Damiate Pers
nieuwe wet gediend
voorbeeld als bedrijfsgeheimen zouden
moeten worden prijsgegeven. In zo’n ge
val kan de rechter van de bewijslast verde
ling afwijken.
Consumentenbescherming met
1
»’1
1
PW
O
ra
IJmuider Courant
NOTITIES Maandag.
I
r <1^,
n
ti! M
I
10 NOVEMBER
1980
MAANDAG
M
X
Het laatste grote persschan
daal van Engeland is sedert vo
rige week definitief achter de
rug. Slechts enige procedurele
zaken moeten nog worden afge
wikkeld. De man die verant
woordelijk was voor het vele
stof dat opwoei rond het staal
bedrijf British Steel, heeft zich
vrijwillig blootgegeven.
fc"
Het kort geding dat Konsu-
menten Kontakt onlangs voer
de tegen de Amsterdamse
„thuiswerkkoning”, heeft niet
alleen de aandacht getrokken
omdat de man wegens bulde
rende scheldkanonnades uit
de rechtszaal moest worden
verwijderd. Interessanter was
het feit dat Konsumenten
Kontakt gebruik kon maken
van een nieuwe wet om de
activiteiten van de thuiswerk
koning aan te pakken.
Twee Leidse wetenschappers,
psychologe Janny de Graaf en
historicus Alex P. Schmid, heb
ben vorige week woensdag een
nogal opvallende studie gepu
bliceerd waaraan ook in deze
krant uitvoerig aandacht is
besteed.
de wijze waarop Konsumenten Kontakt met een nieuwe wet
in de hand consumentenbelangen beschermde, door Arthur
het staalbedrijf British Steel, op z'n kop gezet door een boze
OVER medewerker, door Ronald Frisart.
een studie met betrekking tot de media, door Ton Nillissen.^
r
tl
f
1
r
s
f
it
a,' A
w
De „mol” die zich
vrijwillig blootgaf
I
155,00
'tv
l
Uitsluitend telefoon 02550-10519
voor Santpoort 023 - 31 90 53
18 30-19 00 uur
11 30-12 30 uur
W(
ee
co
vo
en
l
HOOFDREDACTIE
Jos L Lodewijks
E Koning
DIRECTIE Mr H. C van der Mije
BEZORGKLACHTEN
maandag t/m vrijdag van
zaterdags van
1
S
1
s
5
1
I
e
r
1
t
f
1
r
I
l
l
t
f
1
i
1
I
I
op
pei
jaa
on)
slo
gei
vei
I
jaa
we
de
me
he<
he<
stu
uit
ooi
ma
ple
V
ziei
zijl
mil
tus
opi
var
me
zui
en
sch
zee
eer
me
nie
In i
te
bes
Ii
ver
aan
stel
ven
Oudeweg 12-14 Haarlem
tel 023 - 31 90 53
Ook hij meent dat er bepaalde gren
zen zijn. Het provoceren van een
staking door de directie van British
Steel om zodoende grote aantallen
staalarbeiders te kunnen ontslaan,
was voor Mckenzie de grens. Nu
moet hij alleen nog proberen zestig
Pond Sterling bij elkaar te krijgen
om zijn achterstallige huur aan het
bedrijf te betalen. Daarna is de
kwestie definitief uit de wereld, zij
het dat de vraag of een journalist
het recht heeft bronnen niet te noe
men een even heet hangijzer is ge
bleven als voor de geruchtmakende
televisie-uitzending.
ment aan waarin gewag werd ge
maakt van het opzettelijk lage loon-
aanbod van drie procent aan de
vakbonden. Omdat hij over een der
gelijke handelswijze van de directie
nogal boos werd, besloot hij te
wachten tot zijn collega’s naar huis
zouden zijn om daarna eens verder
te zoeken.
Daartoe was hij uitstekend in de
gelegenheid omdat hij met zijn hon
den die dienst deden als waak
honden voor het bedrijf op het
bedrijfsterrein woonde. Na enige
tijd snuffelen was hij ervan
overtuigd dat hij wat hij gevonden
had openbaar zou moeten maken.
het karakter van het „belangrijke
nieuws” van dat moment. Men mag
immers niet aannemen, dat daar
waar de nieuwsvoorziening zo sub
tiel en gevoelig ligt, men voor een en
alle gevallen dezelfde regels kan
opstellen. Wie de duur en soms het
niveau kent van discussies in orga
nisaties e.d. waar verzuild Neder
land gezamenlijk moet besluiten,
mag hopen dat bijvoorbeeld een
gijzeling onder die omstandighe
den, van lange duur zal zijn, wil de
mediaraad tenminste nog aan het
uitvaardigen van criteria toeko
men. Maar stel dat ook deze moei
lijkheid wordt overwonnen. Hoe ge
lukt het de raad dan redacties te
verplichten zijn richtlijnen na te
volgen: op de enige afdoende wijze,
namelijk bij wet. En daar is het,
waar gerechtvaardigd over censuur
mag en kan worden gesproken. Bij
gratie van Hare Majesteit zullen er
in dit land dan wetsbepalingen be
staan, waarmee redacties kunnen
worden gemuilkorfd en de media
gelijkgeschakeld.
ABONNEMENTEN
bij vooruitbetaling
(inclusief-4% BTW)
per maand
per kwartaal
per post
per jaar
per post
losse nummers
buitenland
per kwartaal
Het in de conclusie van beide aca
demici impliciet neergelegd voor
stel is onzinnig, niet doordacht, on
wetenschappelijk, ja zelfs gevaar
lijk.
Het gaat uit van het grote misver
stand, dat redacties monolithische
gemeenschappen zijn waarbinnen
gelijk wordt gedacht en geschreven.
Net als buiten de muren van een
redactie, werk er echter een maat
schappelijke en ethische code, soms
uitgesproken soms onuitgesproken,
net als buiten, die bij de gemiddelde
(en dus meeste) redacties ontsporin
gen en excessen voorkomt. Uiter
aard maken kranten in hun bericht
gevingen fouten, gebeuren er din
gen die achteraf worden betreurd.
Maar vaker nog behoedt het vak
manschap en de routine de journa
list voor uitglijden en onderkent hij
vaker dan in ieder geval door beide
opstellers wordt aangenomen, de
risico’s die zijn berichtgeving voor
derden kan hebben en trekt hij of
zijn baas daaruit relevante conclu
sies. Een mediaraad, een raad vol
amateurs, kan een fatsoenlijke en
gewetensvolle redactie (en dat zijn
de meesten in dit land) niet ver
vangen.
Als men al beducht is voor ge
vaarlijke gevolgen van berichtge
ving, dient de overheid een terzake
diligent beleid te voeren, zowel in
behoedzame als open zin. Geen me
dedelingen waar de risico’s klip en
klaar zijn, een grote openheid daar
waar informatie noodzakelijk is om
bijvoorbeeld ongelukken te voor
komen.
Beide wetenschappers laten te
veel buiten beschouwing, dat infor-
matierisico’s vooral daar ontstaan
waar de journalist halve informatie
krijgt en hem een open „plaatje”
wordt onthouden.
Zonder beide Leidenaren te wil
len beschuldigen het daarop te wil
len aansturen: persbreidel is het
laatste waaraan het individu of de
maatschappij in Nederland behoef
te heeft. De risico’s die aan persvrij
heid kleven zijn gelijk aan die welke
een democratie nu eenmaal kent.
ste grootwinkelbedrijf was. Overigens is
het niet gekomen tot een door de rechter
bevolen rectificatie van de gewraakte ad
vertentie. De door de president van de
rechtbank opgelegde dwangsom (50.000
gulden) bleek lager te zijn dan nieuwe
adverteritiekosten zodat het het winkelbe
drijf beter uitkwam de dwangsom te beta
len. De rechtbankpresident zal voortaan
wel hogere dwangsommen opleggen...
Een belangrijk wapen in de strijd tegen
misleidende reclame geeft de wet de con
sument door op een aantal punten de
bewijslast om te keren. In een normale
procesgang geldt de regel: wie eist, be
wijst. De eisende partij moet zijn vorde
ring waarmaken. Dit uitgangspunt wordt
hier verlaten. Degene die verantwoorde
lijk is voor de inhoud of vorm van de
reclameboodschap moet instaan voor de
juistheid of volledigheid van die bood
schap. De wetgever gaat er vanuit, dat
bijvoorbeeld door een adverteerder, in
beginsel moet worden ingestaan voor de
waarheid van wat wordt medegedeeld.
Het zal voor de adverteerder immers mak
kelijker zijn aan te tonen dat iets waar is,
dan voor de eisende tegenpartij dat iets
niet waar is. Omkering van de bewijslast
geldt niet als dit onredelijk zou zijn, bij
heel anders, althans binnen de con
text der Nederlandse samenleving
anno 1980.
De gedachte achter de conclusie
is zo beroerd nog niet: beperk indi
viduele en maatschappelijke scha
de, aangericht door publikaties en
uitzendingen in crisistijden (gijze
lingen) zoveel mogelijk. De uitwer
king van die gedachte is echter van
een merkwaardige naïviteit.
Immers, hoe stellen beide weten
schappers zich een dergelijke raad
voor? De raad omvat, naar men
mag aannemen, op tevredenstellen
de wijze vigerende maatschappelij
ke stromingen. In het verzuilde Ne
derland betreft dat niet alleen poli
tieke evenredigheid maar ook een
confessionele. Al is het dan nog
maar de vraag of humanisten, roze-
kruisers, agnostici, Bhagwan-aan-
hangers of Scientology-gelovigen
zich ooit voldoende vertegenwoor
digd zullen weten.
Maar nemen we aan, dat deze
moeilijkheden worden overwonnen
en er een raad tot stand komt. Die
zal, zo lijkt logisch, haar beperken
de, censurerende bepalingen van
hande maatschappelijke stromin- geval tot geval moeten toetsen aan
gen, de criteria volgens welke re
dacties is toegestaan over het on
derhavige onderwerp te publiceren.
De twee opstellers komen tot die
conclusie nadat hun is gebleken,
dat bij de gijzelingsacties in Neder
land door Zuidmolukkers „er geen
groep meer is getroffen door de
media dan de gegijzelden en hun
familie.” Sterker nog: volgens beide
wetenschappers zijn de gegijzelden
in gevaar gebracht door de journa
listen. Maar ook bij de terroristen
(in genoemde studie de gijzelende
Molukkers) heeft de benadering
van de treinen door verslaggevers
spanningen en/of boosheid veroor
zaakt, maar ook geleid tot stijging
van de moraal
Aan het aloude misverstand, dat
de brenger van het slechte nieuws
ook de veroorzaker daarvan is, zijn
de media al sinds hun bestaan ge
wend, dat er nu in een wetenschap
pelijke analyse wordt opgeroepen
tot uiteindelijk censuur (ik kom
daar nog op terug) is weer iets ge-
I
Hoewel in een kort geding-procedure de
normale bewijsrechtregels vanwege het
spoedkarakter niet gelden, werkte de
omkering van de bewijslast toch door in
het vonnis tegen de Amsterdamse thuis-
werkkoning. De vice-president van de
Amsterdamse rechtbank, mr. B. J. As-
scher, stelde kortweg dat de man niet
aannemelijk had kunnen maken dat hij
inderdaad werk te verdelen had. Konsu-
menten Kontakt hoefde dat niet aan te
tonen.
Niemand zal verwachten dat een indivi
duele burger met de nieuwe wet in de
hand gaat optreden tegen bijvoorbeeld
een grootwinkelbedrijf. Dat is, alleen fi
nancieel al, niet op te brengen. De wet
misleidende reclame geeft daarom be
paalde belangengroeperingen de moge
lijkheid naar de rechter te stappen om een
verbod en/of rectificatie te eisen. Groepe
ringen, die dit recht hebben zijn niet al
leen consumentenorganisaties maar ook
bepaalde beroeps- of ondernemersorgani
saties die schade lijden door misleidende
reclame van een concurrent. Bovendien
Uitgangspunt in de wet is dat misleiden
de reclameboodschappen onrechtmatig
zijn. Daarbij gaat het steeds om commer
ciële reclame. Mededelingen van politie
ke, wereldbeschouwelijke of ideële aard
vallen niet onder de regeling. De wijze
waarop de reclame gebracht wordt speelt
geen rol. Niet alleen advertenties in kran
ten zoals in het geval van de thuiswerk-
koning maar ook bijvoorbeeld mede
delingen die worden omgeroepen in een
warenhuis of de aanprijzingen van een
marktkoopman vallen onder de wet op de
misleidende reclame.
In de wet wordt verder een reeks voor
beelden gegeven van mededelingen die
misleidend kunnen zijn. Zo is onjuiste
vermelding van de samenstelling van een
produkt, of misleiding over het land van
herkomst niet toegestaan. Bovendien
wordt nadrukkelijk gesteld dat een verge
lijkend warenonderzoek niet op onzorg
vuldige wijze mag worden gebruikt. Met
deze laatste bepaling in de hand heeft de
Consumentenbond inmiddels al een kort
geding van het levensmiddelenbedrijf
Dirk van den Broek gewonnen, toen dit
concern ten onrechte in advertenties be
weerde dat een vergelijkend onderzoek
van de Consumentenbond had uitgewe
zen dat Dirk van den Broek het goedkoop-
De studie had betrekking op de
relatie tussen terrorisme en de rol
van de nieuwsmedia. In hun analy
se werden vooral de Molukse acties
in ons land betrokken en de wijze
waarop radio, televisie en dagbla
den daaraan aandacht besteedden.
Zoals gezegd een nogal opvallen
de studie, vooral door de conclusie
waartoe beide medewerkers van
het Centrum voor Onderzoek van
Maatschappelijke Tegenstellingen
van de Leidse universiteit komen:
Daar waar er sprake is van belang
rijk (bedoeld wordt vooral crimi
neel) nieuws, dient de selectie van
dat nieuws naar kwaliteit en kwan
titeit uit handen van redacties te
worden genomen en bepaalt een
mediaraad, samengesteld uit aller-
hij in de openbaarheid: de 55-jarige
Dougal McKenzie.
Tot april van dit jaar is hij werk
zaam geweest op het archief van de
British Steel-vestiging in Irthlings-
borough, ergens halverwege Lon
den en Birmingham. Sedertdien is
hij in het kader van een van de vele
ontslaggolven bij het bedrijf op
straat komen te staan. Hij wist al
veel langer dat dat zou gebeuren,
maar hij benadrukt dat dat abso
luut geen reden is geweest om de
geheime stukken 500 in getal en
niet zoals eerder werd aangekon-
digd 250 aan Granada Television
ter beschikking te stellen.
Ook een politiek linkse opstelling
kan geen reden voor zijn daad zijn
geweest. McKenzie is ervan
overtuigd dat de regering van pre-»
mier Margareth Thatcher het uit
stekend doet en hij noemt zichzelf
een conservatieve Conservatief, die
in beginsel partij trekt vóór de be
drijfsleiding en tégen de vak
bonden.
Op het archief waar hij werkte
kwamen dagelijks grote stapels do
cumenten binnen, afkomstig van
leidinggevende functionarissen van
British Steel-vestigingen overal in
het land. Volgens McKenzie lieten
deze heden alles waarvan ze niet
wisten waarom het op hun bureau
terecht was gekomen naar het ar
chief in Irthlingsborough brengen.
Zo kon het gebeuren dat er af en toe
damesbladen en eenmaal zelfs een
damesslipje tussen de stapels docu
menten arriveerden.
Voorzover de stukken niet perma
nent in het archief werden onderge
bracht, werden ze zorgvuldig gese
lecteerd en gereed gemaakt om te
worden vernietigd. In januari van
dit jaar stond in een opslagruimte
een dertigtal zwarte plastic zakken
vol van dergelijke stukken. McKen
zie liep erlangs en maakte er een
van open. Daar trof hij het docu-
Het begon allemaal op 4 februari
van dit jaar. Toen wijdde het com
merciële televisiestation Granada
Television een uitzending van het
programma World in Action aan
het staatsbedrijf British Steel Cor
poration. Aan de hand van geheime
documenten van het bedrijf zelf
werd aangetoond dat het manage
ment verantwoordelijk was voor
grove fouten.
Zo werd een document getoond
waarin de bedrijfsleiding toegaf
verantwoordelijk te zijn voor het
verspillen van 55 miljoen Britse
Ponden, die gestoken waren in ma
chinerie die nooit in gebruik werd
genomen. Was het daarbij gebleven
dan zou de zaak zeer waarschijnlijk
met een sisser zijn afgelopen.
De hel brak echter los omdat in
het televisieprogramma ook een do
cument werd getoond waaruit
bleek dat de bedrijfsleiding van
British Steel welbewust had ge
streefd naar het uitbreken van de
grote staalstaking, die de afgelopen
winter maar liefst dertien weken
duurde. Uit bedoeld document viel
op te maken dat de British Steel-
directie de vakbonden slechts een
loonaanbod wenste te doen van drie
procent, daarbij zeker wetende dat
dat voor de bonden onaanvaard
baar laag zou zijn. Zo laag zelfs dat
de vakorganisaties niet om het uit
roepen- van een staking heen zou
den kunnen.
Inderdaad brak er een staking
uit. Vervolgens werd de ene na de
andere fabriek van British Steel
gesloten alles volgens plan van de
directie. Het voornaamste argu
ment was dat de arbeidsproduktivi-
teit te laag zou zijn, en arbeidspro-
duktiviteit wordt door stakingen nu
eenmaal niet verhoogd. Zo kon de
aandacht gemakkelijk worden af
geleid van een andere en tenmin
ste zo belangrijke oorzaak van
het feit dat British Steel gigantische
verhezen maakte: het falen van het
management.
Toen dat alles aan het licht kwam
ontstond een rel. Van twee zijden
werd de aanval ingezet. Enerzijds
werd zware druk uitgeoefend op
Granada Television (en in het bij
zonder op de journalist Laurie
Flynn die de documenten boven
water had gebracht) om te zeggen
waar de geheime stukken vandaan
kwamen. Aan de andere kant werd
een ware heksenjacht geopend op
degene bij British Steel die verant
woordelijk was geweest voor het
lek naar de pers. Op een gegeven
ogenblik werd deze „mol” zelfs in
de hoogste kringen van het bedrijf
vermoed.
Ondanks de enorme omvang van
de speuractie zou de „mol” echter
nimmer zijn opgespoord als hij vo
rige week niet zelf aan de op
pervlakte was verschenen. Aan de
zonnige Londense Park Lane trad
I
kunnen ook organisaties die ideële belan
gen nastreven zich tot de rechter wenden.
Zo zou een organisatie van vegetariërs
kunnen optreden tegen misleidende recla
me van bijvoorbeeld een vleesfabrikant.
De wet misleidende reclame heeft ver
der een aanvullend karakter. Bestaande
regelingen op reclamegbied blijven ge
woon van toepassing. Daarbij valt te den
ken aan instellingen als de Reclame Code
Commissie en de Raad van Orde en Tucht
in het advertentiewezen, waarbij „binnen
eigen kring” getracht wordt het publiek
tegen misleidende reclame te be
schermen.
De wet misleidende reclame geeft, kort
om, een uitbreiding van de rechten van de
consument. Deze rechten zijn, in vergelij
king met omliggende landen, toch al be
scheiden. Mede door druk van de consu
mentenorganisaties begint Den Haag dit
gelukkig ook steeds meer in te zien. Zo is
de regering van plan nog deze zittingsperi
ode een wetsontwerp in te dienen dat de
consumentenkoop, de rechten en plichten
tussen klant en winkelier, regelt. Verder
staan regelingen over standaardvoor-
waarden en vereenvoudigde juridische
procedures in consumentenzaken op
stapel.
ligd dat de stukken daarvandaan
niet konden zijn gestolen. Immers,
zo verklaarde de directie, daar
werd zelfs door ene McKenzie met
honden gepatrouilleerd. Later werd
McKenzie zelf ook ondervraagd
maar hij ontkende steevast van iets
te weten.
Tegenover het Britse weekblad
The Sunday Times verklaarde hij
dat hij pas zijn zwijgen had willen
verbreken wanneer het grootste
deel van de pers een beroep zou
doen op de onbekende „mol” om
zich bloot te geven. Het tegendeel
gebeurde echter en dat was ook wel
te verwachten. Alle kranten spra
ken er schande van dat de journa
list Flynn onder druk werd gezet
om zijn bron te noemen.
Desondanks is „mol” McKenzie
nu dan toch aan de oppervlakte
gekomen. Hij zegt nog steeds niet
het gevoel te hebben dat hij zijn
loyaliteit tegenover zijn vroegere
werkgever zou hebben verbroken.
Verlaten opslagplaats in Rother
ham tijdens de Britse staalstaking.
f 15,90
45,85
60,00
180,70
233,00
0,80
Deze activiteiten bestonden, zoals be
kend, uit het in advertenties aanbieden
van niet bestaand thuiswerk en het
innen van een waarborgsom van geïnte
resseerden, waarna de man niets meer
van zich liet horen.
De nieuwe wettelijke regeling, de zoge
naamde wet op de misleidende reclame,
bestaat sinds 14 juli van dit jaar en biedt
de consument, en in het bijzonder consu
mentenorganisaties, mogelijkheden tegen
reclameuitwassen op te treden.
BUREAU
Redactie en administratie
Lange Nieuwstraat 427, IJmuiden
postbus 18, 1970 AA IJmuiden
tel redactie 02550-15389
na kantoortijd 02208-3577
tel adm 02550-15437 en 16450
postgiro 273107
telex 41866
ADVERTENTIES
telefoon 023-31 90 53
GROENTJES
gerubriceerde advertenties, uitsluitend
telefoon 023 - 31 92 72
Een groepje gijzelaars op de spoorbaan bij Bellen opweg naar de vrijheid.
Verkeerde manier van
risicobestrijding
Niet om de bonden in de kaart te
spelen, maar simpelweg omdat hij
meende (en meent) „dat het publiek
daar recht op heeft”.
Uiteindelijk belde hij Laurie
Flynn van Granada Television en
liet hem de stapel papieren lezen.
Flynn nam de stukken mee en
maakte aan de hand daarvan de
geruchtmakende televisie-uitzen
ding. Om te voorkomen dat British
Steel McKenzie op het spoor zou
komen werden allerlei kentekenen
van de stukken verwijderd alvorens
ze werden teruggezet.
Over dat laatste heeft de Britse
Hoge Raad zich later zeer opgewon
den: onzorgvulig handelen, zo
meende de Raad, die verder als zijn
mening te kennen gaf dat Flynn zijn
bron zou moeten noemen. Deze wei
gerde dat keer op keer en Mckenzie
zegt nu te vermoeden dat de journa
list op de een of andere wijze graag
martelaar voor de persvrijheid wil
de spelen.
Aanvankelijk werd gedacht dat
de „mol” moest worden gezocht on
der hoge British Steel-functiona-
rissen. Het bedrijf verklaarde na
melijk dat de vestiging in Irthlings
borough dermate goed was bevei-
Demonstrante met steelpan op
haar hoofd; zij wil dat de staalarbei
ders weer aan het werk gaan
i
1
c
