Afgewogen samengaan van muziek en mime bij Waste of Time
Queen
I
The Bunnymen
hebben recht
van spreken
Raad van State
redt Funhouse
Britse actrice
Rachel Roberts
overleden
Letterkundigen
in actie tegen
boekenclubs
Hallucinerende stemming
in kwartet Dutilleux
Yvonne Lex blijft steken
in excentrieke diva
f
w
iW
w/
winkelruimte gezocht
winkelruimte
r*
L
jenevsi h
Laatste jaren van Sarah Bernhardt
gr
18 r
KUNST
19
VRIJDAG
28 NOVEMBER
19 8 0
f
Juilliard String Quartet met nieuwe compositie in Amsterdam
L
’11
JONGE DUBBELE GRAANJENEVER
Aanbiedingen 's avonds na 19.00 uur onder telefoonnummer
03200-27800. Schriftelijke reakties onder nummer 7805 bureau van
dit blad.
Diegene, die met sukses als informant of bemiddelaar optreedt,
kunnen wij een passende honorering aanbieden.
J
Grote organisatie, welke landelijk opereert, en een keten van
detailverkoopvestigingen beheert, zoekt
vanaf 400 m2 te koop of te huur.
Voorwaarde is, dat detailhandelsvestiging mogelijk is of wordt.
AMSTERDAM. Vervormde
menselijke geluiden klinken op
de achtergrond. Dan pingelt er
een elektronisch wijsje en wor
den de silhouetten van drie zitten
de vrouwenfiguren zichtbaar.
Kille salonmuziek van een piano
vult de ruimte. Een bijna beklem
mende afwachtende spanning op
een verder volkomen leeg podi
um. Na tien minuten verstomt de
muziek en neemt een lange stilte
bezit van de drie gestalten in lan
ge antieke japonnen.
Stille spanning in Slow Blow Fuse
27
’50,-
JAN BAART.
(ADVERTENTIE)
0
750,-
750,-
950,-
750,-
950.-
JOHAN VAN KEMPEN
/ADVERTENTIE)
1
1
’0(
(Van onze kunstredactie)
7J
.950,
A'
750,
ALMA POST.
2513-
telef.
iar.
I
500,-
750,-
how-
don-
De vrouwen, zusters na de dood van hun
ouders met hun drieën achtergebleven,
leven nog steeds in de schaduw van hun
liefdeloze opvoeding bij een uitgebuite
moeder en een egoïstische vader die alle
aandacht en genegenheid opeiste. Slow
Blow Fuse, de twaalde produktie van de
overkoepelende theaterorganisatie Waste
of Time, maakt op schitterende wijze, in
een afgewogen samengaan van muziek en
mime, dit gegeven duidelijk.
De oudste zuster (Fran Waller Zeper), in
een aristocratische paarse robe met sleep,
kan nog iets van de oude glorie ophouden
die het gezin vroeger moest uitstralen, om
te bewijzen dat millieu en indrukwekken
de carrière van vader in overeenstem
ming met elkaar waren. De tweede zuster
(Anneke Bol), in lange rode japon met een
jeugd en dominante zusters beheerst geen
houding vinden.
Van een actrice van 78 verwacht je toch
wel meer dan gemor omdat ze haar para
sol niet krijgt, of kuren waarbij manus
cript en toiletspullen over de vloer gaan.
Murrell probeert ook wel om haar diep
gang te geven, maar op de meest nietszeg
gende, want volkomen tot het uiterlijk
beperkte manier: hij laat Bernhardt de
zon aanroepen, die ze als haar eigen even-
Om toch haar vroegere successen op de
planken te brengen bedacht Murrell een
plot met flashbacks. Hij laat Sarah Bern
hardt spelletjes spelen met haar secretaris
Pitou, die met haar samen aan haar mé
moires werkt. Pitou, sloom en gespeend
van humor, weet dank zij jarenlang dril
len van Sarah uitbeelding te geven aan
personen uit haar leven, in bepaalde situa
ties: haar moeder, haar minnaar Jacques
Damala, Oscar Wilde, en anderen. Een
bruikbare vondst, maar niet als je, zoals
hier, niets anders te zien krijgt dan een
door Sarah’s grillen aan elkaar gekletste
serie scène’s van vroeger, alsof het een
dia-avondje betrof.
Jongens, we hebben toch zo’n leuk
uitje gehad. Samen met oom Jaap en
tante Mies zijn we naar Queen ge
weest in Leiden. Toen we daar aan
kwamen moesten we eerst heel lang in
de file staan want er waren nog veel
meer mensen die naar Queen wilden.
Toen waren we eindelijk binnen. Wat
was het groot! En wat waren er veel
jongens en meisjes! Volgens mijn gro
te zus wel tienduizend. Kun je nagaan
wat Queen een goeie groep is.
Ivonne Lex, die zelf de rol van Bern
hardt speelt, kon er niet veel meer van
maken dan een excentrieke diva, omdat
de tekst niet meer aangeeft. Na de pauze
wist ze desondanks af en toe een aardig
beeld op te roepen van kinderlijk verwend
oud dametje. Frans Maas als de harkerige
Pitou kwam met zijn „grappig onhandi
ge” reacties soms zo laat dat je zijn woor
den kon voorspellen. Over het algemeen
zou het stuk er lijkt me door winnen als er
sneller gespeeld werd. Zo verrassend zijn
die teksten niet, dat ze pauzes om op hun
plaats te vallen nodig zouden hebben. Het
decor zag er uit als een boudoir, met
divan, palmen en barokke vazen vol ve
ren, maar bleek de tuin van Bernhardt
voor te stellen.
Dat Bernhardt zich als kind van de
voorbije Romantiek op het eind van haar
leven overbodig voelde, dat ook haar om
geving (bijvoorbeeld Pitou) haar glorierol-
len ouderwets vond, wordt slechts aange
duid, terwijl dat misschien wel de kern
van haar ontluistering is geweest.
(Memoir)
Murrell.
Toneelgezel-
'50,-
’50.-
150,-
’50,-
ROTTERDAM. De actrice Sarah
Bernhardt (1844-1923) werd beroemd om
rollen als Phèdre, Hamlet en La Dame
aux Camélia’s. Ze was theaterdirectrice
en regisseur en schreef zelf enkele stuk
ken. Ze had minnaars en riep de nodige
schandalen in het leven. Het eind van haar
leven sleet ze met één been, de laatste
jaren ook nog ziekelijk. In die tijd, het jaar
1922, speelt het stuk dat de Canadese
schrijver John Murrell over haar schreef.
rison, is dood aangetroffen in de achter
tuin van haar huis in Los Angeles in
Californië, zo heeft de politie donderdag
bekend gemaakt. Zij werd 51 jaar. Waar
schijnlijk overleed zij aan een hartverlam
ming.
In 1963 won Roberts de prijs van de
Britse filmacademie voor haar rol in This
Sporting Life en in 1969 kreeg ze de prijs
opnieuw voor Saturday Night and Sun
day Morning. Zij is voorts opgetreden in
Vally of Song uit 1952 en O Lucky Man uit
1973.
950,-
950,-
950,-
950,-
>00,-
’50,-
’50,-
150.-
150,-
150,-
'50,-
150,-
®0,-
150-
>50,-
150,-
>00,-
150,-
150,-
150,-
150,-
’50,-
150,-
100,-
950,
.950.
950.
950,
950,
.950,
.950.
.500,
.750,
.950,
.950,
.750,
.950.
.500.
.950,
.950.
.750,
.750,
.950,
(Van onze kunstredactie)
AMSTERDAM De Vereniging van
Letterkundigen (WL) zal een confronta
tie aangaan met de Nederlandse boeken
clubs over het auteursaandeel van de boe
kenprijs. Welke vorm deze confrontatie
zal krijgen, is niet bekendgemaakt. Wel
heeft de vereniging al bij voorbaat de
unanieme steun gekregen van de veertien
landen die gedurende het weekeinde deel
namen aan het Schrijverscongres in Am
sterdam.
Het congres, dat door de WL georgani
seerd werd ter gelegenheid van haar 75-
jarig bestaan, nam verder twee resoluties
aan. De eerste, ingediend door de Britse
delegatie, betreft het verlenen van onder
linge steun in gevallen van het ontduiken
van auteursrechten door de moderne me
dia. Dat wil zeggen, dat wanneer een door
een Nederlandse auteur geschreven tele
visiestuk in het buitenland wordt uitge
zonden, de schrijversvereniging van dat
land er toezicht op zal houden dat de
verschuldigde honoraria inderdaad aan
de auteur worden uit betaald.
Dit geldt ook in toenemende mate voor
de vermenigvuldiging van letterkundige
produkties door middel van videobanden,
kopieerapparaten en cassettes (bijvoor
beeld in geval van hoorspelen).
De tweede resolutie roept de regeringen
van de landen die op het Schrijverscon
gres waren vertegenwoordigd op om ac
ties te bevorderen die beogen dat er meer
vertalingen worden gemaakt van de natio
nale literatuur. In dit opzicht bleek Neder
land met zijn Stichting ter Bevordering
van Vertalingen van Nederlands Letter
kundig Werk een koploper te zijn.
Op het congres werd ook gesproken
over het „publiekdomein” (het vervallen
van auteursrechten na 50 jaar na diens
dood). Het bleek dat Italië het enige land is
waar dit al is afgeschaft, waarbij de royal
ty’s die de auteur anders zouden zijn toe
gekomen, in een nationale pot worden
gestopt ten behoeve van de noden van nog
levende auteurs. Ook de WL heeft het
voornemen dit systeem in Nederland door
te voeren.
LOS ANGELES (UPI). De Britse to
neel- en filmactrice Rachel Roberts, een
vroegere echtgenote van acteur Rex Har-
NB-
atis
ntie
aag
Kijk
ing,
ities
nde
AMSTERDAM. Het Juilliard String Quartet behoort tot de
topensembles die zich behalve voor het algemeen geliefde
Weens-klassieke en Romantische repertoire, ook inzetten voor
nieuwere muziek. Dat het daarbij dan niet alleen gaat om
Bartók en Schönberg waarmee het beroemde Amerikaanse
strijkersviertal ook op het Amsterdamse podium zoveel indruk
heeft gemaakt werd gisteravond bewezen met de vertolking
van het drie jaar oude strijkkwartet, Ainsi la nuit, van de nu 64-
jarige Fransman Henri Dutilleux.
31!
Eindelijk ging die groep weg. We
moesten nog twintig minuten wach
ten. Ik heb toen nog een T-shirt ge
kocht en een boekje met kleurenfoto’s
van Queen en een sjaaltje. Er waren
ook stoere jongens die vuurwerk af
staken en bier dronken uit blikjes.
Daarna ging het licht in de zaal uit.
Er waren hele grote hijskranen met
allemaal gekleurde lichtjes en ook
rook. De hijskranen gingen langzaam
steeds hoger. En toen kwam Queen.
Die speelde Jailhouse Rock van Elvis
Presley. Wat was het hard! En met al
die gekleurde lichten!
Queen speelde nog veel meer. Het
waren bijna allemaal hits geweest: We
are the Champions, Bohemian Rhap
sody, We will rock you, Crazy little
thing called love, Play the game, Get
down make love en Love of my life.
Iedereen zong alle liedjes mee. Wij
ook. En er gebeurde zoveel dat ik het
al bijna weer vergeten ben. Het span-
nenste vond ik nog wel dat er twee
echte magnesiumbommen ontploften.
Ik moest m’n ogen dichtknijpen van
het felle licht.
.500,-
950.-
.950,-
Sfeer en spanning komen optimaal tot
hun recht bij deze tergend langzaam ver
lopende voorstelling van Slow Blow Fuse.
De titel omvat een technische uitdrukking
voor een zich langzaam opblazende zeke
ring. De dynamische spanning die voor dit
proces noodzakelijk is, wordt ook voel
baar gemaakt bij de schildering van dit
tragische bestaan van drie vrouwen, niet
meer tot het geven van liefde en het ma
ken van contact in staat.
Zonder hulpmiddelen weten de speel
sters in een zeer zorgvuldige regie vijftig
minuten lang de volledige aandacht op te
eisen. Dan het slotbeeld, gebeurt er pas
iets. De tweede zuster, die zich in haar rol
geen uitweg meer weet, ontvlucht haar
enige veilige plaats, hun gezamenlijke be
woonde ouderlijk huis, naar een onbeken
de maar misschien minder beklemmende
wereld.
750,-
950,-
750,-
750,-
500,-
950,-
950,-
950.-
In de nooit kitscherige verwerking van inderdaad kosmisch-
ruimtelijk aandoende geluiden, schept de componist een uiterst
fantasierijk klankbeeld van visionaire kracht. De al eerder in
deze recensie aangeroerde intimiteit van het werk, ontstaat door
de beknoptheid in excentrieke maar toch logische vormbehande
ling en door de totale afwezigheid van het groteske.
En het zogezegde visionaire aspect, dat tot stand komt (al kun
je het met woorden nooit helemaal vatten) via een vaak wijd
uiteen leggen van de stemmen, waarbij soms de cello met als
menselijke stem klinkende flageoletten boven de violen komt te
liggen, en verder door een heel originele manier van het tegen
elkaar uitspelen van vreemd gekleurde motieven dat visionai
re aspect wordt natuurlijk alleen manifest wanneer de uitvoeren
den zich op de creatieve golflengte van de componist kunnen
afstemmen.
Dat gebeurde. Op een manier waardoor Dutilleux’ werk in zijn
rijke afwisseling van resolute, schertsende, spookachtige en
hallucinerende stemmingen als één groot spanningsveld werd
opengelegd. Een enerverende wereld waarop het Juilliard Kwar
tet inging met zo’n natuurlijkheid bij het uitspelen van de felste
en subtielste nuances, als betrof het een van de meest vertrouw
de repertoirestukken.
Ainsi la nuit werd overigens ingesloten door twee meesterwer
ken uit de kwartetliteratuur, die dan ook inderdaad tot die
veelgespeelde categorie behoren. In Mozarts KV 428 kreeg men
een gelukkige combinatie van lenigheid in dynamiek en warmte
te horen en in Brahms opus 51 nr 1 alle sfeerveranderingen die je
bij de woelige gepassioneerdheid van dit werk maar kunt
wensen.
De publieke uitingen van enthousiasme riepen tenslotte ook
nog een heerlijke toegift tevoorschijn; een met grote intensiteit,
sierlijkheid en vrijheid van beweging gespeeld Andantino uit het
strijkkwartet van Verdi.
■-
Concert: Queen. Bezetting: Ro
ger Taylor, drums. John Deacon,
basgitaar. Freddie Mercury,
zang, piano. Brian May, gitaar,
piano, zang.
Leiden, Groenoordhallen.
november 1980.
Een daad van artistiek gewicht, zoals uit de overrompelende
weergave zou blijken. Hoe positief óók de componist tegenover
de Amsterdamse uitvoering van zijn jonge opus stond, werd in
dit geval geïllustreerd door zijn lijfelijke aanwezigheid.
Henri Dutilleux heeft met zijn componeren destijds enigszins
de lijn van Ravel opgepakt. Het orkestraal raffinement dat ook
op zijn illustere voorganger en voorbeeld terug te voeren is,
herkent men onder meer in zijn tweede symfonie uit 1959. Dat
Dutilleux niet in een eclectische houding verstard is, kon nu weer
duidelijk opgemerkt worden in Ainsi la nuit, dat behalve de
ponerende kracht van een zeer bewust en selectief gebruik van
min of meer klassieke muzikale elementen, toch ook uitgespro
ken (persoonlijk gekleurde) avant-gardistische tendenzen bevat,
die samen tot een harmonisch geheel zijn verweven.
Daarbij valt op dat de componist in dit zevendelige kwartet
heeft gekozen voor een soort kettingstructuur, boven het uitwer
ken van de gebruikelijke, grotere vorm. Dutilleux’ vierstemmige
snarenmuziek kenmerkt zich aan de ene kant dan ook door
intimiteit, terwijl er anderszijds vooral een streven uit spreekt
naar de verklanking van gevoelens en ideeën die buiten tijd en
ruimte staan. Titels van onderdelen als Litanies, Miroir d’espace,
Constellations en Temps suspendu, geven iets prijs van die
achtergrond waarin religieuze evocatie en kosmische beleving
een rol spelen. Dutilleux is niet voor niets ook de maker van een
orkestwerk dat de in die zin veelzeggende naam Métaboles
draagt.
Nou, en toen begon het. Eerst kwam
er een mijnheer die door de microfoon
zei dat ervoor nog een andere groep
kwam, die heette Straight Eight. Dat
was niet zo leuk, dus iedereen begon te
fluiten. Maar de mijnheer zei dat er
niks aan te doen was omdat Queen het
zelf gewild had. Het was van die mo
derne new wave muziek en ik kende
geeneen nummer. Daar was dus niks
aan.
beeld ziet, of zelfs nog iets hoger, want de
zon blijft schijnen, en Sarah Bernhardt
niet. Zo’n beeld kan misschien even roe
rend zijn, maar als er van iemands onder
gang sprake is wil ik weten hoe en wan
neer precies, en hoe het voelde. Murrell
gaat daar niet op in. Alleen één keer, als
Sarah de tegenstribbelende Pitou dwingt
haar beenamputatie in details te beschrij
ven: een aangrijpende zelfkwelling.
d 74,
'73
‘oyota
dazda
ekord
jecial,
>oi '75
9 '78
120Y.
huifd.
3/5-
LPG
vleugje voile als versiering, zoekt in plage- gedraagt zich ontreddert, kan door haar
rijen en ingehouden agressie een uitweg 1-J J--x--
voor haar onvrede. De jongste (Pip Bek)
DEN HAAG De Raad van State heeft
de theatergroep Funhouse gered. Op 31
januari volgend jaar loopt de rijkssubsi-
die af, maar de Raad van State vindt dat
minister Gardeniers van CRM op onjuiste
gronden tot intrekking van de subsidie
heeft besloten.
Minister Gardeniers baseerde zich op
een negatief advies van de Raad voor de
Kunst. Dat advies is van 31 maart. Er
wordt in gezegd dat Funhouse commer
cieel opereert en een bedenkelijke vorm
van amusement brengt.
Bij de Raad van State wees de leiding
van Funhouse erop dat mede-artistiek lei
der Feike Boschma juist vanwege zijn
werk bij het gezelschap is geridderd.
Het is de Raad van State ’opgevallen’
dat de Raad voor de Kunst in juni 1978
nog een positief advies over Funhouse
heeft uitgebracht. De Raad was toen
kwaad dat de minister, ondanks een gun
stig advies, geen projectsubsidie had wil
len verlenen.
De boosheid van de Raad voor de Kunst
werd via een persbericht bekend ge
maakt. Het werd een pluspunt genoemd
dat de aard van de produkties van Fun
house de spreiding van de mime naar een
groot publiek heeft bevorderd. Nu wordt,
zonder voldoende formulering, gesproken
over commercieel beleid.
Waste of Time met Slow Blow Fu
se. vormgeving en regie Gjalt Wal
stra, muziek Mike Floothuis, kos
tuums Stans Lutz, pruiken Cornells
Schenk, licht Johan Kalee, spelers
Fran Waller Zeper, Anneke Bol, Pip
Bek.
Schaffy Theater Amsterdam, 27
november 1980. Voorstellingen t/m
zaterdag 13 december.
Freddie Mercury vond ik nog de
leukste. Hij had een rode leren broek
aan, die heel strak zat. Hij zong het
meest. En volgens mij is Brian May de
beste gitarist van de wereld. Hij kon
ook piano spelen en Freddie Mercury
ook. Er werd nog een meisje weggedra
gen. Die was flauwgevallen. Geen
wonder, Freddy Mercury is ook zo’n
stuk. Hij lijkt wel een beetje op Elvis
Presley volgens mijn grote zus.
Het was heel gemeen wat iemand de
volgende dag in de krant geschreven
had. Daar stond: „Alhoewel Queen in
het verleden bewezen heeft wel dege
lijk over arrangementskwaliteiten te
beschikken (met name in de meerstem
mige vocalen) bleek uit het optreden
in de aloestisch gezien uiterst onge
lukkige Groenoordhal dat dit Engelse
viertal zich nu enkel nog door af gesle
ten clichés commercieel staande weet
te houden. Queen is artistiek gezien
afgeschreven. „Stom hè? Hij is zeker
jaloers dat hij niet net zo beroemd als
Freddie Mercury is.
JOOST NIEMÖLLER
Echo and the Bunnymen vormt niet
tegenstaande de mannelijk ogende kledij
een onzeker viertal, dat getuige de teksten
van zanger Ian McCulloch met angst en
beven het moment van ondergang van
deze wereld gadeslaat en de onderlinge
menselijke verhoudingen ziet verharden.
Je kunt over een dergelijk doemdenken
de schouders ophalen, het afdoen door te
wijzen op het feit dat telkens weer in de
geschiedenis jonge mensen het gevoel
hadden het leed van de wereld op zich te
moeten nemen, of doodgewoon hun be
zorgdheid weglachen, een pilsje pakken
en het verschijnsel negeren.
Feit blijft dat in Engeland, waar veel
nieuwe bands een zelfde woedende neer
slachtigheid (eigenlijk een tegenspraak in
zichzelf; maar het is nu eenmaal zo) uit
stralen als the Bunnymen op hun op het
onafhankelijke label Korova uitgegeven
debuutalbum Crocodiles, de situatie
momenteel grimmiger aandoet dan in
Amsterdam waar de krakersbeweging
ook niet „zomaar” de barricaden opge
gaan is.
De maatschappelijke omstandigheden
maken de muzikale neerslag daarvan nog
niet tot nieuwe muziek, of zelfs vernieu
wende muziek. Maar Ian McCulloch weet
zijn gevoel als een eigentijdse Junge Wer-
ther zinvol vorm te geven. Zijn teksten
zijn oprecht en niet bombastisch, terwijl
de muziek van zijn band evenals die van
nieuwe groepen als U2 en The Comsat
Angels sfeervol en uitermate beheerst in
klankkleur is. Ook bij The Bunnymen
wordt duidelijk dat, wat vroeger als ritme
sectie werd omschreven, een steeds na
drukkelijker wordende functie krijgt toe
gemeten. Vooral drummer Peter de Frei
tas weet met prachtige, riffvormige reek
sen en breaks als salvo’s uit een machine
geweer de stemming van de band kracht
mee te geven.
De aanval in commando-uniformen
wordt niet uitgevoerd. De absurde kleding
dient enkel ter illustratie van de verbijste
ring waarmee de groep tegen het actuele
wereldgebeuren opkijkt. „Wil je weten
wat er fout is aan deze wereld?” zingt
McCulloch ergens in Crocodiles, om in
Rescue om een veilige toevluchtsmoge-
lijkheid te vragen. Het is zijn vertaling
van: vluchten kan niet meer.
Tijdens een van de toegiften snoert hij
bovendien zijn mogelijke critici de mond
door warempel te dansen als een gedege
nereerde Mick Jagger: „The World’s a
better place when jou’ve got something to
shake”. Drinkt u er geen pilsje minder
om? Mij best, maar dit bandje heeft wel
degelijk recht van spreken.
JOHN OOMKES
ROTTERDAM. Boven het podium
hangt een camouflagenet. De kleren van
de bandleden zijn rechtstreeks afkomstig
uit een legerdump. Echo the Bunny
men, een nog jonge groep uit Liverpool,
gaat gehuld in commandouniformen, als
of de aanval elk moment kan worden
uitgevoerd. Imago? Schijnvertoning?
Weer een muziekgroepje dat het zoekt in
uiterlijkheden?
•ir Pip Bek, Fran Waller Zeper en Anneke Bol in hun spel van ingehouden emoties en
beklemmende sfeer, een Tjechoviaans beeld uit de voorstelling Slow Blow Fuse van de
compagnie Waste of Time.
Concert: Echo and the Bunnymen.
Bezetting: Ian McCulloch (zang,
slaggitaar), Will Sergeant (sologi-
taar), Les Pattinson (basgitaar) en
Pete de Freitas (drums).
Eksit Rotterdam, 27 november
1980. Zaterdagavond nog in Paradi
so Amsterdam.
Concertgebouw-Kamermuziek, in
strumentale serie. Recital door het
Juilliard Kwartet, bestaande uit Ro
bert Mann, Earl Carlyss, Samuel
Rhodes, Joel Krosnick. Programma:
Mozart, Dutilleux, Brahms.
Kleine Zaal Concertgebouw Am
sterdam, 27 november 1980.
Voorstelling: De me
moires van Sarah Bern
hardt (Memoir) van
John Murrell. Gezel
schap:
schap Ivonne Lex uit
Antwerpen. Regie en
Vertaling: Jos van Gorp.
Dekor en Kostuums: An
drei Ivaneaunu. Muziek:
Paul Douliez. Spelers:
Ivonne Lex en Frans
Ollllt
vember 1980 Piccolothe
ater Rotterdam. Van 2
t/m 7 februari 1981 in De
Brakke Grond in Am
sterdam.
