Maria Theresia streng op
voor Oostenrijk
de bres
Billy Turf weet nog
steeds wat eten is
HISTORIE
ZATERDAGS BiJVOEGSEL
:N
1
-Ol
WW
TERUGDRINGEN VAN FRIVOLE AMOURETTES
AGENT 327 OP JACHT NAAR DE GESTOLEN NACHTWACHT
door dr. P. H. Schröder
Tel.
t
t.
r-
I
59
I
vij
Op 29 november 1780, nu 200 jaar gele
den, begonnen bij het vallen van de duis-
ternis in de torens van alle Weense kerken
- de klokken te luiden: keizerin Maria There
sia was, 63 Jaar oud, overleden. Van die 63
Jaar had zij er veertig als Landesmutter
over de Donaulanden geregeerd.
k-
)t 7
I.
t-
m
sn.
us
Eigenlijk was Maria Theresia een beetje
illegaal aan de regering gekomen. Dat zat zo:
haar grootvader keizer Leopold I had twee
zoons. De oudste, Jozef I, had twee dochters,
de jongste, Karel VI, had er een, Maria There
sia. De traditie was dat wanneer bij gebrek
aan mannen de vrouwen aan de beurt kwa
men om te regeren, de dochters van de
oudste zoon, in dit geval dus van Jozef I,
voorrang hadden boven dochters van de jong
ste zoon. Maar toen na de dood van Jozef de
regering op Karei overging, veranderde die
deze regel. Hij wilde dat zijn dochter hem zou
opvolgen en niet een van de nichtjes.
Rouw
Marie Antoinette
De kinderen
De huwelijken
II
'fy.
8
Maria Theresia op 15 jarige leeftijd
rden
ide)
vor-
Vol-
Maria Theresia als weduwe
Gott is bei den stdrkeren Bataillonen.
I-
ja-
i
Uitgeverij Oberon:
Uitgeverij Dupuis:
Billie losbollie
WIM ARENDS
(i
I
tgen
alne-
twik-
sters
voor
loral
iren-
dere
.m.v.
raat-
jroe-
lulp-
the-
elne-
alijke
<ter-
ilge-
>atie
van
die al meer dan 20 jaar zijn geesteskin
deren Bollie en Billie aan het blad Rob
bedoes levert. Hij doet hierbij thuis de
inspiratie op, zijn zoon en hond stonden
jaren model voor de leuke „gags” die
Roba met veel plezier maakt. Het nieuw
ste album heet „Billie losbollie”. Ook
Willy Lambil doet thuis zijn inspiratie
op. Hij tekent de strip „arme Lampil"
waarin hij zelf met zijn gezin centraal
staat.
Tenslotte nog even terug naar het wil
de westen. Lucky Luke, de Westernheld,
sneller dan zijn eigen schaduw, schittert
weer in zijn nieuwste in boekvorm ver
schenen avontuur „De schat van de Dal
tons”. Tevens kwam het 2de speciaal-
album van Lucky Luke uit, waarin enke
le vroege avonturen zijn bijeengebracht.
In een van deze verhalen komen de
Daltons voor het eerst opdraven. Vak
werk van tekenaar Morris.
56
De
ord-
I
De bannelingen van de aarde: De machts
greep van Zorka, 5,95.
Bob Mallard: Het eskader des doods, 5,95.
De partners: Spionage 5,95.
Vidocq: De ratten van Parijs en andere verha
len, 9,95.
Stef Ardoba: Het geheim van de tempel, 5,95.
Tina Topstrip 21: De twee van Oldenhoek,
ƒ5,95.
Tina Topstrip 22: Anke’s verboden vriend
schap, 5,95.
Oom Dagobert: De kroon van de Maya's,
5,95.
Billy Turf no. 16, 5,95.
Lucky Luke: De schat van de Daltons, 5,95.
Sjors en Sjimmie: de doerakker, 5,95.
Rob van de Rovers no. 2, 5,95.
De partizanen: Het konvooi, f 5,95.
Agent 327: Dossier Nachtwacht, ƒ5,95.
De jonge jaren van Mickey en Donald 3, 5,95.
Die bovenste beste Olivier Blunder, 5,95.
Conan de barbaar: Slaaf van de amazone-
koningin, 5,95.
Verhalen van Lauzier Alexis: De lotgevallen
van Al Crane, 8,50.
Tom Poes: Het geheim van het Nevelmoeras,
5,95.
Met Goofy de geschiedenis in: Toetankamon,
5,95.
Mac Coy: Het gouden masker, 5,95.
Groot Tina herfstboek, 6,95.
Het staatsstuk waarin werd vastgelegd dat
dochters van latere keizers vóór die van vroegere
gingen, heet de Pragmatieke Sanctie. En de poli
tiek van Karel VI was er op gericht om, desnoods
door allerlei concessies daarop, de goedkeuring
van de verschillende mogendheden te krijgen. Dat
lukte. Maar om bijvoorbeeld de steun van de
Nederlandse Republiek te winnen moest Karei de
Oost-Indische Compagnie die hij in Oostende had
opgericht, opheffen. Voor wat hoort wat. Einde
lijk was het zover dat behalve de Republiek ook
Engeland, Pruisen, Rusland en later Frankrijk
toezegden Maria Theresia als opvolgster van kei
zer Karei te erkennen. De vraag was alleen: zal
iedereen z’n woord houden?
De eerste die het brak toen Karei in 1740 stierf
was natuurlijk Pruisen. Zonder oorlogsverklaring
trok Frederik II, 26 jaar oud, Silezië binnen en
eiste van Maria Theresia, 23 jaar oud, dat zij hem
dit gebied zou afstaan. Zij weigerde fier, ook toen
Frankrijk en Spanje haar de oorlog verklaarden.
Met allerlei onderbrekingen duurde de strijd tot
1763. Toen werd Silezië definitief Pruisisch bezit
en daarmee was Frederiks uitspraak bewaarheid:
Naar de opvattingen dier tijden werden alleen
de beide zoons en in de eerste plaats de troonop
volger Jozef ingewijd in de staatszaken. Nu was
die Jozef geen gemakkelijk kind, later geen ge
makkelijk mens. Hij wordt ons getekend als weer
barstig, stuurs en eigengereid en het moet eens
zijn voorgekomen dat zijn moeder het nodig vond
de zevenjarige een pak rammel te laten geven met
de roe. Zij gaf daar opdracht toe, maar stootte
toen toch op bedremmelde, hoogst beleefde weer
stand bij hem die het vonnis moest uitvoeren: men
slaat een aartshertog toch niet op het zitvlak!
Maria Theresia antwoordde: Je ziet wat de gevol
gen zijn als men het nalaat en verliet het vertrek.
Geheel in die lijn is dat zij in het gehele rijk de
pijnbank afschafte, maar lijfstraffen liet bestaan.
Ook toen Jozef volwassen was geworden en tot
mede-regent was benoemd, botsten beider opvat
tingen vaak. Waar de moeder helemaal niet tegen
kon was de spotzucht, de dikwijls onredelijk
scherpe ironie van haar zoon. Jozef was evenals
Maria Theresia een verlicht despoot, maar terwijl
zij bij de invoering van hervormingen bedacht
zaam en omzichtig te werk ging en zo veel moge
lijk de rechten en gevoelens van haar onderdanen
eerbiedigde, trad Jozef dikwijls onbesuisd op en
hield hij te weinig rekening met de totaal verschil
lende volkeren over wie hij regeerde: Oostenrij
kers, Hongaren, Tsjechen, Slowaken, Roemenen,
Zuid-Slaven, Italianen. Het eiste wijs beleid en
voortdurend wikken en wegen om voor die zo
verschillende volkeren bevredigende oplossingen
van hun problemen te bereiken. Het duidelijkst
blijkt het verschil tussen Maria Theresia en Jozef
II uit hun houding tegenover de R.-k. Kerk.
Maria Theresia heeft het onderwijs in haar
Rouw dus in de Hofburg, rouw die volgde op de
zwaarste slag die de keizerin kon treffen: in 1765
was haar man, was Frans I overleden. Bij de vele
slagen die haar getroffen hadden had Maria The
resia steeds steun en troost gevonden in haar
sterk geloof, haar onwankelbaar godsvertrouwen.
Het bevreemdt even dat zij die de dood van zes
kinderen en twee schoondochters met zoveel ge
lijkmatigheid droeg, zo, men zou haast zeggen
redeloos bedroefd was over het heengaan van
haar man; zo wanhopig dat het haar kanselier en
raadsman de grootste moeite heeft gekost haar te
doen terugkomen op het besluit afstand te doen
van de troon.
Eindelijk zwichtte zij, zag zij af van haar voor
nemen in een klooster haar verdere levensjaren
door te brengen. Maar zij eiste als een soort
vreemde compensatie de allerstrengste hofrouw
voor haar gehele omgeving. Bouman vertelt dat
zij zich terugtrok op de derde etage van de Hof
burg, waar een aantal vertrekken met zwart floers
werden behangen. Zij liet het haar kort knippen,
droeg zwarte kleding en schreef die ook voor aan
allen, die in haar omgeving verkeerden. Rouge
mochten haar hofdames vanaf dat ogenblik niet
meer gebruiken. Rouw, diepe rouw allerwegen. In
sommige opzichten zelfs levenslange rouw. Zo
weigerde de keizerin in de maand augustus van
welk jaar ook, op reis te gaan. Het was immers in
augustus dat haar man overleden was. Verder
bezocht zij gedurende jaren concert noch schouw-
burgvoorstelling. De zesjarige Wolfgang Ama
deus Mozart, die in 1762 voor het keizerlijk echt
paar op het klavier had gespeeld en daarna bij de
keizerin op schoot had gezeten, trad pas in 1773
als jongeman van 17 weer voor haar op in een der
zalen van Schönbrunn. Haar trouwdag, 12 februa
ri, bracht zij elk jaar in volkomen eenzaamheid
door in haar particuliere kabinet, omgeven door
de afbeeldingen van de geliefde dode. Maar met
de plichtsbetrachting, die kenmerkend is voor
deze vrouw, wijdde zij zich opnieuw aan de staats
zaken, ’s morgens om zes uur opstaande en zich de
gehele morgen verdiepend in de bestudering van
rapporten of overleggend met haar ministers.
De voortijdige dood van Jozefs eerste vrouw,
Isabella van Parma, maakte een nieuw huwelijk
tussen Habsburg en Bourbon, een nieuwe band
tussen de Donaumonarchie en Frankrijk, wense
lijk. Aanvankelijk schijnt Lodewjjk XV nog te
hebben geaarzeld, maar eindelijk bereikte het
officiële aanzoek toch Wenen. Voor zijn kleinzoon
de dauphin, de latere Lodewijk XVI, vroeg de
grootvader de hand van de toen 12-jarige Maria
Antonia. Het kind zou een Franse opvoeding
krijgen en twee jaar later zou het huwelijk „met
de handschoen” worden voltrokken. Maria There
sia zag haar dochtertje met angstige bezorgdheid
vertrekken. Frankrijk onder Lodewijk XV had
een slechte naam en nu moest zij haar dochter
inprenten beleefd te zijn tegen Madame Du Barry,
die Madame De Pompadour was opgevolgd als
maitresse van de koning. Alleen de namen deden
de deugdzame Maria Theresia al sidderen. Maar
zoals steeds prevaleerde het staatsbelang.
Haar bezorgdheid is in de volgende jaren
slechts toegenomen, maar wat de Franse revolutie
voor Marie Antoinette en haar man in petto had,
heeft de Oostenrijkse keizerin niet geweten. In
1780 begon haar gezondheid achteruit te gaan, ze
was veel te gezet, was kortademig en had moeite
met lopen. Het einde kwam op 29 november en
natuurlijk werd zij bijgezet in de Kapuzinergruft,
waar voor haar en na haar zoveel Habsburgers te
ruste zijn gelegd. Ik vond het een vreemde sensa
tie daar te staan temidden van zoveel sarcopha-
gen en te weten dat in een dubbele graftombe
Maria Theresia ligt aan de zijde van haar Franz.
rijken nieuw georganiseerd en het enigszins ont
trokken aan de invloed van de geestelijkheid.
Bovendien moesten geestelijken in het vervolg
belasting betalen, het nieuwe belastingstelsel dat
zij invoerde hief de bestaande vrijstelling die de
geestelijkheid genoot, op. Wanneer de paus beslui
ten of voorschriften aan de bisschoppen afkon
digde, mochten die in de Donau-staten niet gepu
bliceerd worden voor de regering er haar goed
keuring aan had gehecht. Jozef II breidde die
voorwaarde uit tot voorschriften die van de bis
schoppen zelf uitgingen: ook die moesten eerst
aan hem worden voorgelegd.
Hij verleende protestanten en Grieks-katholie-
ken vrijheid van godsdienst en het recht ambten
te bekleden, hij hief 600 kloosters op en legde
beslag op hun bezittingen, waarvan hij de inkom
sten gebruikte om scholen en ziekenhuizen te
stichten. Hij verontrustte de paus, door buiten
Rome om bisschoppen te benoemen en de oplei
ding van geestelijken aan zich te trekken. Pius VI
is zelfs naar Wenen gereisd om Jozef van zijn
heilloze plannen te doen afzien, maar de moeilijke
gevaarlijke tocht was vergeefs. Jozef ontweek
eenvoudig ieder diepgaand gesprek en ging zijn
eigen gang. Pas 200 jaar later heeft opnieuw een
paus Duitstalige landen bezocht.
In de zeer omvangrijke serie Western-
stripverhalen verschenen twee nieuwe
albums. Het ene, een nieuw deel in de
Mac-Coy-serie, is een moeilijk te lezen
verhaal waarin de helden wat overdre
ven heldhaftig worden weergegeven. De
tekenstijl is evenwel prachtig, al komt
die niet helemaal tot zijn recht door het
niet perfecte drukwerk.
Het tweede Westemalbum is een mooi,
met harde kaft uitgevoerd boek met
verhalen van Lauzier en Alexis. In dit
deel komen de lotgevallen van Al Crane
aan bod, zes vlotte Westernstrips die
inhoudelijk sterk afwijken van wat we
op dit gebied gewend zijn. Het is meer
een persiflage op het Westemgegeven
met een merkwaardig wrang soort hu
mor die erg doet denken aan het satiri
sche blad MAD.
Iets heel anders is het nieuwste avon
tuur van Agent 327. Dit keer een Hol
lands avontuur rond de gestolen Nacht
wacht. Uiteraard speelt het zich in Am
sterdam af en de tekenaar, Martin Lode
wijk brengt dit alles erg herkenbaar in
beeld. Grappig is dat er in elk avontuur
van Agent 327 bestaande figuren voor
komen. In „Dossier Nachtwacht” zijn
dat Purdie (van de Wrekers) en de teke-
Toen Maria Theresia 19 was trouwde zij met
Frans van Lotharingen. Een gelukkig huwelijk
dat bijna dertig jaar geduurd heeft en waaruit
zestien kinderen geboren werden, van wie tien in
leven bleven. Die dribbelden daar door de zalen
van het immense paleis Schönbrunn, 's winters
door de Hofburg onder moeders toeziend oog en
meermalen strenge blik. Want zo lief ze haar
kinderen had, zij wist dat ze bestemd waren om,
voor zover het jongens waren, te regeren en voor
zover het meisjes waren zodanige huwelijken te
sluiten, dat het landsbelang er mee gediend was.
De harde stenige weg van de plicht, waaraan
Maria Theresia zelf haar gehek bestaan onderge
schikt maakte, de plicht jegens staat, volk en
geloof, daartoe voedde zij haar kinderen met
geduld maar onvermoeibaar op. De opvoeding
van mijn kinderen is steeds mijn grootste en
dierbaarste taak geweest, heeft zij eens geschre
ven. Maar juist omdat haar kinderen een toe
komst wachtte, waarin zij heersers en heerseres
sen zouden zijn, moesten zij in hun jeugd aller
eerst leren gehoorzamen.
Omdat ze later in overvloed zouden leven, moes
ten zij in hun jeugd gewend worden aan sober
heid. Luxe, verwijfdheid, overdreven hofhouding,
elegante kleding, dat alles moest vermeden wor
den. En die strenge regels golden niet alleen de
keizerlijke familie. Bij het begin van haar rege
ring had Maria Theresia een Sittenkommission
ingesteld, een zedelijkheidsraad, gevormd door te
goeder naam en faam bekend staande Weners uit
hoge kringen, die toezicht hielden op de
huwelijkstrouw hunner medeburgers en streng
oordeelden over iedere inbreuk daarop.
Dat Wenen desondanks of misschien mede
daardoor de naam had de stad der frivole amou
rettes en guitige liefdesavontuurtjes te zijn bleef
voor de keizerin verborgen, althans zij hield zich
onwetend en handhaafde de strenge hofetiquette.
naar van Jan, Jans en de kinderen, Jan
Kruis.
Olivier Blunder, de dikbuikige mees-
terredenaar beleeft in zijn 15de album
weer gekke avonturen met zijn buurman
Zuiger.
De Disney-familie kent vele leden.
Ook Goofy maakt daar deel van uit. In
zijn serie „de geschiedenis in” wordt
ditmaal het leven van Toetankamon in
beeld gebracht. Jammer, maar deze keer
is het een mislukking geworden. Een
slap verhaal zonder enige samenhang,
niet te best getekend en slecht inge
kleurd. Mickey Mouse en Goofy verdie
nen veel beter.
Het speurdersduo Baard en Kale
raakt in het 28ste album betrokken bij
een vreemd zaakje. In Afrika komt een
komeet terecht die een straling ver
spreidt waar de geest van dier en mens
door wordt aangetast. Will, de tekenaar,
ontving onlangs een hoge onderschei
ding voor zijn werk.
Van ruimteavonturier Stef Ardoba
verscheen het 5de deel. Een Science-
Fictionstrip van de Haarlemse tekenaar
Bert Bus waarin een vreemd buiten
aards volk de aarde uit wil drogen om zo
een leefbaar klimaat voor zichzelf te
scheppen. Stef Ardoba gaat met een
tijdkooi naar de oude Egyptenaren om
dit te voorkomen.
Meer realistisch is het optreden van
„de partners” in hun derde deel „spiona
ge”. Snelle auto’s, wilde achtervolgingen
en karateklappen vormen de ingrediën
ten voor dit goede verhaal. Het begint in
Disney-land, waar de grote boze wolf
een moord pleegt.
Niet te vergelijken, maar toch een
klasse apart, het kogelronde eeuwige
studentje Billy Turf. Gedreven door zijn
niet te bedwingen vraatzucht rolt hij van
de ene in de andere benarde situatie.
Hierbij haalt hij regelmatig het bloed
onder de nagels vandaan van zijn wan
hopige leraar, Kwel.
De sloppen van Parijs in de vorige
eeuw, spaarzaam verlicht, somber en
angstaanjagend. Armoede en misdaad
bepalen daar het leven. In deze omge
ving opereert politieagent-in-burger Vi
docq. Een schitterende zwart-wit strip
die enkele jaren geleden in het stripblad
Pep te vinden was. De verantwoordelij
ke man is Hans Kresse, die al eerder met
Eric de Noorman recht in de roos schoot.
„Een striptekenaar is een geluksvo
gel”, aldus de Belgische tekenaar Roba,
veek
per
ruit-
kroonprins, die haar een paar jaar later de oorlog
zou aandoen. Maar zij verzette zich. Ich will den
Franzl, zei ze. Daarna was de Saksische troonop
volger de kandidaat van de ouders. Maria There
sia weigerde. Ich will den Franzl, zei ze opnieuw.
En zij kreeg hem. Franz Stephan von Lotharin
gen, die in 1737 Toscane „kreeg”, waar de familie
der Medici was uitgestorven, werd in 1745 ook nog
tot keizer gekozen. Maar hoofdzaak bleef zijn taak
als echtgenoot.
Prinz Loth’ring soil leben, der bringt uns Prin-
zen zuwegen (weet prinsjes tot stand te brengen),
zong het Weense volk, toen na drie meisjes einde
lijk de troonopvolger Jozef geboren werd. Dat
was in 1741. De oorlog met Pruisen was toen pas
begonnen en de kleine Jozef leerde van zijn vroeg
ste jeugd af de Pruisen en vooral Frederik II als
de erfvijand te haten. Het vroegrijpe kind liep bij
voorkeur in een militair uniformpje rond, speelde
met zijn tinnen soldaatjes de veldslagen na, zwoer
zich over nederlagen te zullen wreken en de
afstand van Silezië ongedaan te zullen maken.
Deels met trots, deels met bezorgdheid sloeg
zijn moeder deze ontwikkeling gade. En reeds
gingen haar gedachten in de richting van een
passend huwelijk. In 1756 had zich in Europa een
renversement des alliances, een wisseling in de
bondgenootschappen der belangrijkste Europese
mogendheden voltrokken. Oostenrijk en Frank
rijk naderden elkaar. Maria Theresia en Lodewijk
XV zonden gezanten over en weer en werden het
eens. Een huwelijk van Jozef met Isabella van
Parma zou de band tussen Habsburg en Bourbon
verstevigen, want op een ingewikkelde manier
was de kleine Italiaanse brunette familie van het
Franse koningshuis. Een vreemd huwelijk, in 1760
gesloten tussen de 19-jarige bruidegom en de 17-
jarige bruid. Vreemd, omdat niet alleen Jozef op
Isabella verliefd was. Dat was hij, met zijn hele
hart. Maar begrijpen deed hij haar niet.
Wie Isabella wèl begreep was Jozefs jongere
zuster Maria Christine, toen 18. De briefwisseling
tussen beide meisjes is bewaard gebleven en ook
als men rekening houdt met beider leeftijd en met
de wat extatische wijze waarop de 18e eeuw zich
placht te uiten, valt het moeilijk alleen aan tedere
vriendschap en niets meer te denken. Daarvoor
zijn de wederzijdse betuigingen van nimmer ein
digende liefde en schuldgevoel te openhartig. Hoe
ook, het huwelijk en de idylle duurden slechts drie
jaar, toen stierf Isabella aan de pokken. Jozef was
doodongelukkig, hij bleef als weduwnaar achter
met een dochtertje van twee, Maria Theresia’s
eerste kleinkind, naar grootmoeder genoemd.
Maar de grootmoederlijke vreugde heeft slechts
kort geduurd: de kleine Maria Theresia stierf toen
ze acht was. En toen was haar vader al voor de
tweede maal weduwnaar. Ook zijn tweede vrouw,
Josepha van Beieren, overleed aan de pokken, de
ziekte, die in de 18e eeuw meer slachtoffers eiste
dan de bloedigste oorlog uit die tijd, zegt Bouman
in zijn prachtige boek Van tijd naar tijd, dat deze
periode beschrijft.
Toen de kinderen opgroeiden waren er natuur
lijk in het grote keizerlijke gezin talrijke
huwelijksproblemen. Maria Theresia zelf had als
jong meisje blijk gegeven van een sterke wil en
een persoonlijke voorkeur. Haar ouders hadden
haar aanvankelijk bestemd voor de Pruisische
Yann, de zwerver: De wachtende wijzen,
5,75.
Robbedoes en Kwabbemoot: Geld, smiechten
en smokkel, 5,75.
Sophie: Het ei van Karapolie, 5,75.
Sophie: De bel der stilte, 5,75
Sophie: en Donald MacDonald, 5,75.
Fhp Flink: In de nieuwe wereld, 5,75.
Flip Flink: De geheimen van de koraalzee.
ƒ5.75.
Baard en Kale: Metamorfose, 5,75.
Arme Lampil no. 3, 5,75.
De beverpatroelje: Op zee gevangen, 5,75.
Jerry Spring: De Bronco’s van Montana,
ƒ5,75.
Bollie en Billie: Billie losbollie, 5,75.
Lucky Luke, speciaal album no.2, 5,75.
y*.
