Hemel en Aarde met twee extra voorstellingen in Toneelschuur
Anita Menist
zo
dood kan worden gepraat
over de
NPO onder Van Driesten
Van Wiest, Claus en Schelters
exposities
suggestieve sfeer
in
Treffers/Arnold
Vreugde componist was
de Franse muziekwereld
d
4
k
w
„Het is goed als er
Oscar-kandidaat°'
Moeilijkheden
rond werkplaats
Van Goghmuseum
Film Opname van
Werkteater nu
■m
99
i
8
9
1980
ZATERDAG 15 NOVEMBER
KUNST
Bij het overlijden van Alexander Voormolen
door Ko van Leeuwen
Heel vrolijk
s 2
D i
- i
Geen toneeltoon
AMSTERDAM. „Tijdens de
eerste repetitieperiode was ik
soms zeer gedeprimeerd. Als ik
dan het script doorlas, dan dacht
ik ooh, god, kappen, kappen in
die tekst. Dat méns, dat kan hele
maal niet. Waar beginnen we aan,
dacht ik dan. Maar later heb ik
daar helemaal geen last meer van
gehad. Langzaam ging het toch
allemaal leven en die vrouw, die
Sonja Wilke, die ziet er toch hele
maal niet treurig uit. Dat mens
blijft waanzinnig optimistisch.
Mensen die het stuk zien, die
vrienden of kennissen in hun ei
gen omgeving hebben die ziek
zijn, die zeggen: wat goed dat er
zo over gepraat kan worden.”
)L
iWllf#
i
I
4
ik
g
(Van
16
Alexander Voormolen (archieffoto).
Anita Menist.
I
I
Roelof van Driesten
4
fin.
ent
i *iv
>r een:
Ontmoeting. Plastiek van Jan Treffers.
9
1
4
Allereerst maakte het publiek kennis
met Joseph Kalichsteins visie op het Eer
ste pianoconcert van Brahms. De Ameri-
kaans-Israelische solist koos daarbij voor
een rustig tempo, waarin hij zijn bedoelin
gen steeds nadrukkelijk tot uitdrukking
bracht. Een onder Kalichsteins gespierde
pianistiek bezweken snaar, had weliswaar
Steeds probeert Anita Menist tijdens het
gesprek de aandacht die zijzelf krijgt te
richten op de anderen die naast haar aan
Hemel en Aarde meewerkten. Zelfverze
kerd en zichtbaar gelukkig met het succes
zegt ze: „Ik heb eigenlijk nog nooit erva
ren dat ik werkelijknaar een première
toegroeide. Ik bedoel, nog nooit zo sterk
als nu. Nu was het bij de première toch
echt van: Nou, publiek, dit is het dan, nu
moeten jullie het maar zeggen. En toen die
bijval: ik ben er erg gelukkig mee.”
De hele avond een vrouw spelen die
weet dat ze dood gaat. Een opdracht die
moeilijk tot vrolijkheid lijkt te kunnen
stemmen. Anita Menist: „Maar het is toch
wel een heel vrolijk mens. In die rol identi-
(Van onze kunstredactie)
DEN HAAG. De film Opname van het
Werkteater is door CRM ingestuurd als
kandidaat voor de Oscar in de categorie
Beste buitenlandse film. De film werd
geregisseerd door Erik van Zuylen en
Marja Kok en geproduceerd door het
Werkteater.
Anita Menist: „Ja, dat vind ik ook erg
fijn. Je hebt zo’n direct contact met je
Jan Treffers; kleinplastieken. Arane Arnold; etsen. Tot en
met 30 november in het Raadhuis Heemstede (Raadhuisplein,
Heemsted). Geopend: maandag tot en met vrijdag van 9-17
uur.
De in Noordewijkerhout woonachtige beeldhouwer Jan
Treffers voelt zich kennelijk thuis in meerdere stijlen en
afwerking methodes. Zo biedt de huidige expositie kleine,
grappige en grovere werken naast grotere, gestyleerde plas
tieken.
De verzameling clownsportretten, van klein formaat, zijn
enerzijds komisch en anderzijds treurig een treffende
weerspiegeling van de clown zelf dus. De oneffenheid draagt
hier een steentje aan bij; waardoor een iedee ontstaat van
rimpels. Voor de plastieken van paren of groepjes mensen
houdt Treffers het vaak bij een gladde afwerking zodat de
gestyleerde mensen bijna in elkaar vloeien.
neo-
werk
meer
De Haarlemse beeldhouwer Gé van
Ee exposeert uit Portugees marmer ge
houwen werk in het Kurhaus (Scheve-
ningen). Tot 15 december. Dagelijks van
10-17 uur.
'9
ld
8
1
kse
ij
vs
t!
>1
N
4
publiek, dat is echt zo. Je voelt wat terug
komen. Bij die hele grote bakken, en zeker
als ze bijna leeg zijn, dan heb je dat niet
zo. Voor het publiek is het ook niet prettig
als je zover weg zit van het toneel. Hoewel,
er zijn uitzonderingen. In Amsterdam, in
de schouwburg, zat ik eens heel hoog en
op een echt slechte plaats. Dat was bij
Hauser Orkater. Maar die voorstelling
was zó goed, dat ik er toch voortdurend
contact mee had.”
Het spel in Hemel en Aarde kenmerkt
zich door een ongedwongen spreektoon,
ver verwijderd van toneelmatige nagalm.
„Ja, dat heeft te maken met de regie,
natuurlijk, maar ook doordat je in kleine
re theaters speelt. Maar je mag van zo’n
vrouw als in dit stuk beslist geen zware
toestand maken. Het komt ook door jezelf.
Je gaat die tekst eerst eens met je eigen
woorden zeggen, nee, een declamatietoon
of zoiets, dat is helemaal uit den boze.”
De werken van de drie kunstenaars die het Cultureel Centrum Zandvoort in
dezelfde expositie heeft opgesteld zijn van zeer uiteenlopende stijlen en aard. Ze
vormen een scherp contrast met elkaar wat soms een interessante, soms ook een
verwarrende uitwerking heeft.
De Indonesiër Paul van Wierst verleent de expositie de meeste kleur. Zijn
schilderijen (in acryl, olieverf en caparol op papier en linnen) hebben meestal een
groot aantal niet levende voorwerpen als onderwerp: stenen, glas, stukken aarde
werk. Dikwijls is de gehele oppervlakte een felle uitlating van niet sterk genuanceer
de kleur, waarin de vormen soms duidelijk getekend zijn en een andermaal meer
gesuggereerd worden. Van Wierst legt de nadruk niet zo sterk op de vorm zelf; de
doeken die gebroken stukken aardewerk of glas uitbeelden, gaan hoofdzakelijk over
de relatie van deze stukken onder elkaar.
De bronzen beelden van Ria Claus vormen een groot contrast met Van Wierst de
beelden zijn klein, minder opvallend en uiteraard eenkleurig. Bovendien komt hier
het begrip beweging naar voren, in vergelijking met het statische element bij Van
Wierst. Claus’ bronzen laten bijna alle lenige, dunne figuurtjes zien die of meedoen
aan een tak van een sport, of spelen of op andere manier druk bewegen. Het zijn niet
zozeer anatomische studies; de werken suggereren meer indrukken van sportiviteit
en vaak vrolijkheid.
Het grootste contrast op deze expositie ontstaat echter door het werk van Roelf
Scheltens. Deze opzichter bij de dienst Hout en Plantsoenen in Haarlem gebruikt
zijn vrije tijd om langs stranden te jutten voor hout en daarom imposante, bijna
abstracte beelden te creëren. De grote, gepolijste beelden doen vaak denken aan
primitieve Afrikaanse, of nog meer, Polynesische kunst met de grimmige, gestyleer
de gezichten die bijna altijd een onderdeel uitmaken van het beeld. Het is interessant
werk en bovendien uniek. g g
Araine Arnold werkt meestal op klein formaat en is geboeid
door de plantaardige natuur. De nauwkeurige etsen brengen
stukjes begroeide grond in beeld het is nooit één bloem of
één struik in afzondering, maar een getrouwe weergave van
het rommelige, ingewikkelde beeld dat de natuur biedt. In het
algemeen zijn het technisch geslaagde werken (behalve die
waar Arnold met schaduw werkt) die soms ook een stille,
mooie sfeer opwekken. Dit geldt vooral voor de paar mini-
landschappen aan het eind van de expositie.
B.S.
Vorig seizoen viel Anita Menist ook al
op door een prachtige moederrol in
Mensch Meier van Franz Xavier Kroetz.
Voordien bestond haar aandeel in een
voorstelling wel altijd uit een vakkundig
en goed geleverde bijdrage, maar toch
niet veel meer dan dat Waardoor breekt
zo’n talent plotseling door?
ficeer ik me erg met haar en met de dood.
Het is niet zo dat je kunt zeggen: ik kruip
in haar huid. Nee, ik identificeer me, dat
is heel wat anders. Want eigenlijk is die
Sonja een vrouw die heel ver van m’n bed
staat hoor. Ik ben heel anders. Maar ik
vind het een dèpper en optimistisch mens.
Zoals zij omgaat met die doodsgedachte,
nee, dat deprimeert me heleméél niet.
Maar dat komt ook omdat ze er in dat
vierde bedrijf zelf zo’n vrede mee heeft.
Dan komt ze tot rust, kan ze vragen gaan
stellen.”
Het is even stil. Anita Menist denkt er
over na en zegt dan: „Dat is niet zo plotse
ling. Als je zo’n rol niet in je handen krijgt,
dan kun je het niet laten zien. Dan ont
breekt eenvoudig de kans om te tonen wat
je werkelijk kunt. Ik geloof dat de directie
van Theater me nu zo’n kans gegeven
heeft. Het had ook mis kunnen gaan, maar
blijkbaar was daar toch het vertrouwen
dat het zou lukken. En dan met een jonge
zeer goede regisseuse, een fantastisch
team van spelers er bij. Met zulke mensen
weet je ook: het moet met elkaar een
voorstelling worden, geen egotrip. En ja,
zo’n rol en van die omvang, dat ligt niet
elke dag op je te wachten.” Na een korte
stilte: „Het is wel een stuk van je leven
hoor, echtwaar.”
Hemel en Aarde werd op 28 oktober in
de Toneelschuur opgevoerd. De voorstel
ling was snel uitverkocht en velen moes
ten teleurgesteld worden. Daarom zijn er
komende dinsdag en woensdag twee extra
voorstellingen ingelast in dit theater.
Anita Menist van Toneelgroep Theater
praat over haar rol in het toneelstuk He
mel en Aarde, van de Duitse schrijfster
Gerlind Reinshagen. De actrice speelt er
een vrouw in die ongeneeslijk ziek is. Het
stuk gaat over haar laatste levensfase. De
vrouw, Sonja Wilke, is in het ziekenhuis
beland, niet om te genezen, doch om er te
sterven. Het is aangrijpend geschreven
door Reinshagen en Anita Menist speelt
de ongeveer veertigjarige vrouw, die plot
seling ontdekt dat ze ten dode is opge
schreven, met een uitzonderlijk élan. Bij
na heel de voorstelling is ze op het toneel
aan het woord en onder regie van Vonne
van der Meer kwam Menist tot een op
bouw van haar rol die bewondering en
ontroering afdwingt. Hemel en Aarde
maakte de critici bij de première in okto
ber dan ook warm enthousiast en de per
soonlijke inzet van Anita Menist was goed
voor unaniem lovende persreacties.
„Heerlijk, echt fantastisch, dat er zo
gereageerd is. Ik heb alle kritieken gele
zen en ik moet zeggen dat vrijwel iedereen
diep op de opvoering en het stuk ingaat.
Het is me opgevallen dat die critici ook zo
goed geluisterd hebben. De tekst is door
Hans Bakx ook zö knap vertaald. Weet je
dat er in het Duits geen enkel leesteken in
staat? Zonder punt of komma is èlles
achter elkaar doorgeschreven. Dat bete
kent natuurlijk een grote vrijheid voor
intonatie, maar heel moeilijk is het ook.
van Couperus’ boek „De
kleine zielen” en dit zorg
de destijds ook voor een
hernieuwde interesse in
Voormolens werk nadat
zijn populariteit enige
tijd was gedaald.
„Je moet in de creativi
teit jezelf vinden”, zei
Voormolen tijdens een
interview in deze krant
in februari van dit jaar.
„Of je werk er naar me
ning van anderen nu be
ter wordt of slechter, dat
maakt geen verschil. Het
is een natuurwet die zich
voltrekken moet. Dat
moet je nooit vergeten.
Je moet je situatie voor
zichtig aftasten, leren af
wachten, ook wat het
componeren betreft
trouwens”.
Voormolen zal in stilte
gecremeerd worden. De
datum is niet bekend.
ri
I
Paul vav> Wiest; schilderijen. Ria Claus; bronzen. Roelf Scheltens; houten
beelden. Tot en met 7 december in het Cultureel Centrum Zandvoort (Gasthuis
plein 9b, Zandvoort). Geopend: woensdag tot en met zondag van 14-16 uur.
Carel Willink exposeert tekeningen
en aquarellen in Galerie Tholen (Ane-
gang, Haarlem). Tot en met 26 no
vember.
Tot en met 29 november in Gemeente
huis Bloemendaal (Overveen): Portret
ten van Haarlemmers en Bloemenda
lers, van Kees Verwey. Dinsdag-zondag,
14-17 uur.
In De Tinkamer (Herenweg 142,
Heemstede) is van 15 tot en met 30 no
vember een speciale najaarstentoonstel-
ling met als onderwerp medisch tin te
zien. In de Koedief Gallery (Koediefs-
laan 121, Heemstede) is tijdens dezelfde
periode een naj aarstentoonstelling van
19e eeuwse Engelse aquarellen inge
richt. Beide exposities geopend maan
dag tot en met zaterdag van 10-18 uur.
Een kleine schilderijententoonstel
ling onder de titel Alleen kijken naar
licht binnenshuis, is van 15 november tot
en met 15 maart te zien in het Rijksmu-
seum, Amsterdam. (17 schilderijen die
problemen van lichtval illustreren, uit
eigen bezit).
De Grafiek der Tiepolo’s (Giambattis-
enigszins hinderlijke gevolgen ten aanzien
van de klank-egaliteit, maar vermocht de
solist in zijn concentratie geenszins te
storen.
In de interpretatie in gelijke aard in
de hier zo belangrijke symfonische partij
en ondersteund werd het zware en
sombere aspect van de compositie geac
centueerd, waardoor vooral de bezonken
melancholie werd onderstreept, maar er
iets van de vlammende hartstocht verlo
ren ging.
De weelde van Ravels orkestratie van
De schilderijententoonstelling van Moes-
sorgski, kwam na de pauze in virtuoze
benadering tot klinken. Goed concact tus
sen de toekomstige NPO-chef en zijn or
kestleden was er van begin af aan, maar
resulteerde naar mate het tiendelige werk
vorderde, in een steeds suggestiever sfeer-
spanning, die in het beierende klokgelui
van de Poort van Kiev een uitbundig
einde vond.
JOHAN VAN KEMPEN
En het stuk is nóg langer dan het nu is.
Ineke Holzhaus, die Vonne van der Meer
dramaturgisch bij stond, heeft er heel
knap in geschrapt.”
baasd waren
Frans-muzikale
die de
toonde.
Voormolen zelf noem-
DEN HAAG (ANP). De ontwikkeling
van de werkplaats in het Vincent van
Gogh-museum in Amsterdam is uit de
hand gelopen. Of en hoe dit moet verande
ren woi-dt op het ministerie van CRM
bekeken. De werkplaats is geen goed lo
pend initiatief omdat er geen sprake is
van een aansluiting bij het beleid van het
museum.
Dit heeft staatssecretaris Walles de
Vries van CRM meegedeeld in het ant
woord, dat hij op vragen van het Tweede-
Kamerlid Chel Mertens van D’66 heeft
gegeven. De directie van het museum had
regelmatige gebruikers bericht te overwe
gen de werkplaats te sluiten.
De bewindsman stelt, dat op geen enke
le wijze met ir. V. W. van Gogh of de Van
Gogh-stichting overeengekomen is, dat in
het rijksmuseum permanent een werk
plaats zou worden ingericht. Het was bij
de oprichting van het museum de bedoe
ling, dat de werkplaats zich zou ontwikke
len tot een open plek waar de bezoeker
zich naar eigen inzicht creatief beeldend
kon uiten. Er kwamen evenwel cursussen
met vooraanmelding en de openstelling
van het inloopatelier moest worden
beperkt.
Wallis de Vries meent, dat de werk
plaats van een open faciliteit voor mu
seumbezoekers veranderde in een soort
academie met een eigen vaste clientèle
zonder bijzondere banden met het mu
seum. De werkplaats telt trouwens geen
8000 maar 330 cursisten per jaar. Aan de
inloopateliers nemen per jaar ongeveer
600 personen deel die over het algemeen
ouder zjjn dan 25 jaar.-.
Noordhollands Philharmonisch Or
kest; tweede concert serie B. Dirigent:
Roelof van Driesten. Solist: Joseph
Kalichstein, piano. Programma: Wag
ner, Brahms, Moessorgski.
Concertgebouw Haarlem, 14 novem
ber 1980.
de deze periode van zijn
leven „gelukzalig”. Hij
bleef goede vrienden
met beide Franse com
ponisten, was opgeno
men in het muziekleven
in Frankrijk en uitge
vers hadden interesse in
zijn werk.
Voormolen keerde te
rug naar Nederland van
wege zijn bloedverwan
ten en vestigde zich in
Den Haag, ofschoon een
groot deel van zijn
scheppende arbeid in de
nu volgende tijd tot
stand kwam in Veere.
Hij schreef orkestwer
ken, kamermuziek, lie
deren en balletmuziek.
Voormolen noemde
zichzelf een man uit de
tijd van Couperus. Zijn
hoboconcert gekozen als
muzikale illustratie bij
de televisiebewerking
De in Rotterdam gebo
ren componist had vanaf
het begin een Frans-geo-
riënteerd talent. Rhené
Béton, die destijds de
Kurhaus-concerten in
Scheveningen leidde,
ontdekte dat en nam de
jonge componist in 1916
mee naar Parijs. Daar
werd de destijds nog stu
derende Voormolen de
beschermeling van Ra
vel en Roussel die ver
over het
esprit
Nederlander
Hemel en Aarde is door Toneelgroep
Theater gemaakt als zogenoemde kleine
zaalproduktie, niet bestemd voor de grote
schouwburgen, maar voor theaters zon
der lijsttoneel, die ook over het algemeen
een kleinere plublieksaccommodatie
hebben.
HAARLEM. Wagners ouverture tot
Der Meistersinger hield, op het gister
avond door het Noordhollands Philhar
monisch Orkest gegeven abonnements
concert, een belofte in voor nog meer
spannende muzikale belevenissen. En die
waren er in het verdere verloop van het,
onder Roelof van Driestens leiding ver
zorgde, romantische programma ook
zeker.
onze kunstre
dactie)
DEN HAAG. De
componist Alexander
Voormolen is woens
dag na een langdurige
ziekte in de Prinsen
hof in Leidschendam
overleden. De beken
de Nederlandse musi
cus vierde eerder dit
jaar zijn 85ste ver
jaardag. Voormolen
had al lange tijd een
teruggetrokken leven
geleid vanwege zijn
verslechterde gezond
heid, ofschoon hij in
bescheiden mate nog
wel werkte.
Zijn positie ten aan
zien van de tegenwoordi
ge Nederlandse muzie
kwereld was geïsoleerd;
Voormolen’s basis was
de Franse muziekwe
reld. Evenals zijn Franse
collega’s Albert Roussel
en Maurice Ravel maak
te Voormolen destijds
een ommezwaai van im
pressionist naar
classicist. Zijn
vond vaak ook
weerklank in Frankrijk.
Prelude pour la mort de
Tintagiles, Voormolens
eerste orkestwerk,' kon
aanvankelijk geen Ne
derlandse dirigent vin
den die het wou spelen
terwijl het in Frankrijk
wel werd verklankt.
ta, Giandomenico en Lorenzo) is van 22
november tot 8 maart te zien in het
Rijksprentenkabinet (Rijksmuseum,
Amsterdam).
Van 20 november tot 20 januari is
Paul Citroen foto’s en toneelportretten
te zien in het Nederlands Theater Insti
tuut (Herengracht 166-8, Amsterdam).
Maandag tot en met vrijdag van 10-17
uur, zondag van 11-17 uur.
De beroepsvereniging van beeldende
kunstenaars in Almelo, Indigo ’79, expo
seert werk van leden in Kunstzalen
Heerkens Thjjssen (Wagenweg 6, Haar
lem). Van 15 november tot en met 6
december. Dinsdag tot en met zaterdag
van 10-17 uur.
De edel- en siersmeden Ab Vermeu-
len en Sylvia Slickman exposeren nieu
we werken aan de Kamperstraat 35 in
Haarlem. Maandag tot en met zaterdag
van 11-17 uur, zondag van 14-17 uur.
Etsen van John Cage, Ton Marconi,
Robert Barry en Joan Jonas zijn tot 14
december te zien in het prentenkabinet
van het Stedeljjk Museum, Amsterdam.
Tjoe Fang King exposeert objecten
en tekeningen in Museum Fodor (Kei
zersgracht 609, Amsterdam). Tot en met
14 december. Maandag tot en met zater
dag van 9.30 tot 17 uur, zondag van 13-17
uur.
Vrouwen te gast, een fototentoonstel
ling van Bertien van Manen over vrou
wen van buitenlandse werknemers, is
tot 15 december te zien in het Stedelijk
Museum, Schiedam.
Jacques Bage (tekeningen) en Pierre
Culot (keramiek) exposeren tot 12 de
cember in Galerie d’ Theeboom (Singel
210, Amsterdam). Dinsdag tot en met
zaterdag van 13-17.30 uur.
Tot 30 november exposeren Ton van
Beest en Tine Poelsma in het Stedelijk
Museum, Alkmaar. Maandag tot en met
donderdag; 10-12 en 14-17 uur, vrijdag;
10- 17 uur, zondag; 14-17 uur.
Tot en met 30 november is Emancipa-
tie-aspecten (tentoonstelling met diverse
vormen van kunst door vrouwelijke
kunstenaars) te zien in het Gemeentemu
seum van Arnhem (Utrechtseweg 87).
Dagelijks van 10-17 uur, zondag van 11-
17 uur.
Huibert van Dorp exposeert schilde
rijen aquarellen in Galleri Fomi (Rose-
marijnsteeg, Amsterdam). Tot en met 26
december. Dinsdag tot en met zaterdag,
11- 18 uur.
Han Wezelaar exposeert tot en met 14
december beelden en tekeningen in het
Singer Museum in Laren. In hetzelfde
museum zijn tot en met 7 december
tekeningen en beeldhouwwerken van
Manfred Welzel te zien.
si s
