egerman, zo staat in het rapport te lezen,
is een homosexueel die zijn geaardheid
onderdrukt heeft tot het punt dat hij zich
agressief tegenover zijn vrouw ging ge
dragen. En de wat verlate conclusie van
prof. Jensen is dat Egerman alleen door
moord in staat was een vrouw te bezitten.
Zoals het geval werd bij de prostituée.
systematisch de stof van zijn verhaal in
hoofdstukken verdelend, hoofdstukken
die afwisselend voor of na de moord geda
teerd zijn, verzamelt Bergman materiaal
over familie en vrienden van Peter Eger
man die allen iets te maken hebben met
zijn leven, zijn gedragingen en zijn psychi
sche toestand. En het psychiatrische rap
port dat prof. Mogens Jensen in opdracht
van de justitie samenstelt over zijn cliënt
en vriend geeft tenslotte een eenzijdige
maar wel sluitende verklaring over de
psychische toestand waarin Peter Eger
man zich bevond toen hij de prostituée
vermoordde (die evenals zijn vrouw Kata
rina heet, een typisch Bergmantrekje).
De grote aanwinsten van het Haarlemse filmprogramma zijn deze week Stanley
Kubrick’s met veel publiciteit omgeven Nederlandse première van The Shining
waarover elders op deze pagina een wat uitvoerige bespreking en vervolgens Being
There, de eveneens veel besproken sdtire van Hal Ashby met Peter Sellers in zijn
laatste filmrol. The Shining gaat in Luxor en vormt samen met Het tweede Omen die
in de nachtvoorstellingen draait een ideaal totaal-programma voor liefhebbers van
angst en sensatie.
Peter Egerman op de divan van zijn psychiater Mogens Jensen in Bergmans From the Life
of the Marionettes.
de meester zo onvergefelijk maakte. Het
zou zonder twijfel beter zijn als Bergman
besluit, ondanks de beledigingen hem
aangedaan, naar eigen honk, naar de stu
dio’s van Svensk Films en naar de Farö-
eilanden terug te keren. Ten behoeve van
zijn nog altijd grote aanhang en van eigen
geestelijk activiteit. (Amsterdam, Leidse-
plein Th. en Studio K)
Ugetsu Monogatari van Kenji Mizogu
chi, Mij is de wraak van Shohei Imamau-
ra, Dersu Uzala van Akira Kurosawa,
Tokyo Monogatari van Yasujiro Ozu
vormen het Japanse aandeel in het pro
gramma, terwijl het festival verder kan
bogen op een Nederlandse voorpremière
Stanley Kubricks The Shining begint met
adembenemende opnamen vanuit een
voortijlende helicopter die laag over een
rivier vliegt, in zijn vlucht angstwekkend
dicht een bergwand nadert om vervolgens
boven een smal pad een auto in het vizier te
krijgen waarachter hij aan blijft jagen,
daarbij de kronkelige weg in al zijn bochten
met grote snelheid volgend. Deze hele intro
ductie is met een sterk versnelde camera
opgenomen waardoor de toeschouwer als ’t
ware uit zijn bioscoopstoel in de ruimte
gezogen wordt en meedoet aan een duize
lingwekkende autorit op de rand van een
afgrond. Het geheel is een spectaculaire
opening die de kijker even uit zijn even
wicht haalt en hem op de verschrikkingen
van de komende film voorbereidt.
Want de gevolgde auto op het angstig smalle
bergpad brengt Jack Torrance (Jack Nicholson)
naar het gigantische Overlook Hotel waar hij
gesolliciteerd heeft naar de baan van huisbe
waarder gedurende het winterseizoen. Jack is
een schrijver die creatieve problemen heeft en de
rust van enkele maanden in een tijdelijk gesloten
hotel aan wil grijpen om uit zijn moeilijkheden te
komen. Met vrouw en kind trekt hij in een paar
royale dienstvertrekken terwijl de laatste hotel
gangers hun koffers pakken en het personeel zich
ook klaarmaakt om te vertrekken. Bij al die
bedrijvigheden blijft een neerdrukkend gevoel
als een voorbode van naderend onheil
overheersen.
Op dat onheil wordt al gezinspeeld tijdens een
gesprek met de bedrijfsleider dat resulteert in de
aanstelling van Jack en waarbij terloops de gru
welijke gebeurtenssen van enkele jaren terug
Een paar weken voor die fatale nacht is
Egerman op bezoek geweest bij zijn
vriend, de psychiater Mogens Jensen (Ma
rin Benrath) met de verontrustende ont
hulling dat hij de laatste tijd regelmatig in
een nachtmerrieachtige droom zijn vrouw
vermoordt. Mogens Jensen tilt niet zo
zwaar aan deze bekentenis, vooral omdat
hij weet dat zijn vriend een zeer goede
verstandhouding met zijn vrouw Katarina
(Christine Buchegger) heeft en er voor
hem geen gevaar bestaat dat de droom
een voorteken is van naderend onheil.
Peter verlaat na dit onderhoud aarzelend
het huis, keert terug, verschuilt zich in de
garderobe en is getuige van de komst van
zijn vrouw na een telefoontje van Mogens
Jensen, die een verhouding met haar
blijkt te hebben.
opgehaald worden. Ook toen was bij de sluiting
van het seizoen een opzichter voor de winter
maanden aangetrokken die met vrouw en twee
dochtertjes zijn intrek in het verlaten Overlook
Hotel had genomen. Deze bleek niet tegen de
uitgestorven omgeving en de benauwde leegte
van het luxe hotel opgewassen te zijn en ver
moordde met een bijl zijn gezin voor hij de hand
aan zichzelf sloeg. Met een geruststellende glim
lach en de verzekering dat hij geen aanleg heeft
voor dit soort zenuwinstortingen reageert Jack
op het macabere verhaal. En als Jack en Wendy
Torrance onder leiding het hotel bezichtigen
blijft zoontje Danny onder de hoede van de
negerkok achter die hem uitlegt wat „Shining”
(de titel van de film dus) betekent. Shining is een
vorm van orale communicatie tussen mensen
zonder dat er mondbewegingen aan te pas ko
men. Een soort telepathie dus die later bij de
verdere ontwikkelingen van de gebeurtenissen te
pas zal komen. Kleine Danny heeft, behalve de
aanleg tot „shining”, zoals de kok ontdekt heeft,
nog een andere gave, hij kan praten met een
vriendje dat, volgens zijn zeggen in zijn mond zit.
Als hij een vingertje als een soort antenne op
steekt kan een gesprek tussen hem en die onzicht
bare metgezel met wisselende stemmen plaats
vinden. Met dit soort informaties over de boven
natuurlijke gevoeiligheden in de familie Torran
ce die zonder al te grote opzettelijkheid in het
inleidende gedeelte van de film verwerkt zijn,
weet Kubrick langzaam een sfeer te creëren waar
het, buitensporig horror-drama dat gaat volgen
zich in aan kan passen.
Nu Bergman niet langer het Godsbe
staan, de genade en het uitzicht op een
leven hiernamaals discutabel stelt, is zijn
aandacht verplaatst naar zuiver menselij
ke oplossingen van de problemen die zijn
blijven bestaan. Dat in deze nieuwe opzet
God vervangen wordt door de psychiater
ligt voor de hand maar maakt tegelijk de
problematiek minder gecompliceerd en
minder boeiend. Toch heeft Ingmar Berg
man met zijn marionettenspel een interes
sante film gemaakt. Ieder hoofdstuk
brengt een stuk boeiend filmtoneel waar
in telkens voldoende gegevens omtrent
Peter Egerman en zijn omgeving ver
werkt zijn om betrokken te blijven bij het
onderzoek.
„We willen geen makkelijk succes”, zegt
Maurits. „Vorig jaar waren 12 van de 20
voorstellingen in Haarlem uitverkocht.
Dat was geen kunst, omdat we toen het
beste van het beste uit het vrije circuit
vertoonden. Je geeft dan geen beeld van
waar de filmhuizen zich het hele jaar door
mee bezighouden. En de mensen die zo’n
festival bezoeken worden ook geen vaste
bezoekers van je filmhuis.”
te, niet chronologisch gerangschikte
hoofdstukken uiteengezet wordt hoe de
welgestelde en ogenschijnlijk gelukkig ge
trouwde bankier Peter Egerman (Robert
Atzorn) tot die gewelddadige wraakne
ming is gekomen.
Andrej Wajda’s Les Demoiselles de Wil-
ko is nog tot en met morgenavond te zien
in de Filmschuur aan de Smedestraat in
Haarlem. Op tragi-romantische wijze
volgt Wajda een man die tracht terug te
gaan naar de gelukkige dagen van zijn
jeugd. De man bezoekt een familie met
vijf dochters waar hij vroeger zoveel
vriendelijkheid en liefde ondervond.
Maar voor deze demoiselles heeft de tijd
ook niet stil gestaan. Een film over onver
vulde verwachtingen en gefrustreerde as
piraties. Aanvang 21 uur.
Op woensdag 5 en donderdag 6 novem
ber, net voor de start van het Noordhol
lands Filmfestival, vertoont de Film
schuur Het Vertrouwen van de Hongaarse
filmer Istvén Szabó. Deze film, die on
langs op het filmfestival van Berlijn werd
bekroond met een Zilveren Beer, gaat
over een vrouw die moet onderduiken
omdat haar man gezocht wordt wegens
communistische activiteiten. Zij wordt
ondergebracht in een huisje buiten de
stad, samen met een vrijheidsstrijder. Er
ontstaat een liefdesband tussen hen maar
de toekomst biedt weinig mogelijkheden.
Aan vang 21 uur.
De Film-Inn Zandvoort (Prinsesseweg
34, Zandvoort) draait vanavond Les
Fleurs du Miel, zoals vorige week al aan-
gekondigd. Deze film van Claude Faraldo
gaat over een erotische driehoeksituatie
met een politieke dimensie. Aanvang 21
uur.
Het jongerencentrum DAC aan de Rip-
perdastraat in Haarlem houdt vanavond
en morgenavond een Western-weekend.
Halleluja voor een paar vuisten is van
avond te zien; morgen de film Voor een
paar dollars meer. Aanvang beide films is
21 uur.
als het spektakel van onsteltenis gaat beginnen.
Het zou niet aardig zijn in details dat laatste uur
van verschrikking te beschrijve. Laat het genoeg
zijn te vermelden dat Kubrick met de perfecte
kennis van het vak, die we van hem kennen uit
Clockwork Orange, 2001, A Space Odyssey en
Barry Lyndon er opuit is de bezoekers aan het
schrikken en het griezelen te brengen en dat dit
hem in grote mate is gelukt. De oude gruweleffec
ten zijn by hem opgepoetst en gemoderniseerd en
ingepast in een eigentijdse omgeving - de grote
zalen en kamers van een modem luxehotel - een
decor dat niet weinig bydraagt tot het ondersteu
nen van Jack’s geestelijke ineenstorting.
Jack Nicholson vertegenwoordigt op zyn onna
volgbare wyze het „obscene kwaad”, zoals de
criticus van Time het uitdrukte, Shelley Duvall is
zyn geplaagde vrouw die we bijna continu in
tranen en in gilbuien aantreffen en Danny Lloyd
is Jack’s zoontje dat zich kan bedienen van „shi
ning”, een communicatiemiddel dat hem in staat
stelt op grote afstand de negerkok (een mooie rol
van Scatman Crothers) te alarmeren die echter
jammer genoeg geen daadwerkelijke hulp ver
mag te bieden. Verrassend door de hele film is het
gebruik van de steadycam-camera die door een
speciale ophanging de versnelde opnamen moge-
lyk maakt waarvan niet alleen het helicopterbe-
gin profiteert. Dat muziek en geluiden een be-
langrijke rol spelen by het „stemming maken”
spreekt wel vanzelf. Kubrick koos voor Shining
muziek uit van Bela Bartók en viel verder terug
op aangepaste composities van zyn vertrouwde
medewerkers Gyorgy Ligeti en Krzysztof Pende
recki. En wie alles nog eens rustig wil nalezen die
kan de gelyknamige roman van Stephen King ter
hand nemen en nagaan of hy ook zonder de
visuele schokeffecten van Kubrick en zonder het
spel van Nicholson onder de indruk van het
gegeven kan komen (Amsterdam: Tuschinski 1;
Haarlem: Luxor).
Haarlem, Velsen, Hoorn en Zaandam)
nogal verschilt. Zo kon een thematische
opzet die de Japanse cinema centraal zou
stellen niet gerealiseerd worden, al is die
uiteindelyk met vyf films goed in het
totaal vertegenwoordigd. Dezelfde
overwegingen speelden ook een rol in de
verhouding speelfilms, documentaire
films (video) en korte films.
„Natuurlyk heeft een festival iets fees-
telyks”, zegt Maurits, „wat je hoopt is een
sandwich te maken, die lekker en tegely-
kertyd voedzaam genoeg is.” Een yergely-
king die hem ondanks de treffende beeld
spraak op een verwyt komt te staan van
Huib Stam die in de woorden van Maurits
zowaar het element consumptie bespeurt.
Nadat Ingmar Bergman in ’76 weinig
elegant behandeld was door de belasting
dienst verliet hij woedend- zijn. vaderland
Zweden en vestigde zich in München
waar hij uiteraard mei open armen ont
vangen werd. Daar maakte hij Het Slan
genei. een mislukte poging om het Duits
land van het crisisjaar 1933 te betrekken
in een chaotisch verhaal vol cabaretsfeer
en geheimzinnige moorden en keerde
daarna terug naar zijn bekende thema
tiek in Herfstsonate. Déze film werd in
'78 opgenomen in Noorwegen voor zijn
inmiddels opgerichte eigen Duitse maat
schappij, Persona G.m.b.H., daarbij gefi
nancierd door de Engelse Lord Grade.
