Zinderende zaal bij opvoering door Theater
Verbouwing Prado voltooid
Theaterjaarboek niet
langer naslagwerk
nieuwe boeken
Toneelprijzen
toegekend
VAT IS ALTIJD.
A
1
Voorname Franse
Mime-groepen naar Italiaans festival
literaire prijzen
toegekend
Britse ballet-expert
Haskell overleden
„Oud-verzet wil
kunstcollectie uit
Zuid-Afrika terug
I
WEINIG DRAMA OP TELEVISIE
DINSDAG 18 NOVEMBER
1980
KUNST
17
tl
NOORDHOLLANDS PHILHARMONISCH ORKEST
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
ARNHEM. - Over de homo-sexuelen die in de Nazitijd omkwamen
in Duitse concentratiekampen is weinig bekend. Niet eens hun aantal,
dat in ieder geval tachtigduizend, maar misschien wel tweehonderd
duizend bedraagt. Een onwillige houding tegenover homosexualiteit
is er ongetwijfeld de oorzaak van ook na de oorlog was het geen
populaire daad om zich als homosexueel Nazi-slachtoffer te laten
registreren; Wiedergutmachung was er voor homo’s niet bij. Boven
dien schijnen de homosexuelen, herkenbaar aan de roze driehoek, in
de kampen op de laagste sport van de gevangenenhiêrarchie gestaan
te hebben, wat hun ook de kleinste overlevingskans bood.
I
Kampellende homo’s in De Anderen
ALMA POST.
bibliotheek
(Van onze kunstredactie)
(ADVERTENTIES)
20.15 uur
de nieuwe theaterboeken te maken.
ALMA POST
B"?’
Concertgebouw Haarlem
vrijdag 21 november 1980
EERSTE CONCERT SERIE C
Sonata for strings
Concert voor viool en blazers
Saxofoonconcert
Gastrula
Freek de Jonge als de vader in zijn
programma De Komiek.
(Van onze kunstredactie)
DEN HAAG Een aantal Nederlandse
oud-verzetsstrijders eist van de universi-
teit van Pretoria, Zuid-Afrika, een collec
tie kunstwerken op, die in de oorlog heeft
toebehoord aan joodse vervolgingsslacht-
offers in Nederland. De collectie kwam
destijds in „bezit” van de Dordrechtse
wethouder Jacob van Tilburg hij zette
als enige in het college van B en W tijdens
de Duitse bezetting zijn functie voort
door de verzameling schilderden, antiek,
porselein en diamanten ter waarde van 20
miljoen gulden van joodse medeburgers
in bewaring te nemen.
Slechts enkele gedeporteerden kwamen
na de bevrijding terug. Bij zijn vertrek in
1951 naar Zuid-Afrika nam Van Tilburg
programma: Walton
v. Vlijmen
Keuris
Bedford
dirigent: ROELOF VAN DRIESTEN
solisten: JOAN BERKHEMER - viool
LEO VAN OOSTROM - saxofoon
de Stichting Watse of Time
zal het festival op 22 no
vember afsluiten met de
Friwo-show die de produk-
tie No Flowers for Shirley
uitvoert.
van Freek de Jonge, die ook op de kaft
van het boek is afgebeeld.
Nederlands Theater en Televisiejaarboek
1979-1980. Nummer 29. Staatsuitgeverij ’s-
Gravenhage 1980. Prijs 15,-.
Le Jardin d’acclamation is Navarre’s
elfde roman en handelt over het probleem
van de homoseksualiteit. De auteur heeft
behalve romans ook verscheidene toneel
stukken geschreven. Aan de Prix Gon
court is een bedrag van 5.000 frank (onge
veer 2.350 gulden) verbonden.
Jeróme
Peter
Siem
door
H.
(Van onze kunstredactie)
PARIJS. Twee belangrijkste literaire
prijzen in Frankrijk zijn maandag toege
kend: De Prix Goncourt gaat naar Yves
Navarre voor diens Le Jardin d’acclimati-
on en de Prix Renaudot naar Daniele
Sallenave voor de roman Les Portes de
Gubbio.
I
I
demiseerd en geautomatiseerd. Er is een
fonotheek ingericht, de ateliers zijn gemo
derniseerd en de bibliotheek is aanzienlijk
uitgebreid. Tenslotte zijn er zalen voor
bijzondere exposities opnieuw ingericht
en is de verlichting geperfectioneerd.
De kosten van de werkzaamheden wor
den geraamd op 1,5 miljard peseta (onge
veer 37,5 mln). Het prado is nu gereed
voor het opnemen van Guernica van Pa
blo Picasso, dit werk bevindt zich nu nog
in New York.-.
entrée 13,- (a.i.) c.j.p. geldig
Kaartverkoop en plaatsbespreken aan de kassa van het Concertgebouw, Lange
Begijnestraat 13, Haarlem van 10-15 uur; telefonisch 32 09 94 van 12-15 uur
sie van de Stichting 40-45, zijn van oordeel
dat de kunstwerken in Nederland thuisho
ren. Zij vinden dat de Zuidafrikaanse
universiteit de kunstwerken aan Neder
land moet teruggeven, maar een krant in
Pretoria heeft al geschreven dat de uni
versiteit het verzoek niet zal inwilligen,
alhoewel er binnen de universiteit enige
weerstand zou bestaan tegen aanvaarding
van de erfenis van Van Tilburg.
De Stichting 40-45 distantieert zich van
de kwestie. „Wij weten hier niets van en
bovendien houden we ons niet met dit
soort zaken bezig. Het is mogelijk dat een
of andere commissie van onze stichting op
eigen houtje actie heeft ondernomen,
maar dat mag ze niet”, aldus voorlichter
Walter van de Stichting.
het grootste deel van de collectie mee.
Deze maand is hij daar op 91-jarige leef
tijd overleden. Hij heeft de uit 7000 stuk
ken bestaande collectie nagelaten aan de
universiteit van Pretoria.
Enkele voormalige verzetsstrijders, on
der wie leden van een regionale commis-
MADRID (DPA). De verbouwing en
herinrichting van het beroemde museum
het Prado in Madrid is na verscheidene
jaren van werkzaamheden nu voltooid.
Max is iemand die heeft geleerd dingen te
„ritselen”. In het kamp versiert hij voor
zichzelf een Jodenster in plaats van de
roze driehoek, die Horst draagt. Vergelij
king moet nu uitwijzen wie slechter zit in
het kamp, jood of homo. Dat blijkt inder
daad de homo te zijn, maar het vervelende
is dat Sherman aan Max een stel karakte
reigenschappen meegeeft die maken dat
hij er hoe dan ook beter af zal komen dan
Horst. Max is slim, gewiekst, sterk, atle
tisch gebouwd en jong. Horst is wat ouder,
een zachtaardige, wat ironische man, het
type van de verliezer.
Dat maakt de structuur van het stuk
zwak, en onze verontwaardiging over het
lot van homosexuele gevangenen krijgt
weinig houvast. Veel sterker is je veront
waardiging over het kamp in het alge
meen, en soms heeft de homosexuele ge
aardheid van Max en Horst daar mee te
maken, zoals bij onze gedeelde triomf (de
zaal leefde zinderend mee, in Arnhem) als
de twee mannen zonder elkaar aan te
raken onder het oog van de bewaker tege
lijk klaarkomen. Een golf van emotie
sloeg de zaal in, toen Horst vlak voor zijn
executie een met Max afgesproken lief
desteken maakte.
Het lijkt echter wel of regisseur Andy
Daal en een deel van de acteurs persé de
homosexualiteit naar voren willen halen.
Soms ontstaat er werkelijk iets als een
strijd tussen het begrip „kampslachtof-
fer” en het begrip „homo”, waarbij homo
Hoe anders het kan zagen we aan Siem
Vroom, die als Horst pas in het tweede
deel optreedt. Hij zet een levend mens
neer, iemand die met een lichte, gelaten
ironie zijn dagelijkse portie stenen sjouwt.
Hij is zichtbaar bezig met de problemen
van de kampgevangene: met de zwaarte
van zijn steen, met de kou, met de warmte,
en ook, soms, met homosexuele gevoelens.
BATH (AP). Arnold Haskell, een au
toriteit op balletgebied en schrijver van
enkele beststellers over dit onderwerp, is
vrijdag op 77-jarige leeftijd in een zieken
huis in zijn woonplaats Bath in Engeland
overleden.
Geboren in Londen, schreef Haskell en
kele bekende boeken over Ballet, waaron
der het in 1934 verschenen Balletomania
en een balletgids.
Hij hielp bij de instelling van het Britse
Royal Ballet als nationaal danstheater,
adviseerde Nederlandse regering over de
vorming van een nationaal ballet en werd
in 1950 benoemd tot chevalier van het
Legion d’Honneur.
theaterfestival in het Itali- de produktie Boulevard en
aanse Arezzo.
schrijvingen van Ondori, uitgave Zomer
en Keuning 19,90).
„In storm en mijnenveld”, de geschie
denis van de reddingsboot Brandaris 1,
door Hille van Dieren met een inleiding
en een nawoord van H. Vandersmissen,
uitgave De Boer Maritiem 37,90).
„Muiterij, oproer en berechting op
schepen van de VOC” door J. R. Bruijn
en E. S. van Eyck van Heslinga, uitgave
De Boer Maritiem 49,50).
„De slag om de Atlantische oceaan”
door Terry Hughes en John Costello,
uitgave De Boer Maritiem 52,50).
„Fotografie als hobby”, uitgave Klu
wer Technische Boeken 49,50).
„Uurwerken” door A. A. de Boer,
uitgave De Haan 19,50).
„Atlas van de Nederlandse kastelen”,
onder redactie van dr. K. A. Kalkwiek en
A. IJ. M. Schellart met bijdragen van
prof. dr. H. P. H. Jansen en drs. P. W.
Geudeke, uitgave A. W. Sijthoff 79,50).
„Alle maskers af’, het verslag van een
gijzeling, door Robert Cormier, uitgave
Lemniscaat 16,50).
„Heimwee naar Indië”, thriller door
Joop van den Broek, uitgave A. W. Sijt
hoff 13,50).
„Terug in de stad”, een Amsterdamse
avonturenroman door George Weinho-
fen, uitgave A. W. Sijthoff 13,50).
„Shoestring”, de privé-detective van
Door de modernisering waarbij een kli-
maatregelingsinstallatie werd aange
bracht, hoopt men een einde te hebben
gemaakt aan de aantasting van de mees
terwerken door de luchtvervuiling in het
centrum van de Spaanse hoofdstad.
Voorts is de brandblusinstallatie gemo-
In zijn huidige vorm is het boek het
interessantst om de woorden van de
theatermakers die erin staan, en die na
tien jaar een sfeervol (hoewel niet op te
zoeken) beeld zullen geven van wat ons
nu bezighoudt. Het is tevens een plaat
jesboek, maar ook die zijn niet meer wat
ze geweest zijn. De toneelfoto’s lijden
soms aan schijnwerpers in de lens. Het
mooist zijn de balletfoto’s, het duide
lijkst die in de televisie-afdeling.
Maar goed, de verhaaltjes. In het to-
neel-deel wijdt eindredacteur Jan-Paul
Bresser dit keer extra aandacht aan het
Publiekstheater, omdat die groep de
laatste jaren aan het moderniseren is
met stukken als Rotter van Brasch en
Het is daarom begrijpelijk dat Martin
Sherman, Amerikaans toneelschrijver,
met „De Anderen” (1979) een stuk heeft
geschreven over homo’s in concentratie
kampen, maar hij is er naar mijn idee niet
in geslaagd om de specifieke ellende van
de homosexueel en deze toestand te be
schrijven. Wat doet Sherman? Om het
verschil te laten zien tussen een homo en
een andere gevangene weeft hij een plot
rond twee homosexuelen, Max en Horst.
De Stichting Theater
groep Carrousel uit Am
sterdam zal het fesfival op
19 november openen met
„Hobberdy Dick, de huiskabouter
van Widford”, door K. M. Briggs, uitg.
Sirius en Siderius, prijs 18,50.
„Mipam, de Lama der vijf wijshe
den”, een Tibetaanse roman, door Lama
Yongden, uitg. Sirius en Siderius, prijs
27,50.
„Help, de baby huilt”, door Trish
Gribben, uitg. Het Spectrum, prijs
14’50.
„De meesterdenkers”, door André
Glucksman, een filosoof, die zich opstelt
tegen het „Duitse idealisme”, uitgeverij
Het Wereldvenster, prijs 37,50.
„Zuidhollandse Eilanden”, kunst, am
bacht en volksgebruiken, door drs. J.
Klok, uitgeverij Het Wereldvenster, prijs
ƒ35.
„Het geminachte kind”, door Guus
Kujjer, uitgeverij De Arbeiderspers,
prijs 24,50.
„Zonnepaard, Maanpaard”, door Ro
semary Sutcliff, jeugdboek over India
nen, uitgeverij Christofoor, prijs 16,50.
een Antigone gespeeld buiten de
schouwburgzaal, in de foyer, door spe
lers in alledaagse kleding en gemaakt op
basis van improvisaties. Antigone werd
inderdaad een groot succes, maar Bres
ser overdrijft mijns inziens in zijn lof
voor het improviseren van de groep. Het
staat wel wat dwaas (ook voor het nages
lacht) als ruim tien jaar na tomaat im
proviseren als een grote vernieuwing
wordt gebracht, het Publiekstheater was
hier evenals andere repertoiregezel
schappen gewoon laat mee.
Een ander groter verhaal in de toneel-
afdeling bevat meningen van recensen
ten over het afgelopen jaar. Toppers zijn
Lucifer (Publiekstheater) en De Komiek
Zo’n zaal als bij de première in Arnhem,
waarin de welwillende nieuwsgierigheid
naar het taboe bijna snijdbaar is, maakt
een voorstelling bijzonder, wat dat betreft
mag Theater De Anderen als geslaagd
beschouwen. Niek Kemps ontwierp een
vlekkerig doek rondom het speelvlak, dat
zowel het zwerk als het binnenste van de
aarde (analoog aan het massagraf waarin
Horst en Max aan het eind verdwijnen)
kan voorstellen. Het kamp was aangege
ven door de bekende gebogen prikkel
draadomheining, gestileerd en suggestief
tegelijk.
Les Portes de Gubio over de relaties
tussen kunst en vrijheid, is het derde boek
van Daniele Sallenave. De Prix Renaudot,
in 1925 ingesteld door een groep letterkun
dige critici, wordt jaarlijks toegekend.
Zijn vasthouden aan een hamas(je) van
lichte spot, zijn bezig zijn met elementaire
zaken, geven een heel goed beeld van
iemand in nood. Naast hem kwam Joop
Keesmaat (Max) ook tot betere prestaties
dan voor de pauze, waar hij wel heel
schools spel het zien.
Radio West, door Paul Ableman, uitgave
A. W. Sijthoff 19,50).
„Ik leef’, jeugdroman door Jean
Coué, uitgave Lemniscaat 14).
„Wat zullen ze blij zijn!”, prentenboek
getekend door Peter Spier, uitgave Lem
niscaat 16,50).
„De tranen knallen uit mijn kop”,
verhaal voor kinderen door Guus Kuijer
met tekeningen van Mance Post, uitgave
Em. Querido.
„Lucky Luke”, speciaal album no. 2,
tekst en tekeningen door Morris, uitgave
Dupuis 5,75).
Bij uitgeverij Oberon verschenen vier
boekjes onder de verzameltitel „Bra-
menbuurt”. In deze mooi geïllustreerde
prentenboekjes vertelt Jill Barklem de
geschiedenis van een muizendorp, ver
taald en bewerkt door Mies Bouhuys. De
onderscheiden titels zijn: „Feest op het
mos”; „Zon in de morgen”; „Besjes aan
de bomen” en „Sneeuw op de takken”.
De boekjes kosten 9,75 per stuk.
„Adrianus VI, de Nederlandse paus”,
door dr. J. Bijloos, uitgave Fibula-Van
Dishoeck 24,50).
„Kinderen van gastarbeiders” door
Nelly W. Soetens, uitgave Futile 12,50).
„Gastarbeid en de tweede generatie”,
onder redactie van het Studium Genera
le van de Rotterdamse Erasmusuniversi-
teit, uitgave Futile 8,50).
MAASTRICHT (ANP). Het Alge
meen Nederlands Verbond (ANV) en
het Colloquium Nederlandse Toneel
schrijvers hebben toneelprijzen toe
gekend. De Edmond Hustinxprijs
van het Colloquium, groot duizend
gulden, voor ’79 is voor Jan Christi
aans uit Antwerpen: dezelfde voor ’80
gaat naar EU Asser in Bussum. Ze
zijn toegekend uit waardering voor
het gehele oeuvre van de Nederland
stalige toneelauteurs.
De Visser-Neerlandiaprijzen ’80
van het ANV zijn toegekend aan:
Rudy Geldhof uit Brugge voor Noch
vis noch vlees, Michel Desmyte uit
Lier voor Godsenwarie, en Haye van
der Heijden uit Utrecht voor Drie
jongens, drie meisjes.
Alle prijzen worden 29 november
tijdens een academische zitting in de
Stadsschouwburg in Maastricht uit
gereikt door drs. M. J. A. R. Dittrich
van het ANV en A. van Impe van het
Colloquium.
Het ANV kende ook zeven eervolle
vermeldingen toe: voor Een avond in
mei van Lucien van den Briele (Me
chelen): voor De dakbewoners van
Omar Robinson (Denderleeuw): voor
Gaskastje voor twee personen van C.
de Hoon (Heerlen): voor lang zal die
leven van Jurrie Kwant (Amster
dam): voor Kassandra van Suze Ro
drigues Lopes (Haarlem): voor Mon
tezuma van Adriaan Venema (Am
sterdam) en voor Het buitenland van
Edwin Vlassenroot (Amsterdam.).
Voorstelling: De
Anderen (Bent)
van Martin Sher
man. Gezelschap:
Theater. Regie:
Abdy Daal. Verta
ling: Martin Hart
kamp. Decor:
Niek Kemps. Spe
lers: Joop Kees
maat, Hajo
Bruins, Bert Ste-
geman,
Reehuis,
Aryans,
Vroom, Peter Bol
huis, Marc van
der Heijden en an
deren. Première
14 november 1980
Stadsschouwburg
Arnhem.
Siem Vroom en
Joop Keesmaat (rechts)
als Horst en Max in De
Anderen.
(Foto Wouter van
Heusden)
op een nogal lompe wijze boven komt te
liggen. Dat komt vooral door de eerste
helft, die nog in Berlijn speelt. De plot
volgt Max vanaf het moment dat hij Ber
lijn moet ontvluchten (1934, na de Röhm-
Putsch) tot in het kamp waar hij Horst
ontmoet. De jonge spelers van Theater,
die in dat Berlijnse deel optreden, gaven
mij niet de indruk zich verdiept te hebben
in de gevoelens van iemand die moet
vluchten, met het kamp als dreigend lot.
Ze zullen het er ongetwijfeld mee eens zijn
dat een homo een normaal mens is met
normale gevoelens, maar op het toneel
tonen ze geen enkel normaal gevoel, ge
preoccupeerd als ze lijken met het feit dat
ze een homosexueel moeten neerzetten.
„Ik doe het zelf wel”, een ideeënboek
voor gehandicapten met tekeningen van
Wouter van Leeuwen en samengesteld
door Annelies Kruisselbrink en Eelke
Oostinjen. uitgave Free Spirit Producti
ons 24.90).
„Gestalten van de dood”, studies over
abortus, euthanasie, rouw, zelfmoord en
doodstraf, onder redactie van Geert A.
Banck, Lodewijk Brunt, Bart van Heer-
ikhuizen, Henri Hilhorst en Joris IJzer-
mans, uitgave Amboboeken 29,50).
„De dans ontsprongen”, het verhaal
van een ex-verslaafde, door Peter
Schilperoord. uitgave J. H. Kok
19.90).
„Test het I.Q. van uw kind” door
Victor Serebriakoff en dr. Steven Lan
ger, uitgave Tiebosch 17,50).
„Ochtendwind”, jeugdboek over Sak
sen en Britten, door Rosemary Sutcliff,
uitgeverij Christofoor, prijs 22,50.
„Henriettes droomhuis”, jeugdboek
door Elizabeth Goudge, uitgeverij Chris
tofoor, prijs 19,50.
„Leuke borduurmotieven in kleur”,
vijftig aantrekkelijke voorbeelden met
werktekeningen van Ondori, uitgave Zo
mer en Keuning 19,90).
„Patchwork, gevarieerd lapjeswerk”,
inspirerende voorbeelden met werkbe-
AMSTERDAM. Sinds het Nederlands theater en Televisiejaarboek vier jaar
terug in een nieuwe, verkleinde vorm ging uitkomen, heeft het zijn functie van
naslagwerk verloren. De handige vijfjaarlijkse registers van het oude jaarboek
maakten plaats voor een onhandige, want op Nederlandse titel gerangschikte,
jaarlijkse index. Opzoeken of iemand in 1978 iets van Goethe heeft gespeeld
kunnen we in 1990, als de dingen van nu gaan vervagen in ons hoofd, wel vergeten.
Of iemand moet de goede daad doen om alsnog een vijf- of tienjaarlijkse index op
AMSTERDAM. Twee
Nederlandse mime-groe-
pen zullen deze maand op
uitnodiging deelnemen
aan het internationale
Leuk zijn vaak de her en der opgeno
men korte uitspraken van theaterma
kers. Rients Slippens (VARA) noemt in
de afdeling televisie de chip als belang
rijk voor een nieuw t.v.-drama, dat de
dagelijkse werkelijkheid op het scherm
gaat brengen. Ook Joost Stemheim, die
het grote verhaal in de afdeling televisie
schreef, ziet heil in de dagelijkse werke
lijkheid. Hij noemt als mogelijkheid
voor de toekomst het geven van zendtijd
aan „groepen in de samenleving die met
hun eigen verhaal onze opinievorming
kunnen corrigeren en verscherpen”, en
signaleert een tendens tot het dramatise
ren van werkelijke gebeurtenissen en
„echte” mensen, zoals in de VPRO-ex-
tra’s gebeurt. Het artikel van Stemheim
schept op zinnige wijze chaos in de vele
soorten t.v.-drama die we op het scherm
krijgen, een werk dat hem overigens
droevig stemt, want „het is zo weinig dat
je onmogelijk iets over het hoofd zou
kunnen zien.”
