Het kiesmannenstelsel:
ZAT
ZAT
ZAT
II
4
DAGS
DAGS
DAGS
«VOEGSEL
«VOEGSEL
VOEGSEL
o
O
O
ro
1 NOVEMBER 1980
G
VERENIGDE STATEN
Aantal kiesmannen
0\®\
ALABAA GEORGIA
fir**1
IJmuider Courant
louisianaV-
Lmlahoma
door prof. dr. G. A. Irwin
■MBte
De strategieën
Wanneer de Amerikanen aanstaande dinsdag (na de eerste
maandag in november, zoals wettelijk is vastgesteld) naar de
stembus gaan, kunnen zij kiezen uit kandidaten voor talloze politieke
functies, van de plaatselijke sheriff tot de president, maar alleen die
laatste keuze is voor allen gelijk. Het is tegelijkertijd waarschijnlijk de
enige politicus die niet rechtstreeks door de kiezers wordt gekozen.
De kiezers brengen namelijk wel hun stem uit op een
presidentskandidaat (en zijn vice-president) maar de kandidaat met
de meeste stemmen is niet automatisch winnaar. Het is zelfs zo dat
een kandidaat kan winnen met minder stemmen dan de verliezer.
Ondanks het belang van de uitslag op 4 november heeft de werkelijke
verkiezing van de nieuwe president pas in december plaats en wordt
de officiële uitslag pas op 6 januari bekend. Dit is allemaal het gevolg
van het feit dat de president in de Verenigde Staten wordt gekozen
volgens een systeem dat aan het einde van de 18e eeuw is
uitgedacht en nog steeds in werking is.
Het huidige systeem
Blues
Brothers
Turnen
Twee pagina's van ons zaterdags
bijvoegsel zijn vandaag gewijd aan de
Amerikaanse presidentsverkiezingen
die aanstaande dinsdag worden
gehouden. Hieronder legt prof. dr. G. A.
Irwin, hoogleraar policologie aan de
Rijksuniversiteit te Leiden, uit hoe het
kiesmannenstelsel werkt en hoe het is
ontstaan. Op pagina 3 van Erbij geeft
onze correspondent in de Verenigde
Staten, Henk Kolb, een politieke
karakterschets van de drie kandidaten.
Tevens op die pagina een overzicht van
de beleidspunten zoals Carter en
Reagan die in de verkiezingscampagne
naar voren hebben gebracht.
MAINE
MINNES01
MICH.
PENNSYL'
TEXAS
FLORIDA
0NEW HAMPSHIRE
©VERMONk
ZUID-DAKOTA
ARKANSAS
.0/
MIEUW-MEXICO
DISTRICT COLUMBIA
ALASKA 0
HAWAII 0
WASHINGTON
NEW YORK
MISS.
WISCONSIN»
MH
-Y ILLINOIS
TENNESSEqtf'>'“"
NOORD CAROLINA©
ZUID-CAROLÏNA
MASSACHUSETTS
MODE ISLAND 0
y CONNECTICUT Q
NEW JERSEY©"^
DELAWARE©!
''MARYLAND
NOORD-DAKOTA
LgEIG
ML
in
is
t
Stemmenwinst
maakt nog
geen winnaar
In de zomer van 1787 kwamen
afgevaardigden uit twaalf van de
dertien toenmalige staten bij elkaar
om een grondwet voor het nieuwe
land te ontwerpen. Deze „Founding
Fathers” zochten naar een
regeringsvorm waarin de
verschillende staatsmachten
(regering, parlement en rechterlijke
macht) onafhankelijk van elkaar
zouden zijn („separation of
powers”) terwijl, door middel van
verschillende „checks and
balances” geen der staatsmachten
de andere twee zou kunnen
overheersen. Een probleem in het
nieuwe stelsel vormde de positie
van de regeringsleider. Na de
ervaringen die de Amerikanen met
de Britse monarchie hadden
opgedaan was het duidelijk dat een
köning niet gewenst was. Een
regering zonder duidelijke leider
was evenmin aanvaardbaar.
Uiteindelijk werd besloten een
president te kiezen die aan een
bepaalde ambtstermijn gebonden
zou zijn. Het grote struikelblok was
echter de vraag hoe zo’n president
gekozen moest worden.
Gedurende die hete zomer
veranderden de meningen over de
wijze van verkiezing maar liefst
zeven keer. Vijf keer koos men voor
verkiezing door Jjet parlement, het
congres, maar dit zou de president
te onafhankelijk hebben gemaakt
van het parlement. Aan de andere
kant was directe verkiezing door
het volk nog een te grote stap voor
die tijd. Aan het einde van de zomer
besloot men bij wijze van
compromis de president te laten
verkiezen door een college van
kiesmannen, het „Electoral
College”.
De kiezers zouden een aantal „wijze
mannen” kiezen die dan belast
zouden worden met de keuze van
een president. Dit voorstel
betekende een stap in de
democratische richting omdat de
president enigszins kon bogen op de
steun van de kiezers, terwijl er toch
geen vrees behoefde te bestaan
voor een ondoordachte emotionele
keuze.
Het systeem heeft maar kort op
deze manier gefunctioneerd. Al
gauw ontstond een tot dan toe
onbekend verschijnsel: de politieke
partij. Kiesmannen begonnen zich
meer te ontwikkelen tot
vertegenwoordigers van hun partij
dan tot onafhankelijke „wijze
mannen”. De partijen gingen
kandidaten vóór het
presidentschap stellen en de
kiesmannen stemden vrijwel
automatisch op de kandidaat van
hun partij. Dit had tot gevolg dat de
keuze van de president afhankelijk
werd van de kiezers, en dus
democratischer dan de „Fouding
Fathers” ooit hadden kunnen
voorzien.
aantal uitgebrachte stemmen delen
door het aantal kiesmannen, zien
wij dat één kiesman 41191 stemmen
vertegenwoordigt in Alaska en
maar liefst 174825 in Californië. Dit
is een van de redenen waarom de
kleine staten weinig behoefte
hebben aan verandering van het
systeem.
Oomkes
de
vrijwel onbekend blijven. Slechts in
enkele staten worden deze namen
op het stembiljet afgedrukt. In de
meeste staten vermeldt het
stembiljet alleen de namen van de
kandidaten voor president en vice-
president van de partijen.
De kiezer maakt één keus uit deze
kandidaten, die in feite een keus is
voor een lijst van mensen die
beloven op deze kandidaat te zullen
stemmen. De lijst van de
presidentskandidaat met de meeste
stemmen wordt gekozen in het
„Electoral College”, ook al is het
met slechts één stem verschil. Alle
stemmen van een staat zullen in het
„Electoral College” dus worden
uitgebracht op de kandidaat die in
die staat gewonnen heeft.
elkaar. (Eind 18e eeuw was het te
veel gevraagd om deze mensen
vanuit de verschillende staten de
lange reis te laten maken naar een
centrale plaats, alleen om een stem
uit te brengen). In principe worden
hun stemmen uitgebracht voor de
kandidaat onder wiens naam zij
werden gekozen. In sommige staten
zijn er zelfs wetten die dit eisen. De
kiesmannen kunnen daartoe echter
nooit worden gedwongen, omdat de
stemmen geheim zijn en de
grondwet er nog steeds vanuit gaat
dat het wijze, onafhankelijke
mannen zijn. Het kan dus
voorkomen dat een kiesman bij
hoge uitzondering „ontrouw” blijkt.
Zo heeft de huidige kandidaat van
de Republikeinse partij, Ronald
Reagen, al in 1976 één stem in het
„Electoral College” gekregen van
een kiesman in Oregon die eigenlijk
op Ford had moeten stemmen.
De stembiljetten van elke staat
worden naar Washington gestuurd,
waar zij in een gezamenlijke zitting
van het huis van Afgevaardigden en
de Senaat worden opgemaakt en
geteld. Met de stemmen uit de
verschillende staten plus drie staten
plus drie uit het District of
Columbia (waar de hoofdstad
Washington zich bevindt) zijn er in
totaal 538 stemmen. Om als
winnaar uit de bus te komen moet
een kandidaat een absolute
meerderheid behalen, wat in dit
geval op 270 stemmen neerkomt.
Omdat het gehele „Electoral
College” nooit bij elkaar komt, kan
het niet overgaan tot een tweede
stemming als geen kandidaat deze
meerderheid heeft behaald. Voor
dat geval hebben de schrijvers van
de grondwet een oplossing
gevonden door het Huis van
Afgevaardigden onmiddellijk te
laten kiezen uit de drie kandidaten
met de meeste stemmen. Dit jaar is
hier veel over gesproken, omdat
sommigen dachten dat de
onafhandelijke kandidaat
Anderson stemmen in het
„Electoral College” zou kunnen
winnen, waardoor misschien geen
van de twee belangrijkste
kandidaten een meerderheid zou
kunnen halen.
Op dit moment lijkt dit echter zeer
onwaarschijnlijk, zodat het
Anderson, evenmin als vele andere
„derde” kandidaten, niet zal lukken
om de verkiezing in het Huis van
Afgevaardigden „te gooien”
(„throw it into the House”).
Verbazingwekkend is dit niet, want
het Huis heeft in de geschiedenis
slechts twee keer moeten beslissen.
De laatste keer was in 1824. Mocht
het ooit weer zo ver komen, dan
wordt er in het Huis per staat
gestemd, dat wil zeggen dat alle
afgevaardigden van de staat
gezamenlijk één stem uitbrengen.
Het zal duidelijk zijn dat het in vele
gevallen onzeker is hoe zij in zo’n
geval tot een gezamenlijke keus
zullen komen.
Doordat de winnende kandidaat
een meerderheid van kiesmannen
achter zich moet krijgen, en
doordat hij alle kiesmannen in een
staat wint als hij de meeste
stemmen in een staat heeft, kan het
door combinatie van
omstandigheden voorkomen dat de
eventuele winnaar minder
stemmen van individuele kiezers
heeft gekregen dan de verliezer.
Een kandidaat die de staten met
veel kiesmannen heeft wéten te
winnen met een gering verschil kan
grotere verliezen in staten met
weinig kiesmannen compenseren.
Het is zeker niet ondenkbaar dat dit
weer zou kunnen gebeuren.
Wanneer bijvoorbeeld in 1976 3.687
kiezers in Hawaii en 5.559 in Ohio
hun stem op Ford hadden
uitgebracht in plaats van op Carter,
dan had Ford gewonnen ondanks
het feit dat Carter 1,7 miljoen
stemmen méér had gekregen. Met
de nek-aan-nek-rece tussen Carter
en Reagan is een dergelijke
„tegenstrijdige” uitkomst voor 1980
zeker niet uitgesloten.
Verschillende kandidaten hebben
gewonnen met minder dan 50
percent van alle individuele
stemmen, maar het is slechts twee
keer voorgekomen dat de winnaar
minder stemmen kréég dan zijn
tegenstander. Voor het laatst
gebeurde dit in 1888 toen de
democraat Grover Cleveland een
voorsprong van 95.096 individuele
stemmen had, maar slechts 168
kiesmannen kreeg, tegenover 233
voor de uiteindelijke winnaar.
Benjamin Harrison.
Symbool van de
Democraten
Symbool van de
Republikeinen
uit
nam
we-
gewe-
Het feit dat de president niet
rechtstreeks door de kiezers wordt
gekozen, maar door het college van
kiesmannen heeft uiteraard invloed
op de strategieën die de kandidaten
volgen in hun
verkiezingscampagnes. Het zal ook
duidelijk zijn dat elke kandidaat in
feite vijftig verschillende
campagnes voert in vijftig
verschillende staten. Het is
belangrijker om in staten meer
'stemmen (en daardoor alle
kiesmannen) te krijgen dan om
landelijk de meeste stemmen te
winnen. Waar men sterk staat en
dus vrij zeker is van een
overwinning heeft het weinig zin
om naar een nog grotere
meerderheid te streven.
Omgekeerd is het evenmin zinvol
om te zoeken naar stemmen in
staten waar men tóch gedoemd is te
verliezen. In 1960 heeft Nixon in
zijn campagne alle staten bezocht,
terwijl Kennedy zich concentreerde
1»t KtNNEMERCOl RAM ES HET DAGHI Al) VOOR IJMIIIDEN
mieken méér
stelde vast dat het dan een grap.
bekeek project van de ko-
rolprent en
19e eeuw vrijwel hetzelfde
gebleven, afgezien van kleine
aanpassingen. De Verenigde Staten
vormden een federatie en iedere
deelstaat krijgt een aantal
kiesmannen dat gelijk is aan het
aantal afgevaardigden dat de staat
heeft in het Huis van
Afgevaardigden van het parlement
plus het aantal senatoren. Omdat
iedere staat twee senatoren en
tenminste één afgevaardigde heeft,
loopt het aantal kiesmannen per
staat uiteen van 3 voor de staten
met de minste inwoners tot 41 voor
de staat New York en 45 voor
Californië.
Dit minimum aantal van drie
betekent dat de kleinste staten in
het „Electoral College”
oververtegenwoordigd zijn.
Wanneer wij bijvoorbeeld het
boom nam de
stand van zaken
door met trai-
ningscoördina-
tor Hans van
Zetten.
De be
roepsmilitair
Dries van der
Meij
Twente
ontslag
gens
tensbezwa-
ren tegen
kernwapens.
Hoewel het systeem in zijn
uitwerking dus snel veranderde, is
het formeel sinds het begin van de
Als men op een kaart van de
Verenigde Staten kijkt, dan ziet
men een geografische spreiding in
de steun voor de twee huidige
kandidaten. Reagan rekent op
winst in vrijwel alle staten in het
westen, waaronder zijn eigen staat
Californië. Carter daarentegen
komt uit het zuiden en zal een
overwinning uit die basis moeten
opbouwen. Hier is het voor hem van
groot belang dat hij de staten Texas
en Florida, die hij in 1976 won,
opnieuw weet te winnen. Op dit
moment wordt de grootste strijd
gevochten in de noord-oostelijke
staten waar de uitkomsten veel
moeilijkerte voorspellen zijn.
Volgens recente opiniepeilingen
heeft Carter de leiding in New York
en Massachusetts terwijl Reagan
voorstaat in New Jersey,
Pennsylvanië en Ohio. Voor
Michigan en Illinois waagt men zich
niet aan voorspellingen. In deze
staten zijn er over het algemeen
meer kiezers die zich rekenen tot de
Democratische partij. Reagan moet
dus proberen een aantal van deze
Democratische kiezers en kiezers
zonder partijvoorkeur te
overtuigen. Om dit te doen legt hij
een grote nadruk op zijn
achtergrond als leider van de
vakbond van filmacteurs en laat hij
bijvoorbeeld zijn oppositie varen
tegen overheidssteun voor grote
steden, zoals New York. Carter
moet juist proberen de
democratische kiezers te behouden.
Zijn voornaamste wapen is een
zekere angst voor de zéér
conservatieve Reagan.
Een van de effecten van het kiezen
van de president door middel van
een college van kiesmannen is, dat
de uitslag veel minder snel bekend
wordt. Men moet afwachten hoe het
afloopt in de verschillende staten.
De eerste resultaten komen uit de
staten in het oosten en zullen
dinsdag rond middernacht bekend
worden. Als Carter hier geen
voorsprong weet op te bouwen, dan
is het voor hem bekeken, want in
het westen heeft hij weinig kans.
Reagan zal waarschijnlijk de staat
Ohio moeten winnen om zeker te
zijn van de overwinning, aangezien
het een republikein nog nooit gelukt
is om zonder Ohio president te
worden. In 1976 was het pas de
volgende ochtend bekend dat
Carter in deze staat had gewpnnen
met een voorsprong van 11.116 uit
meer dan 4 miljoen stemmen.
Dit jaar kan het best weer de hele
nacht duren zodat men de Vare
liefhebbers woensdag aan hun
slaperige gelaatsuitdrukking zal
kunnen herkennen.
De Blues Bro
thers behoren tot
de populairste
Amerikaanse ko
mieken. Binnen
kort gaat hun film
in Nederland in
première. John
Vandaag
wordt
Schoonhoven
de turninterland
dames Neder-
land-Hongarije
gehouden, een
duel dat de trai
ners inzicht
moet verschaf
fen in de toe
komstmogelijk
heden van de
nationale selec
tie. Jan Blij-
In december komen de kiesmannen
in de hoofdstad van hun staat bij
op bepaalde sleutelstaten. Kennedy
won weliswaar slechts 0.3%
stemmen meer dan Nixon, maar hij
had een ruime meerderheid in het
college van kiesmannen. De
sleutelstaten zijn vooral de grote
staten met de meeste kiesmannen.
De tien grootsteCalifornië, New
York, Pennsylvanië, Texas, Illinois,
Ohio, Michigan, Florida, New
Jersey en Massachusetts hebben
gezamenlijk 259 kiesmannen, 11
minder dan de vereiste
meerderheid.
De individuele staten bepalen zelf
hoe hun kiesmannen worden
gekozen. Dit zou bijvoorbeeld
kunnen gebeuren door ze evenredig
te verdelen over de verschillende
presidentiële kandidaten of door ze
in districten te kiezen. Alle staten
volgen echter het systeem van
„winner takes all”, met als enige
uitzondering de staat Maine die
twee van de vier kiesmannen in de
districten kiest. Dit betekent dat de
kandidaat met de meest stemmen in
een staat ook alle kiesmannen van
die staat krijgt.
Het systeem werkt als volgt. Elke
politieke partij stelt een lijst samen
van mannen en vrouwen die
beloven op de kandidaat van de
partij te stemmen. In elke staat zijn
er dus lijsten van democraten,
republikeinen en alle andere
partijen. Er zijn evenveel namen op
deze lijsten als het aantal
kiesmannen waar de staat recht op
heeft. In de regel zijn het namen
van mensen die hun diensten aan de
partij hebben bewezen of die veel
geld aan de partij hebben gegeven.
Kiesman zijn wordt over het
algemeen als een erefunctie
beschouwd, mede omdat de namen
I
My*»-*
zX
