Onevenwichtig avondje
Engelse popavantgarde
Helft musea doet niet
aan educatief werk
Caballero Filter.
Emotionele spanning
musiceren onder Jochum
in
Nationale Ballet
naar Oost-Europa
c
Vereniging van
Letterkundigen
bestaat 75 jaar
,,Het eeuwige tijdelijke” in het Dordrechts Museum
ff
JE
Tsjechische acteur Werich overleden
NBF-leden: Opname
inzenden voor Oscar
Buning-Brongersprijs
voor drie schilders
J
iedereen leest
de krant
ftltiid on ovprnl
KUNST
DINSDAG 4 NOVEMBER
1980
13
Amerikaanse alt debuteert bij Concertgebouworkest
A Certain Ratio indrukwekkend; Section 25 fragmentarisch
Rapport bepleit betere publieksbegeleiding
DORDRECHT. In
het Dordrechts Museum
is een tentoonstelling te
zien, die „Het eeuwige
tijdelijke” als titel
draagt waarmee de ver
gankelijkheid bedoeld
wordt. Dit onderwerp
heeft de mens altijd be
zig gehouden en de ten
toonstelling laat zien,
hoe de kunstenaars daar
vorm aan geven, vanaf
de zestiende eeuw tot
aan de dag van vandaag.
boem is ho!.
TT
fe
inspiratiebron voor
Eugen Jochum
JOHAN VAN KEMPEN
(ADVERTENTIE)
JOOST NIEMÖLLER
Dood als onvergankelijke
kunst
Smaak
voor twee
Hoe groter de somberheid,
des te gretiger lachen we deze
weg bij de term „doem den
ken” zoals Koot en Bie deze
gebruiken in hun televisie-uit-
zendingen.
duur-
maar
vaak
De tentoonstelling laat drie
aspecten van de vergankelijk
heid zien. Het eerste gedeelte
toont hoe de tijd alles om-
vorint. En hoe onmogelijk het
is om de tijd vast te houden.
Het tweede gedeelte gaat over
de begrenzing van het leven
PRAAG (DPA). Een van de bekendste Tsjechoslowaakse acteurs, Jan Werich, is
vrijdag op 75-jarige leeftijd in Praag overleden. Zijn dood werd pas maandag
bekendgemaakt. Een halve eeuw lang is zijn naam nauw verbonden geweest met het
theater in Tsjechoslowakije.
Werich vormde in de jaren twintig met een groep jongeren het kabaret De Praagse
Zeven dat later overging in het humanistisch en antifascistisch georiënteerde Bevrijde
Theater. Werich, die ook als schrijver en vertaler werkte/ heeft naast zijn toneelrollen
eveneens meegedaan aan tientallen films, waarvan in het westen de dubbelfilm De
Keizer van de bakkers en De Bakker van de keizers de bekendste is.
AMSTERDAM (ANP). Het Nationale
Ballet gaat van 14 november tot en met 5
december een tournee maken door vier
Oosteuropese landen. Deze tournee begint
in Polen, waar drie voorstellingen worden
gegeven in Warschau en twee in Lodz.
Daarna volgen twee optredens in Honga
rije (Boedapest en Debreczen) en drie in
Roemenië (Boekarest). De reis wordt be
sloten met vijf voorstellingen in Bulgarije
(Sofia en Plovdiv). Van de vier genoemde
landen heeft het gezelschap alleen Polen
eerder bezocht.
Vrijwel aansluitend op deze tournee
worden nog twee voorstellingen in de
Bondsrepubliek verzorgd, in Frankfort en
Stuttgart.
Maar goed: Het is een feit dat heel wat
kleine platenmaatschappijtjes nog steeds
druk doende zijn om popmuziek uit te
brengen, die sterk vemieuwingsgericht is.
Een van de meest interessante en invloe
drijke is Factory, uit het Engelse Man
chester. Deze organiseerde afgelopen zon
dagavond in de Amsterdamse Melkweg
een avondje popavant-garde.
AMSTERDAM. Een heftig bewogen Oberon-ouverture van Weber, vormde de
inleiding van de zondagse matinee door het Concertgebouworkest. Eugen Jochum,
daags tevoren 78 jaar geworden, hield die spanning in het musiceren tót aan het
vierde deel van Bruckners Zesde symfonie, waarmee dit Z-serie-concert besloten
werd.
Van een veel indrukwekkender kaliber
was A Certain Ratio, de derde, en nu
tweede act. Deze vijfmansformatie is na
het opheffen van Joy Division (wegens de
dood van zanger lan Curtius) zo’n beetje
het raspaardje van de Factorystal gewor
den. Zelfs het complete management ligt
in handen van het platenmaatschappijtje;
een vorm van bemoedering waarmee de
groep zelf weinig gelukkig schijnt.
lende stukken droegen een uiterst frag
mentarisch karakter. Section 25 bleef ste
ken in een op zich interessant idee, wat
helaas al een cliché op zichzelf aan het
worden is.
Opgelegde dramatiek is het laatste dat
zulke pure inventies als in Regers uit 1912
daterende opus in de uitvoering kunnen
gebruiken. Zo kregen de hier zo zuiver in
muziektaal uitgedrukte gevoelens van ge
latenheid en hoop, een warm en vol klin
kende weergave, die desondanks in psy-
cho-artistiek opzicht een toch ietwat flau
we afspiegeling inhield van de, in de con
ceptie neergelegde, oorspronkelijke ge
dachte.
Concert: Section 25, A Certain Ra
tio. 2 november 1980, De Melkweg,
Amsterdam.
ROMÉ DUFOUR
De tentoonstelling duurt t/m
30 november 1980.
O
d“
Dit nu alweer tweejarige platenbedrijf
je (opgericht door de vroegere TV-pro-
grammamaker Tony Wilson en genoemd
naar de moderne kunstfabriek van Andy
Warhol) heeft zich tot nu toe op interes
sante wijze geprofileerd. In samenwer
king met de invloedrijke producer Martin
Hannett kwamen er de alom geprezen
platen van Joy Division tot stand. Andere
interessante acts als Orchestral Manoeu
vres in The Dark en The Distractions
kregen later via grote platenmaatschap
pijen kans om commercieel uit te groeien.
Factory is in de serieus gerichte popwe-
reld een naam van betekenis geworden.
De bloemlezing is een soort Geuzen
liedboek van verzetsteksten geworden
tegen het lot van de onderbetaalde
schrijvers.. Niet ten onrechte, zoals uit
verschillende bijdragen blijkt.
Werd er in 1958 nog door acht vijfti
gers geprotesteerd tegen de lage honora
ria voor de pocketboeken, nu is het pro
test gericht tegen het nog niet erkende
’leenrecht’ waarbij bibliotheken boeken
ter lezing kunnen geven zonder dat
schrijvers daarvoor iets ontvangen (dit
in schrille tegenstelling tot het ’leen
recht’ van de musici die voor iedere door
Twee voorbeelden van kunst geïnspireerd door het thema vergan
kelijkheid: boven een zeventiende-eeuwse ets. onder een eigentijdse
reclamefoto.
AMSTERDAM. In een zekere swingende en keiharde Nederlandse muziekkrant
werd onlangs melding gemaakt van een zogeheten Nieuwe Underground. Een beetje
bevreemdend is dat wel. Ten eerste betreft het in dit geval een muzikale richting, die
nu al zo’n twee, drie jaar van zich laat horen, dus met dat nieuwe valt het wel mee. Ten
tweede lijkt de benaming Underground’ nogal oubollig en pretentieus en kun je je
afvragen wie er nu gebaat is bij zo’n poging tot cultvorming.
AMSTERDAM (ANP). De Titia Bu
ning-Brongersprijs voor 1980 is toegekend
aan de schilders Jan Commandeur uit
Amsterdam, Toon Verhoef uit Edam en
Emo Verkerk,uit het Noordhollandse Ber
gen. De prijs, uit de nalatenschap van de
schilder Johan Buning, heeft ten doel het
werk van jonge schilders te bevorderen.
De kunstenaars ontvangen ieder tweedui
zend gulden.
Aanleiding voor de keuze
van dit thema, is het verschijn
sel dat er de laatste jaren
steeds openlijker gesproken
wordt over de dood. Men pro
beert de taboesfeer rondom de
dood te doorbreken door pu-
blikaties en discussies. Ook de
bekroonde televisiefilm Opna
me van het Werktehater gaat
over de naderende dood, het
gevoel dat de tijd niet tegen te
houden is en het verval.
De angst voor de individuele
dood wordt vergezeld door de
angst voor de collectieve dood.
De ondergang van de wereld
dreigt doordat de grondstof
fen op raken, en een atoom
oorlog op de loer ligt. De Biën
nale van Venetië van dit jaar,
die een overzicht gaf van de
beeldende kunst in de jaren
’70, liet kunstwerken zien
waarin deze angst tot uitdruk
king kwam. De tentoonstelling
„Pier Ocean” die deze zomer
in het Rijksmuseum Kröller
Muller te zien was, getuigde
evenmin van een opgewekt
vertrouwen in de toekomst.
Section 25 was de tweede en nu dus de
eerste. Dit, door Joy Division .ontdekte’
trio maakte weinig indruk. Basgitaar en
drums legden een machinaal herhaald
patroon neer, op gitaar werd sferisch
geïmproviseerd. Af en toe werd er ook een
c+nV-ïo De verschil-
Aanvankelijk stonden er zondagavond
drie Factory-acts op het programma.
Daarvan kwam de eerste, The Durutti
Column, niet opdagen wegens ziekte» van
gitarist Vinny Riley. En aangezien die het
enige lid van de groep is, viel er dus ook
weinig te spelen. Het gevolg was wel dat
het publiek zo’n uur voor niks stond te
wachten. Enigszins knullig dus (des te
meer daar de Amsterdamse synthesizer
formatie Minny Pops die sinds kort ook
met Factory samenwerkt op had kun
nen treden, maar dit vond wegens verwar
de communicatie geen doorgang.)
Tot deze bevindingen is het Kohnstamm
Instituut van de Universiteit van Amster
dam gekomen in een onderzoek, waar
voor het ministerie van Cultuur en Maat
schappelijk werk opdracht gaf. De ver
kregen uitkomsten zijn in drie rapporten
neergelegd. Staatssecretaris Wallis de
Vries (CRM) kreeg de eerste exemplaren
ervan maandag in het Mauritshuis.
De commissie, die het onderzoek bege
leidde, deed er aanbevelingen bij, niet
slechts voor vervolgonderzoek bestemd.
Zij vond dat de samenwerking tussen de
Ook de samenwerking met de soliste bij
dit programma, de Amerikaanse alt Glen
da Maurice, die op dit podium in Max
Regers An die Hoffnung (op tekst van
Hölderlin) haar Europees debuut maakte,
ende positieve anten. Glenda Maurice
paart aan haar mooie en rachtige stem
geluid een présence, die de toehoorder
zonder meer meeneemt. Maar haar ma
nier van zingen bezorgt haar naar mijn
smaak iets te veel het imago van de opera
zangeres. Met name in die zin, dat haar
vlammend vibrato door z’n larmoyant ka
rakter een ongewenst element van uiter
lijk betekende in de, overigens zeker ge
nuanceerde vertolking van deze, nu juist
verinnerlijkte compostie.
In een interview deelden de groepsleden
mee, dat ze hun voorkeur voor zowel
James Brown als The Velvet Under
ground wilde verenigen in de eigen mu
ziek. Dat is ook wel hoorbaar: de zwarte
drummer Donald Johnstone zet een inge
wikkeld tegendraadse ritmeconstructie
op funkbasis neer, terwijl de andere
groepsleden eerder artrockinvloeden uit
stralen. Het is een eigenaardige combina
tie die wellicht een niéuw soort popmu
ziek doet ontstaan, daar andere vernieu
wers als The Talking Heads ook al verge
lijkbaar bezig zijn. Een andere overeen
komst is die met de experimentele Jazz-
rock van Miles Davis, niet in het minst
door het uitgetrokken trompetspel (zowel
door gitarist Martin Moscrop als zanger
Simon Topping). Daarnaast refereerden
enkele lange percussiegedeelten sterk aan
het werk van minimalmusic-componist
Steve Reich. De verwachtingen voor een
eerste elpee zijn hooggespannen.
Een thematische tentoon
stelling als deze geeft de vrij
heid oude kunst en modern
reclamemateriaal, naast el
kaar te zetten. Door het ver
schil in vorm tussen een 17 e-
eeuwse prent en een reclame
foto beseffen we vaak niet hoe
groot de overeenkomst is van
de uitgangspunten: het ver-
gankelijkheidsbesef en de vra
gen omtrent de dood spelen in
beide dezelfde rol.
departementen van Onderwijs en Weten
schappen en CRM verbeterd kan worden
ten gunste van de relatie tussen musea en
het onderwijs. Dat kan door overleg en
samen plannen maken, en door het ophef
fen van belemmeringen.
CRM en B. en W. zouden ook eens
kunnen nagaan waaraan het onderwijs
behoefte heeft. Daarbij dient het „auto
matisme” te worden doorbroken, dat mu
séa voornamelijk nuttig zijn voor expres
sievakken. Samen zouden de ministeries
ook leermiddelen kunnen uitgeven op het
cultureel- en kunsthistorisch vlak-, waar
aan bij het onderwijs grote behoefte be
staat, aldus de commissie.
Uit de onderzoekingen is voorts geble
ken, dat er geen nauwgezette taakom
schrijvingen zijn voor de educatieve me
dewerkers van de musea. Wel kan, vol
gens de begeleidingscommissie, thans
worden vastgesteld aan welke eisen voor
wat betreft opleiding en vaardigheden de
ze functionarissen moeten voldoen. Ze
dienen dan ook overeenkomstig te wor
den ingeschaald en gesalarieerd, aldus de
commissie.
AMSTERDAM (ANP). De Nederland
se filmmaker's en -technici vinden dat de,
film Opname van cineast Eric van Zuylen
en het gezelschap het Werkteater begin
volgend jaar in Califomië moet meedin
gen naar de Oscar voor de beste niet-
Engelstalige speelfilm. Dit is gebleken uit
een enquête die de afgelopen weken onder
de leden van de audiovisuele beroepsvere
niging NBF (Nederlandse Beroepsver
eniging van Filmers) is gehouden. Deze
organisatie wijst al jaren de Nederlandse
inzending aan naar dit hoogtepunt van het
internationale filmseizoen.
De NBF merkt bij de uitslag op dat er
een ongekend grote eenstemmigheid was
bij de ondervraagde filmers en technici.
Gezien het enthousiaste onthaal dat de
film ook in het buitenland heeft gekregen
denkt de beroepsvereniging dat Neder
land met Opname hoge ogen zal gooien.
De film won in verschillende festivals
DEN HAAG (ANP). De helft van de Nederlandse musea doet niet aan educatief
werk. Een kwart geeft op er weinig aan te doen, maar het aantal educatieve diensten
of afdelingen dat in musea verantwoordelijk is voor de publieksbegeleiding, neemt
toe. Daarbij wordt steeds meer geprobeerd programma’s te ontwikkelen die met
didactische en onderwijskundige principes zijn onderbouwd.
een discjockey gedraaid nummer niet
alleen royalties maar ook gratis publici
teit ontvangen).
Op de besloten avond in Artis, zal na
afloop van de officiële toespraken een
forumdiscussie worden gehouden over
de vraag waarom een schrijver lid zou
moeten zijn van een vakbond. De discus
sie wordt geleid door Eric Jurgens, voor
zitter van de NOS, en deelnemers zijn
Renate Rubinstein, Karei van hét Reve,
Hugo Brandts Corstius, Hanny Michae
lis, Adriaan Morriën en Maarten ’t Hart.
Na afloop daarvan zal een ’komische
opera’ worden uitgevoerd onder leiding
van de uitgeverij Bzztoh, op teksten van
de Schoolmeester (Gerrit van de Linde,
1808-1858).
Gedurende hetzelfde weekeinde wordt
het vierde Europese schrijverscongres
gehouden, een bijeenkomst van
schrijversorganisaties uit Europese lan
den, waaronder meer gepraat zal wor
den over het leenrecht.
lii
Dat de finale in deze honderd jaar oude
symfonie, niet de zelfde boeiende zeg
gingskracht kon behouden, als waarmee
Jochum het overige gedeelte van zijn mu
zikaal betoog voorzag, ligt overigens min
der aan de dirigent dan aan de componist
(die tenslotte steeds maar weer andere
zijpaden gaat bewandelen, waardoor je
het gevoel krijgt de richting te zijn kwijt
geraakt).
In de andere delen van deze, minst‘ge
speelde van Bruckners symfonieën, wa
ren er, ook in mentaal opzicht dus, beslist
geen onduidelijkheden. Zelfs bij de ge
heimzinnigste bladzijden van de parti
tuur, waar de muziek vaak op heel onver
wachte en excentrieke wijze aan de stilte
ontstijgt, bleef Jochums klankvoorstel-
ling klaarhelder en van een dwingende
logica.
De lange adem, die Bruckners compo
neren kenmerkt, werd dan ook helemaal
nagevolgd. Bij elke aanzet van een melo
die en bij elk begin van een climax, was de
gevoelswaarde afgestemd op het verdere
verloop, op een ontwikkeling op afstand
zoals dat met name in het overgepro-
portioneerde openingsdeel ongekend
sterk het geval is.
En het moet gezegd worden dat Eugen
Jochum, die vanaf de beginjaren zestig
(toen hij als vaste dirigent bij het concert
gebouworkest zijn benoeming kreeg) met
ons nationale ensemble vertrouwd is, toch
in tijden niet zo’n overtuigend resultaat
inzake overdracht van emotionele span
ning heeft bereikt. Jochums onhandige
valpartij op het podium, juist voor de
aanvang van het concert, werd als eventu
eel duister voorteken in elk geval door de
kwaliteit van dit concert volkomen gelo
genstraft.
De kunstenaars gaan zover
dat ze opzettelijk vergankelij
ke materialen gebruiken, zö
dat het kunstwerk vergaan zal
zijn als de tentoonstelling
voorbij is. Bij de inleiding van
deze tentoonstelling brengt
Gerhard von Graevenitz dit
als volgt onder woorden:
„..een begrensd bestaan wordt
niet alleen als een onvermijde
lijke beperking van
zaamheid aanvaard,
kunstwerken worden
slechts als tijdelijk bedoeld,
voor een tentoonstelling bij
voorbeeld. In het construeren
ligt de destructie als besloten
en in dat verval verglijdt de
kunst tot vormloosheid en ver
leden”.
door de dood. Tenslotte gaat
men in op de sporen die de tijd
achterlaat; het verval, het
wrak, de as.
Voor de tentoonstelling is
men uitsluitend uitgegaan van
Dordts bezit. Er is daarbij ge
put uit de eigen collectie van
het Dordrechtse Museum, de
collectie van het museum Mr.
Simon van Gijn en werken van
hedendaagse Dordtse kunste
naars. Enige verzekerings
maatschappijen stonden
voorts affiches af en leverden
een financiële bijdrage voor
de catalogus. Deze geeft een
prachtig overzicht van de ex
positie.
Als u naar deze tentoonstel
ling gaat vanuit een honger
naar schoonheid, zoekend
naar eeuwige schoonheid,
wordt u ten dele teleurgesteld.
Want het gaat hier om het on
derwerp. Dit is zo uitgebreid
en er is zoveel ruimte voor
associaties dat het de bezoeker
aanzet tot het bedenken van
wat er nog meer bij zou kun
nen passen. In dat opzicht is de
tentoonstelling wel erg inspi
rerend. Maar, om de tentoon
stelling te kunnen bekijken
moet u eerst een heel stuk door
het museum lopen en daar
kunt u nu juist wel terecht
voor het aspect schoonheid.
Het Dordrechts Museum
heeft een prachtige verzame
ling schilderijen vanaf de 16e
eeuw tot nu. Van zaal naar
zaal lopend ervaart u de tijd
der eeuwen in versneld tempo.
En toch is het verleden niet
verloren gegaan. Gelukkig zijn
de schilderijen goed geconser
veerd en daarmee zorgvuldig
bewaakt tegen verval en be
derf. Men passeert bijvoor
beeld een stilleven uit de 17e
eeuw van Adriaen Coorte
waarop verrukkelijke bo
saardbeitjes zijn afgebeeld. Er
naast ligt een bundel roomwit
te asperges; driehonderd jaar
oud, en nog zö om op te eten.
Met daarbij het heerlijke ge
voel dat dit nu eens nooit „op”
zal raken.
(Van onze kunstredactie)
DEN HAAG De Vereniging van
Letterkundigen bestaat dit jaar 75 jaar.
Ter gelegenheid daarvan zijn twee fees
telijkheden georganiseerd. De eerste is
een besloten bijeenkomst in de Konings
zaal van Artis, waar onder meer CRM-
minister, mevrouw T. Gardeniers het
woord zal voeren. De tweede viering is
openbaar (dat wil zeggen tegen betaling
van 10 entree) in Paradisol (15 nov.) in
Amsterdam, waar Freek de Jonge, Bert
Schierbeek, Simon Vinkenoog en Rosa
King zullen optreden.
Ter gelegenheid van het jubileum
heeft de vereniging ook een boek, Een
sober feest schrijvers over hun werk
situatie (f 17,50) doen verschijnen. De
titel van het jubileumboek, geeft al aan
dat de Vereniging van Letterkundigen
het dit jaar ondanks de feestelijkheden
ernstig neemt. Daarvan getuigen ook de
door Ewald van Vugt geselecteerde bij
dragen van 1°"ende en wijlen schrijvers.
Concertgebouworkest; abonne
mentsconcert sene Z nr 2. Dirigent:
Eugen Jochum. Soliste: Glenda Mau
rice, alt. Programma: Von Weber, Re
ger, Bruckner.
Concertgebouw Amsterdam, 2 no
vember 1980.
:y:
