Andrzej Wajda verfilmt na De Man van Marmer nu De Man van IJzer
Politieke factoren even grillig
als gunst van een
Poolse vrouw
Slotdeel van feuilleton
met speelse snedigheid
Kunstenaars:
Warrige Macbeth van
Triad Stage Alliance
door CRM”
„BKR aangetast
KR
Wérkelijk alles op woongebied.
Een berber op z n mooist
c-
Afronden Loopbaan en Liefde blijkt moeilijk
Heksen in zinloze rituele vormgeving
Mi
y
11
DONDERDAG 6 NOVEMBER
19 8 0
KUNST
10
70
lM
door Pieter van Lierop
-
Iw
voor
van
750,—
995,—
1275,-
1495,-
Dit zijn
de formaten:
karpetten FEZ
AMSTERDAM Het 35-jarige
bestaan van de hoofdstedelijke
bioscoop Kriterion wordt deze
week gevierd met de officiële pre
mière van Zonder Verdoving, ge
regisseerd door Polens meest be
roemde en meest invloedrijke fil
mer Andrzej Wajda. De cineast
die zich vooral de laatste jaren
heeft opgeworpen als een filmend
bepleiter van grotere vrijheden in
de Poolse maatschappij, kwam
voor de gelegenheid even overge
wipt naar Nederland. Het eerste
waar hem tijdens de persconfe
rentie naar gevraagd werd, was
bijna vanzelfsprekend zijn
mening over de jongste ontwikke
lingen in Gdansk en de gevolgen
daarvan voor de Poolse filmers.
150x200
165 x 935
250x200
200 x 300
225x325
250 x 350
gKf
A'
498,-
698,-
845,-
998,-
1825,- 1495,-
2195,- 1795,—
I
W’l -
/I a
Bij Insaid vindt u de vloerbedekking
die het beste bij u past. Karpetten en vaste
vloerbedekking in alle kleuren en dessins.
Als Buitenkansje in Insaid nu zuiver
scheerwollen Marok
kaanse berbers met meer
dan 22.000 knopen per
vierkante meter.
7^21^ '.Vty--
JU A
els
van Nol van Rome, directeur van een geneesmiddelenconcern.
Andrzej Wajda: „Wat er momenteel gebeurt in Polen beoordeel ik als heel positief".
ALMA POST—
c
ALMA POST
Scheiden! En Noodzakelijkerwijs verliefd
worden op een inan die nog veelbelovend
is. De innerlijke rechtvaardiging daar
voor vindt de vrouw in het gegeven dat
haar echtgenoot haar nooit had begrepen;
nooit aan haar kant gestaan heeft. Als ze
zoiets goed voor de geest heeft, dan heeft
Andrzej Wajda domineert de Poolse cinema al 25 jaar en zijn betekenis lijkt
alleen maar groter te worden. Hij trok in de jaren vijftig internationale aandacht
met een oorlogstrilogie, waaruit zijn film As en Diamant de beroemdste werd. De
realistische stijl daarvan maakte in de loop der jaren plaats voor de opera-achtige
epiek die Landschap na de Slag, De Bruiloft en vooral Het Beloofde Land
onderscheidingen deed wegslepen op festivals overal in de wereld. Maar zijn
waarschijnlijk belangrijkste film maakte Wajda drie jaar geleden met De Man van
Marmer; de eerste Poolse film die de doffe ellende van het stalinistische tijdperk
uit de taboe-sfeer haalde en spiegelde aan het leefklimaat in de socialistische staat
van de jaren zeventig, waarin nog steeds stalinistische elementen aanwijsbaar
bleken. De karakteristieke, wat barokke Wajda-signatuur bleek te zijn vervangen
door een veel lossere, reportage-achtige stijl die heel rechtstreeks betoogde. De
film sloeg in als een bom, waarvan het effect nog altijd doorwerkt. Misschien mag
je zelfs beweren dat het effect pas deze zomer goed is gebleken.
In 1977 voelde het Poolse regiem zich er hevig door in verlegenheid gebracht, want
de kritiek van De Man van Marmer was ongezouten en het publiek liep er hard voor.
Binnen drie maanden hadden 2,8 miljoen Polen de film gezien. De censuur heeft er
alles aan gedaan om dat te bemoeilijken; de film is zelfs een tijd lang verboden
geweest, maar met een aangepast einde heeft men hem uiteindelijk toch vrij
gegeven. Wajda had een te grote naam in binnen- en buitenland, om een film van
hem compleet te verbieden.
Een jaar later ging er opnieuw een Wajda-film in première: Zonder Verdoving, die
nu in Nederland gaat rouleren. Voor een niet-Pools publiek mist Zonder Verdoving
een beetje de „power” en zeker ook het verrassingseffect dat de Man van Marmer
gehad heeft, maar in Polen zelf werden de gemoederen er opnieuw heftig door in
beroering gebracht. Ditmaal werd het hedendaagse Polen heel rechtstreeks kritisch
benaderd en op pijnlijke punten aangeklaagd. Nog belangrijker was dat weer een
jaar later (in 1977 dus) Wajda bleek te hebben school gemaakt, toen het filmfestival
van Gdansk een hele reeks door jongeren geregisseerde „films van de morele
onrust” te zien gaf, onmiskenbaar geïnspireerd door Wajda’s twee voorbeelden. En
nog een jaar later stonden in dat zelfde Gdansk de arbeiders op de barricaden om
hun vrije vakbond te eisen en de jonge Poolse filmers stonden ernaast, om de acties
te vereeuwigen in een zeer lijvige documentaire, die het pièce de resistance werd van
het Gdansk-festival van september j.l. De verbanden lijken onmiskenbaar.
ze ook de innerlijke kracht om van de ene
dag op de andere, het huis te verlaten. Als
er dan kinderen zijn, wordt snel gevonden
dat die kinderen maar gelijk moeten ver
klaren dat het leven nu eenmaal hard is”.
„Ik moet nog één ding zeggen: De eman
cipatie van de vrouw in Polen is waarach-
Volgens de BBK zullen de gemeenten
als deze maatregel doorgaat de BKR voor
een kwart uit eigen middelen moeten be
talen in plaats van vijf procent tot dusver.
Daarmee wordt de deur opengezet naar
ambtelijke willekeur en is te verwachten
dat vele kleine gemeenten met de uitvoe
ring van de BKR zullen stoppen, met als
gevolg een toeloop van kunstenaars naar
grote gemeenten.
In een resolutie, die woensdagmiddag
op het stadhuis werd aangeboden, vragen
de BBK-leden het Amsterdams gemeente
bestuur verzet aan te tekenen tegen de
voorgestelde wijziging, die een onaan
vaardbare verslechtering wordt genoemd.
B. en W. worden gevraagd dit onder meer
te doen door adhesie te betuigen met de in
de Tweede Kamer aangenomen motie-
Rienks, waarin de regering wordt uitgeno
digd de voorgestelde wijziging van de
BKR niet door te laten gaan. Of de motie
wordt uitgevoerd is niet zeker.
AMSTERDAM (ANP). Een actiever-
gadering van de Beroepsvereniging van
Beeldende Kunstenaars (BBK) van het
gewest Amsterdam heeft zich met kracht
gekeerd tegen de plannen van de minister
van Binnenlandse Zaken. Die wil, vol
gens de actievoerders, door een wijziging
van financiering van het gemeentefonds
de beeldende-kunstenaarsregeling (BKR)
- een soort contraprestatie - „op losse
schroeven zetten”.
Hoe het ook zij, Macbeth
is natuurlijk belangrijker
dan de heksen, evenals de
verongelukte belangrijker
En dan het eind: Hardien
behaalt hier een overwin-
<er-
snz.
'84/
ude
gen
irde
/AN
lier,
kbij
fo-
lijst.
Tel.
HAARLEM. De rondreizende Australische toneelgroep Triad Stage Alliance legt
in haar voorstelling van Shakespeare’s Macbeth het zwaartepunt bij de heksenscènes.
die met veel ritueel aandoende bewegingen, zangerige „hohoho” klanken (een han
delsmerk van dit gezelschap), en kostuums die vaag aan een of andere godsdienstige
secte herinneren worden opgesierd. Boeiend, of uit toneeltechnisch oogpunt knap is
dat bepaald niet, maar erger is nog dat absoluut niet duidelijk wordt waarom die
heksenscènes zo’n nadruk moeten krijgen.
Scène uit het slotdeel van Centrums Loopbaan en Liefde met (van links naar rechts) Ellis-
van de Brink, Egbert van Paridon en Jules Hamel.
ce.
low.
Clisby.
Clisby,
Cemm,
Noel
Salamanca,
De meeste spelers van
Triad maken de indruk
vooral heel veel te willen
zeggen en doen, je ziet ze
als het ware op hun beurt
wachten. Over het alge
meen doen ze echter veel te
veel, Triad zou eens een
voud moeten nastreven,
dan zullen ze ook meer
greep krijgen op de inhoud
van een stuk.
wel de heksen die Macbeth
te gronde richten? Is hij
het niet veeleer zelf? In ie
der geval waren heksen
voor het Elizabethaanse
publiek natuurlijk minder
extreem dan ze voor ons
zijn. De Engelse koning Ja
mes geloofde aan heksen,
en Shakespeare, die in
Macbeth de (fictieve) voor
vaderen van het konings
huis in het zonnetje wilde
zetten, heeft dit bijgeloof
van de koning misschien in
zijn stuk ten tonele willen
voeren.
Regisseur John Strehlow
maakt dat met zijn gebazel
in de begeleidende infor
matie, waarin hij en pas
sant alle vorige Macbeth-
voorstellingen tot rionsens
verklaart, verre van duide
lijk. Hij heeft het over „on
heilspellende machten in
mensengedaante die de
hoofdfiguur psychisch te
gronde richten, waarbij je
niet kunt volstaan met en
kele kakelende toverkol
len, maar waar hecht gere
gisseerd ensemblewerk, in
dringende rituele zangen
etc. nodig zijn”.
tig. Dat wil zeggen, dat ze niet alleen actief
en passief kiesrecht hebben, maar alle
vrouwen in Polen werken. Ze verdienen
vaak meer dan de echtgenoot, waardoor
ze werkelijk zich onafhankelijk kunnen
voelen. Ze doen in zekere zin denken aan
de nieuwe klassen in de maatschappij: ze
willen meteen alles hebben. Dat geeft ze
karakter, kracht en vastberadenheid. Zo
zijn Poolse vrouwen. Ik ben drie keer
gescheiden en vier keer getrouwd, dus ik
kan het weten. En wat voor mannen heb
ben vrouwen nodig. Heel sterke en vastbe
raden mannen in een feitelijk onwankel
bare positie! En zulke mannen zijn er niet
in Polen. Die kunnen er in. ons systeem
niet zijn, omdat iedereen afhankelijk is
van een ander, van een situatie, van een
relatie. Dat is de reden dat die fantasti
sche vrouwen onvoldoende fantastische
mannen kunnen vinden. En dat is een
reden voor het drama in mijn film. Maar
natuurlijk kon ik niet aan de kant van de
vrouwen gaan staan, omdat ik dan mijn
eigen mannelijke kant verraden zou. Dus
liet ik een man zien die intelligent is, de
wereld kent en veel begrijpt, wat eigenlijk
zijn kracht zou moeten zijn, maar het is
juist zijn zwakte”.
De Man van Marmer is destijds uit
gebracht met een ander einde dan u ei
genlijk gewenst had. Is er nu kans, dat
onder de gewijzigde omstandigheden de
film zijn oorspronkelijk einde zal terug
krijgen?
„Die mogelijkheid bestaat, maar ik zou
die scène dan liever zien in een film die het
vervolg is op De Man van Marmer. Ik heb
daar het scenario voor klaar en hoop die
film te gaan maken onder de titel: De Man
van IJzer. Die zou dan moeten beginnen
met de scène die de vorige keer niet kon.
Zoals de Man van Marmer de jaren vijftig
uitspeelde tegen de jaren zeventig, zo zal
de Man van IJzer de jaren zeventig plaat
sen tegenover wat er nu in Polen gebeurt”.
De strijd tussen generaties die in
veel van uw films terugkomt en nu ook
weer in Zonder Verdoving via de jonge
criticus die de oudere journalist bestrijdt
waar hij maar kan, is dat iets wat u zelf
ook ervaart?
„Ik heb zelf het gevoel heel dicht bij de
jeugd te staan, doordat ik werk in een
productie-eenheid waar erg veel jongeren
zitten. Ik hou ervan om met hen samen te
werken. Ik probeer ze te helpen, in wat
een goede verstandhouding is, geloof ik.
Ik zal ze niet alleen maar over de bol
aaien, ik spaar ze eerlijke kritiek niet. Dat
kan alleen maar bij de gratie van het feit,
dat ik zelf óók films maak. Zo lang ik
films maak die voorlopig nog beter zijn
dan die van hen, kan ik rustig met ze
werken. Zodra hun films beter worden, is
het vanzelfsprekend dat ze mijn stoel van
produktie-unit-directeur opeisen. Ik hoop
van harte dat zoiets gebeurt”.
De Poolse cinema heeft een opmerke
lijke aanwas nieuw talent gekregen. Hoe
kijkt u tegen die nieuwe golf aan?
„We zien het zelf als een belangrijke
nieuwe golf inderdaad, maar hij bestaat
eigenlijk uit twee stromingen met een
verschillende kijk op het medium. Je hebt
een groep jongeren die zich groepeert als
de „cinema van de morele bezorgdheid”,
waarvan Agnieszka Holland de meest pro
minente regisseuse is. Ze willen films die
maatschappelijk geëngageerd zijn, in re-
portagevorm, maximaal realistisch. Op de
andere vleugel zitten Filip Bajon en nog
een paar anderen, die vinden dat film er
niet is om even een paar sociale proble
men op te lossen, maar „kunst” dient te
zijn en dat ze zich daaraan willen wijden.
Beide groepen hebben hun successen,
maar mijn hart gaat toch het meest uit
naar de maatschappelijk geëngageerde
richting”.
ning, zij kiest namelijk
voor haar werk in plaats-
van voor Axel. Maar dat j».
gebeurt op zo’n onver- 19
wacht moment, en het is zo——
weinig onderbouwd, dat
het eerder een anticlimax
wordt.
Niettemin werd er weer
goed gespeeld, wat dat be
treft is ook deel drie de
moeite waard. Hardien
werd door Ellis van den
Brink op de bekende wijze
voortgezet, Jules Hamel
had nog een paar mooie
zwijgend-verontwaardigde
momenten als Axel, Egbert
van Paridon kon zijn al in
deel twee begonnen figuur
Nol van Rome verder uit
bouwen, Marjan Berk haar
Misia, die echter naar mijn
idee op een net iets smake-
loze manier belachelijk
werd gemaakt. Een nieuwe
acteur was Alexander van
Heteren, geleend van het.
Publiekstheater, hij zette
een leren-jasjesfotograaf
en een bijzonder suggestie
ve, ongeïnteresseerde
schoonmaker neer. Voor
wie het tot nu toe allemaal
gemist heeft begint er op
19 november een nieuwe
serie van de hele Loop
baan en Liefde in de To
neelschuur.
Het is niet mijn gewoon
te om regisseurs op hun
woorden te ■pakken, ik
maak hier een uitzonde
ring omdat Strehlows
ideeën precies aangeven
hoe warrig en vol onlogi
sche gedachtensprongen
zijn voorstelling in elkaar
zit. Zijn uitspraak over de
heksen is even waardevol
als die van iemand die be
weert dat je, wanneer je
een auto-ongeluk op toneel
wilt laten zien, niet kunt
volstaan met een Daf maar
een Mercedes nodig is. Dat
is even onzinnig, en even
aanvechtbaar. En dan ga
ik nog voorbij aan de
vraag of Strehlow gelijk
heeft als hij de heksen in
Macbeth zo’n centrale
plaats wil geven. Zijn het
de van Misia, in het vorige
deel goed voor een paar
niet-kwetsende lachen
over homosexualiteit, laat
by mij een gemengd gevoel
achter nu er in deel drie
mee wordt gesold alsof het
een te verwaarlozen, nogal
grappige neiging is van Mi
sia. Dat Hardien burgerlijk
is vind ik best, maar ik wil
dan wel dat de schrijvers
kommentaar blijven leve
ren op die burgerlijkheid.
Uit deel 3, Corruptie,
blijkt dat die taak inder
daad te zwaar was voor het
schrijversduo, het is een
afmakertje geworden
waarin de speelsheid en
snedigheid van de eerste
twee delen zelden meer
aan bod komen. Het ver
haal komt er op neer dat
Hardien door toedoen van
Axel haar populariteit ver
liest, een poos door Misia
verzorgd wordt, en vervol
gens tot minister-president
wordt gekozen („een
vrouw in opspraak, heel
geschikt voor de politiek”).
Hier blijkt hoe smal de
marge is tussen wat nog
leuk is en wat niet meer.
Tegen deel drie inbrengen
dat de gebeurtenissen on
geloofwaardig zijn is on
zinnig, want dat waren die
van deel 1 en 2 ook, maar
daar stoorde het niet, en
hier wel. Het verschil zit
hem er, geloof ik, in dat
alles zo’n nadruk krijgt nu
er op een afloop wordt
aangestuurd.
Het vraagstuk van de
celdeling wordt hier de
kapstok waaraan Har-
diens afgang is opgehan
gen, en krijgt daardoor te
veel belang voor een kwes
tie die maar oppervlakkig
uiteengezet wordt. De lief-
in
Amsterdam.
steeds 12.30
HAARLEM. Na het tweede deel van Loopbaan en Liefde leek het een ónmogelijke^:'
opgaaf om een derde en tevens laatste deel te maken, zoveel losse draden waren er. De
relatie tussen Hardien en Axel; Hardiens carrière; Axels mislukkelingen; de verliefd
heid van ex-schaatstrainster, nu journaliste. Misia op Hardien; het probleem van de/oi
volksgezondheid in het licht van DNA-ontwikkelingaangebracht door het optreden'"'
Andrzej Wajda: „Wat er momenteel ge
beurt in Polen beoordeel ik als heel posi
tief en ik heb er vertrouwen in dat de
situatie zich ontwikkelt in een gezonde
richting. Je merkt nu al dat er dingen in
Polen mogelijk zijn geworden die heel
lang niet gekund hebben. Documentaires
en speelfilms die in de loop der tijd waren
gemaakt maar niet vertoond, worden nu
vrijgegeven. Het grootste deel ervan is nu
op de tv gebracht en de rest kan misschien
in de bioscoop. Overigens waren er ver
schillende redenen voor, dat men die films
nooit heeft willen draaien. Sommige
dat bleek ook nu waren domweg te
slecht voor vertoning. Maar er zaten ook
hele mooie tussen, zoals Hands Up, van
Skolimowski. Omdat die films indertijd
(1967) niet werden vrijgegeven, is Skoli
mowski toen zijn heil in Engeland gaan
zoeken. Nu kan het Poolse publiek die
films alsnog te zien krijgen...
Uw film Zonder Verdoving heeft een
tweeledig thema: het stuklopen van een
huwelijk, verstrengeld met een journalis
tieke carrière die vanachter de schermen
kapot wordt gemaakt. Bij welk van de
twee uitgangspunten voelde u zich per
soonlijk het meest betrokken?
„Mij interesseerde het meeste hoe ik zelf
zou reageren als ik in een dergelijke situa
tie terecht zou komen. Van tijd tot tijd is
het mij in het verleden gelukt om een film
te maken die in Polen een verrassing
bleek. Ik zat echter vrijwel permanent op
een gevaarlijke grens. Ik ben steeds bang
gebleven voor wat er met mij zou kunnen
gebeuren, als ik geen films meer zou kun
nen maken. Het eenvoudigste zou dan zijn
om in het Westen te gaan filmen. Ik heb
dat ook wel eens gedaan, maar het bevre
digde mij onvoldoende. Als mij dus iets
dergelijks zou overkomen, vrees ik net
zo’n neergang mee te moeten maken als
de journalist in Zonder Verdoving. Probe
ren je te verdedigen, op allerlei deuren
gaan kloppen, merken dat je je bondgeno
ten kwijtraakt, voelen dat je de grond
onder je voeten verliest. Ik kan me de
psychische toestand van zo iemand die
zoiets overkomt heel goed voorstellen. Dat
was voor mij het belangrijkste thema”.
En hoe zijn de problemen van die
journalist met zijn vrouw daarnaast ko
men te liggen?
„Ik wilde laten zien dat in feite de poli
tieke factoren die voor een artistieke car
rière van belang zijn, even grillig zijn als
de gunst van een Poolse vrouw. Zowel het
een als het ander valt te verklaren. De
vrouw in de film bevindt zich in een
kritieke fase van haar leven. Als een
vrouw 35 jaar is, besluit ze haar leven
opnieuw te beginnen. Wat doe je het eerst?
Insaid
Badhoevedorp, Vlierstraat 25, telefoon 02968 - 6612.
Oisterwijk.Heusdensebaan 50,telefoon 04242 - 9030.
Geopend van dinsdag t/m zaterdag (vrijdag koopavond).
Elke zaterdag GRATIS advies van binnenhuisarchitekt in Insaid. Hij maakt graag een uurtje voor u vrij.
Voorstelling: Loop
baan en Liefde deel 3,
Corruptie. Groep: Cen
trum. Tekst en regie: Pe
ter Römer en Ton Vor-
stenbosch. Decor: Benno
de Vries. Met: Ellis van
den Brink, Jules Hamel,
Egbert van Paridon,
Marjan Berk, Alexan
der van Heteren. Pre
mière 5 november 1980
in De Toneelschuur,
daar nog te zien op 12
november, op 7, 13, 14
november in Centrum
Bellevue,
Aanvang
uur.
is dan de auto die hem
overrijdt. Van de belang
rijkheid van Macbeth’s be
levenissen, zijn greep naar
de macht en de daarop vol
gende ondergang, heeft
Triad me niet kunnen
overtuigen. De groep
speelt in een mengeling
van stijlen. Ik zie soms hef
tig gespeelde emoties
waarbij ik veel ge
schreeuw moet aanhoren,
dan weer melodieus tekst-
zeggen, op de manier van
The Royal Shakespeare
Company, en daartussen
door duiken dan nog gesti
leerde scènes op zoals ver
traagd vechten, of ritueel
klinkend vrouwegehuil. De
overgangen worden aange
geven door vaandelzwaai-
en, met oosterse trekjes,
die kennelijk ook de judo-
pakachtige kostuums heb
ben geïnspireerd.
Voorstelling: Macbeth
van Shakespeare door
The Triad Stage Allian-
Regie: John Streh-
Kostuums:
Spelers:
(ADVERTENTIE)
b
Alison
David
Madeleine
Gregory Cox,
Gordon, Angelo
Geoffrey
Swann, Damyn Lodge,
James Hagan, Nani
McMullin, Wayne Con
do. Gezien op 5 novem
ber 1980 in de Haar
lemse Schouwburg.
t 4KT?
