Solo wonderbaarlijk; ensemble-uitvoeringen minder sterk
Boeiend beeld van
onbezorgde, hautaine
blanke beschaving
Lucas-passie grauw en
lijvig schijnmonument
boeken
Ouderwetse teneur bij
Extemporary Dance
I
Prijs voor werk
Herman Gordijn
Von Karajan kwart
eeuw in Berlijn
MAANDAG 8 DECEMBER
1980
8
Poolse musici spelen Penderecki onder Katlewicz
Verhalend element bij typisch Britse groep
v- -
KUNST
9
J
Deel één Zwaans Nederlands-lndië 1940-1946
an:
na
I
ROTTERDAM. Wat je ook van Trisha Brown mag denken na het
zien van haar voorstelling, er zal geen twijfel bestaan over het hoogst
curieuze van haar verschijning op de planken. Ze is mede-oprichtster
geweest van het befaamde Judson Church Dance Theater in 1962, een
werkplaats voor ontwikkeling van moderne dans. Experimentele
werkstukken uit die tijd hebben nog steeds uitwerking op de huidige
performance-dance of wat men wel noemt post-modern dance. Ook in
het programma waarmee Trisha Brown een kleine tournee door ons
land maakt, kan je duidelijk het oudste onderdeel aanwijzen als de
bron waaraan de andere ontsproten zijn.
I bibliotheek
I
Trisha Brown unieke verschijning
te
TON NILLISSEN
JOHAN VAN KEMPEN
11
il
Ie
Scène uit het duet Island van choreograaf Robb Fleming.
1
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
5 Part Shadow doet wat kitscherig aan
in gekunstelde houdingen en een van-dik-
hout-zaagt-men-plankenvormgeving. The
Doll is een grappig duetje, waarin Avigail
Ben Ari ook echt als een pop beweegt. 18
fifty-nine-second Pieces geeft alle dansers
de gelegenheid in een wat komisch getinte
opzet hun persoonlijkheid als danser naar
voren te schuiven, maar de vondsten zijn
wat te mager voor de duur van het geheel.
JAN BAART
Bij de Lucas-passie van Penderecki is
kennelijk een poging ondernomen om dat
alles in een moderne muziektaal te berei
ken. De componist (op wiens leven en
werk onlangs uitgebreid in deze krant
werd ingegaan, naar aanleiding van een
door de Rotterdamse Kunststichting geor
ganiseerd Penderecki-weekend) doet met
kennis van muziektechnische zaken een,
voor do jaren zestig; avant-gardistische
Scène uit Glacial Decoy, onderdeel van het programma dat Trisha Brown Company in ons
land danst.
gooi naar een zodanig effectieve behande
ling van de materie, dat een door Christe
lijke tradities geconditioneerd publiek be
paalde sentimentele associaties schijnt te
kunnen leggen. Waardoor de mogelijk
heid bestaat dat daarbij dan vergeten kan
worden dat het hier om een huilerig-pessi-
mistisch wanprodukt handelt, oneerlijk
en ongezond van strekking; schijnbaar
levendig door de tekstopeenvolging, doch
feitelijk zo’n vijf kwartier hetzelfde, onei
genlijke en grauwe klankgezeur zonder
werkelijke zeggingskracht inhoudend.
Het was deze zondagmiddag, op een
concert in de C-serie van het Concertge
bouworkest, de tweede keer in de geschie
denis, dat Penderecki’s Lucas-passie in
Amsterdam werd uitgevoerd. En ditmaal
kon men zich de realisatie niet beter wen
sen, aangezien de (gast-)uitvoerenden al
len landgenoten van de componist waren.
Onder leiding van Jerzy Katlewicz, zo
als onze lezers bekend zal zijn chef-diri-
gent van het Noordhollands Philharmo-
nisch Orkest, (de programmatoelichting
reikte op dit concert overigens niet zover
om dit feit, naast de vaste verbintenis met
het uitvoerende Poolse ensemble, te noe
men) bewezen het Koor en de Filharmonie
van Krakau plus de vier solisten met de
grootste zorg dat dit lijvige werk tezeer
het geestelijk peil heeft van een katten-
bakcentrale (om even een uitdrukking
van Jacques Gans te gebruiken) om een
geheiligd onderwerp geloofwaardig te
kunnen behandelen. Het blijft een schijn
monument, dat destijds ondanks zijn
goedkoop effect toch veel indruk op de
muziekwereld maakte.
„Als lammeren tussen wolven”, ge
weldloze weerbaarheid en de blijde
boodschap, met bijdragen van diverse
auteurs, uitgave Pathos.
„Alleen met jezelf’, gids voor alleen
staanden en zij die zich dikwijls zo
voelen, door B. Vansant, uitgave De
Nederlandsche Boekhandel.
De primitieve vorm van minimal dance (tegenover bijvoorbeeld de decadente versie
van Lucinda Childs) wordt gepresenteerd als een bijna absoluut gegeven, zonder
muziek en zonder decor. Twaalf minuten lang kronkelt en draait, loopt en praat Trisha
Brown en je ziet een stuk danshistorie in levende lijve. De ensembledansen die hierna
volgen zijn eigenlijk allemaal minder sterke navolgingen en het grotere aantal uitvoe
renden, met de vaak aandoénlijk overkomende spelletjes als onderdeel van de choreo
grafie, duren vrijwel allemaal te lang. De uitvoering van Glacial Decoy, in een decor van
de kunstenaar Rauschenberg, heeft sterke momenten. Maar Trisha Brown is uniek.
JAN BAART
„Het peulvruchtenboek”, recepten
met erwten, bonen en linzen uit bin
nen- en buitenland, door Valerie Tur-
vey, uitgave Hollandia 24,90).
„Zelf je kleding haken”, speelse ont
werpen in vrije haaktechniek, door Lis
Paludan, uitgave Zomer en Keuning
24,90).
„Privé’s gouden huishoudtips” door
Mary Ellen Pinkham, uitgave Teleboek
15).
„Als diabeet toch prettig leven”, ad
viezen uit de praktijk voor diabeten en
„Het zwarte paradijs”, Afrikaanse
scheppingsmythen, samengesteld door
Mineke Schipper met tekeningen van
Motshile wa Nthodi, uitgave Corrie Ze
len 39,90).
„Predikheren en kerkeknechten”,
kerkdienaars met een glimlach beke
ken, door Henk de Jong, uitgave Zo
mer en Keuning 16,50).
verhoudingen
het Insuhnde
schermen.
Tussen de vele rimram die nu al een aantal jaren in toenemende mate in de
boekwinkels de „Ons-Indië-trend” begeleidt, zit soms iets waardevols, iets
boeiends, soms een uitgave waarvan het bekijken, het lezen, het doorbladeren
een waar genoegen is door inhoud en afwerking. Zo’n uitgave is het eerste deel
van Nederlands-lndië 1940-1946 van Jacob Zwaan, dat als ondertitel heeft
meegekregen Gouvernementeel intermezzo 1940-1942.
In 1970 heeft Trisha Brown haar eigen gezelschap opgericht. De leden van dat
gezelschap kan men zien als een soort volgelingen, want het kost weinig moeite de
leidster te plaatsen in de rol van hogepriesteres van haar kunst. Niet dat de dansstijl van
Trisha Brown zo verheven is, integendeel, maar de absolute zekerheid waarmee deze
vrouw op het toneel op een geïmproviseerd lijkende wijze haar bewegingen en
houdingen neerzet, heeft een autoriteit die onwerkelijk is. De solo van Trisha Brown
opent het programma en lijkt me de sleutel tot haar hele kunst, waarop alle andere
choreografieën terug te brengen zijn. Een lange, bijna knokige vrouw in een grijze
soepelvallende trainingsbroek en grijs truitje met V-hals (kostuumadviezen Susan
Zucker en Beth Ellor) komt uit de coulissen. Ze lijkt op een aardse uitvoering van de
schrijfster Virginia Woolf. Na enkele passen zakt ze door haar knieën, zwaait met haar
armen, wentelt in een hoekig asymmetrische houding en doet weer enkele passen voor
een volgende explosie van buigingen, sprongetjes, draaien en zwaaien. De timing van
bewegen en praten (via contactmicrofoon en zender op de heup) is wonderbaarlijk
enerverend en geeft het geheel van alledaags uitziende bewegingen als zodanig het
boeiende element.
Lucas-passie van Krzysztof Penderecki. Uitvoerenden: Filharmonisch Orkest
van Krakau, Filharmonisch Koor van Krakau, Bronislawa Wietrzny Jongens
koor. Dirigent: Jerzy Katlewicz. Solisten: Stefania Woytowicz, sopraan, An
drzej Hiolski, bariton (Christus), Bernard Ladysz, bas, Edward Lubaszenko,
spreker (evangelist).
Concertgebouw Amsterdam, 7 december 1980.
Extemporary Dance Company Londen: Edge of the Rainbow (Kai Tai Chant
Tangerine Dream, 1980), Island (Robb FlemingtShah Jahan uit Inside van Paul
Horn, 1979), 5 Part Shadow (Steven Giles/Leqons de Ténèbres van Frangois
Couperin, 1979), The Doll (Tom Jobe/pianomuziek Henk Alkema, 1980) 18 fifty-
nine-second Pieces (Micha Bergese/arrangement Cinema van Erik Satie, 1979).
De Blauwe Zaal Stadsschouwburg Utrecht, 6 december 1980.
„Ridders van de lucht” door Ezra
Bowen, uitgave Time-Life Boeken in
de serie De geschiedenis van de lucht
vaart 39,90).
„Magisch allerlei”, de magische mo
gelijkheden van lichaam en geest: 114
opmerkelijke proeven, kunstjes en
trucs, door John Fisher, uitgave De
Kern 22,50).
„Pop-limericks”, samengesteld door
Frits Spits, eerder uitgezonden in het
NOS-programma Avondspits, uitgave
Rostrum.
„Doe je beest!”, cartoons van Ano-
ne, uitgave Tiebosch 16,50).
„Het kabouterboek”, verhalen door
Phiny Dick voor kinderen van 4 tot 8
jaar met tekeningen van Marten Toon
der, uitgave Van Goor Jeugdboeken
19,50).
„Anton Pieck’s sprookjesboek”, uit
gave Van Goor Jeugdboeken 24,50).
„Voor je vrijheid moet je vechten”,
verhaal voor de jeugd door Nina Baw-
den, uitgave Em. Querido 15,90).
„De blauwe ster”, verhaal voor de
jeugd door Geoffrey Kilner, uitgave
Em. Querido 17,50).
„Koken in de jaren tachtig” door
Hans Belterman, uitgave Zomer en
Keuning.
Het boek geeft in tekst
en afbeelding ook een
onthullend beeld van
kibbelarijen, kinnesinne
en competentiekwesties
in een blanke maat
schappij, die toen al hel
lend boven de afgrond
hing.
De zes dansers, drie jongens en drie
meisjes, van de Extemporary Dance Com
pany, opgericht als een groep ex-leerlin-
gen van de Londense school voor Contem
porary Dance, hebben met hun program
ma voor Stap 3 toch min of meer contras
terende choreografieën op het toneel ge
bracht. Het merendeel daarvan komt niet
erg opzienbarend over door een te grote
voorspelbaarheid en een naïeve of kit
scherige teneur. Er valt echter ook wel een
enkele verrassing te ontwaren. Bovendien
werkt het gezelschap uitsluitend met nieu
we choreografieën van jonge mensen en
dan mag je niet de hoogste eisen stellen
aan de kwaliteit, waar wij zo mee verwend
zijn in Nederland.
„Het ontstaan van de seksualiteit
verbeeld in prenten” van Harry van
Kruiningen 17,50).
Groeten uit Amsterdam”, prent
briefkaarten uit grootvaders album,
door L. C. Schade van Westrum, uitga
ve H. J. W. Becht 24,50; vierde, ge
heel herziene druk).
„Historische flitsen” door drs. P„
uitgave Tiebosch 17,50).
door de bezetting van het
Moederland, in alle rust
en stelligheid meent, dat
de Nederlandse drie
kleur boven Indië de eer
ste decennia niet zal wor
den gestreken. Over de
groeiende Japanse in
vloed in Zuidoost-Azië
maakt men zich begin
1940 nauwelijks zorgen.
De Britten zullen die las
tige horzels wel mores le
ren en bovendien is er
ook nog het Koninklijk
Nederlands-Indische Le
ger om de gevestigde
binnen
be-
Deel 1 doet gretig uit
zien naar de volgende
twee, die respectievelijk
vooijaar en eind 1981
moeten verschijnen.
moet zijn gegaan. Zo
langzaam, dat het voor
bij was, voordat iemand
het zich realiseerde en de
Japanse troepen als een
vuurstorm de blanke
macht in Singapore, Ma-
lakka en Indië hadden
vernietigd.
„Psychosomatiek”, de verborgen
band tussen geest en lichaam, door
Reinhart Stalmann, uitgave Hollandia
24,90).
„Ik haat van jou!”, Speyertherapie,
opsporen én oplossen van innerlijke en
seksuele conflicten, door dr. Simon A.
Speyer met een voorwoord van prof,
dr. J. Bastiaans, uitgave Ankh-Hermes.
In zijn woord vooraf
zegt de schrijver en sa
mensteller van dit rijk
geïllustreerde eerste
deel, dat het zijn „innige
hoop is dat het werk niet
tevergeefs is geweest en
dat de lezer nuttige in
formatie zal verkrijgen
over een stuk Neder
landse en Indische ge
schiedenis”.
UTRECHT. Stap 3, een internationaal festival voor moderne dans, is zaterdag
avond in de Blauwe Zaal van start gegaan met een programma van de Extemporary
AMSTERDAM ANP). De Thérèse van
Duyl-Schwartze stichting heeft zaterdag
een prijs toegekend aan de Amsterdamse
schilder Herman Gordijn voor zijn gehele
oeuvre en in het bijzonder voor zijn por
tret van dr. Ivo Samkalden, de oud-burge-
meester van de hoofdstad.
De prijs, die bestaat uit een „symbolisch
bedrag” van duizend gulden, zal een dezer
dagen aan de kunstenaar worden uitge
reikt. De stichting, die werd opgericht ter
nagedachtenis van de Nederlandse por-
tretschilderes Thèrèse van Duyl-Schwart
ze (1852-1918) heeft onder meer ten doel
het bevorderen van de Nederlandse por
tretkunst.
Bachs (protestantse) Matthaus Passion
geeft daarvan nog staaltjes te zien; smake
loze en soms zelfs weerzinwekkende tekst
gedeelten, die men in onze tijd daarom
ook in de vertalingen begrijpelijkerwijs
altijd enigszins probeert weg te moffelen.
Maar ook in de oorspronkelijke versie
neem je die woorden er allemaal wel bij,
omdat de muziek je zo volkomen overtuigt
van een oprecht religieus gemoed van de
componist, die voor de daarvoor ontvan
kelijke toehoorder soms werkelijk kosmi
sche vergezichten opent of in elk geval
voor momenten van ontroerende schoon
heidsbeleving of geestelijke verdieping
zorgt.
BERLIJN (DPA). Herbert von Kara
jan heeft zondag het feit herdacht dat hij
25 jaar in dienst is als chef-dirigent van de
Berliner Philharmoniker. Tijdens zijn ju
bileumconcert richtte hij een bewogen
dankwoord tot het Westberlijnse publiek’
De burgemeester van West-berlijn, Die
trich Stobbe, zong de lof van de Oosten
rijkse dirigent. Hij overhandigde de ere
burger van de stad een portret van Ri
chard Strauss in de vorm van een litho
van Max Liebermann.
Het programma van Von Karajans jubi
leumconcert bestond uit Strawinsky’s
Apollon Musagète en Hector Berlioz’
Symphonic Fantastique.
Heel langzaam, voor
degenen die achteraf wel
beter weten klaarhelder,
komen de schaduwen uit
het oosten onafwend
baar naderbij. En wat
Jacob Zwaan zo knap
doseert, hoe langzaam
dat voor de maatschap
pij van toen in Indië
Nuttig en informatief
is de uitgave zeker.
Naast de vele af en toe
unieke foto’s, de vele af
gedrukte kranteartike-
len en krantekoppen van
dagbladen als Het Och
tendblad, de Deli-Cou-
rant, de Java-Bode, de
Locomotief, treft men in
de heldere tekst veel ge
detailleerde informatie
aan die te zamen een bij
zonder scherp en boei
end beeld geven van een
onbezorgde hautaine
blanke beschaving, die
weliswaar opgeschrikt
Titel: Nederlands-lndië
1940-1946, gouvernementeel
intermezzo 1940-1942.
Schrijver: Jacob Zwaan.
Uitgever: Omniboek - Den
Haag. Prijs: 59,-.
Dance Company. Dit kleine Londense gezelschap, in 1978 ook al op het Haagse Hot-
festival, gaat dit jaar het vijfde seizoen in. Het repertoire dat de groep op het festival
heeft laten zien, kan als typisch Brits omschreven worden. Ondanks het gebruik van
de moderne techniek waarop de bewegingen stoelen, valt een nogal ouderwetse toon
op, naast de ruime aandacht voor het anekdotische en verhalende element van de
choreografieën.
„Je bent goed zoals je bent”, een
realistische en inspirerend levensve-
haal over de bevrijding uit angsten,
door Elly Lambooij-Clabbers, uitgave
Zomer en Keuning 18,50).
„Catharina van Siena en haar tijd”
met een essay van Walter Nigg en 47
kleurenfoto’s van Helmuth Nils Loose,
uitgave De Nederlandsche Boek
handel.
hun naaste omgeving, door Jan Wil
lems, uitgave Zomer en Keuning
12,50).
„Uit het land van Oc”, het jaar rond
op een wijnboerderij, door Jan de Nijs
met tekeningen van Joke Prins, uitga
ve Tiebosch 14,90).
„het transgalactisch liftershand-
boek”, science fiction-verhaal door
Douglas Adams, uitgave Fontein
18,50).
„Spooklicht”, Ufo’s, wezens en men
sen, studie van een angstwekkend fe
nomeen, door Hans van Kampen, uit
gave De Kern 29,50).
„Baas in moeders buik", onder vier
ogen met mijn toekomstige moeder,
door Willy Breinholst, uitgave Tie
bosch 14,90).
Trisha Brown Company New York: solo Trisha Brown in combinatie Accumu
lation (1971) - Talking (1973) - Water Motor (1978), en ensemble in Opal Loop
(1980), Line-up (1977) en Glacial Decoy (1979). Alle choreografieën Yrisha
Brown. Zuidpleintheater Rotterdam Rotterdam, 7 december 1980. Het program
ma komt onder ander nog naar Amsterdam op 10 december en naar Utrecht op
13 december.
AMSTERDAM. In de eerste eeuw
van het Christendom was Christus alle
reerst de hemelkoning, die heerste vanuit
het Licht, als overwinnaar van dood en
duisternis. Later werd meer en meer de
nadruk op het martelaarschap van Zijn
offer gelegd. En in de Middeleeuwen nam
die verheerlijking van het lijden steeds
perversere vormen aan. Een sado-maso-
chistische tendens waarvan het katholi
cisme via een hervorming bevrijd moest
worden, maar die desondanks in andere
gedaante, doch met een vaak minstens
even gruwzaam karakter, in de reforma
torische kerken voortleefde.
Edge of the Rainbow is een voorbeeld
van zo’n verhalende choreografie. De on
dertitel en je wilt altijd wat je niet kan
krijgen.geeft de strekking van het ge
beuren duidelijk weer. Tal van relaties
worden uitgebeeld tot en met die van
ouder tot kind (met behulp van één en
later zelfs twee ,,baby”poppen). De uit
werking van het gegeven komt wat al te
opgelegd over.
Veel beter werkt de choreografie Island,
gedanst door Avigail Ben Ari en Yaakov
Slivkin. Dit tweetal danst met een fraai
volgehouden stijl het abstract getinte,
introvert en lyrische duet, dat als het
meest evenwichtige en uitgediepte stuk
van het repertoire aangemerkt kan
worden.
„De vuist van de paus”, de Neder
landse zouaven en het einde van de
Kerkelijke staat, 1860-1870, door Wim
Zaal, uitgave Wetenschappelijke Uit
geverij 28,50).
„Startklaar voor het voetbalsei
zoen” door Frans Schmölzer, uitgave
De Vrieseborch 17,50).
„Fastnet windkracht 10” door John
Rousmaniere, uitgave Hollandia
34,90).
„Wiringherlant” (deel 2), hoofdstuk
ken uit de geschiedenis van het land en
het volk van Wieringen sedert de 19e
eeuw tot de afsluiting van de Zuider
zee, door J. T. Bremer met illustraties
van Th. Mulder, uitgave Pirola in
Schoort 33,50).
„De Jordaan” door Evert Werkman,
uitgave Elsevier 27,50).
„Brussel 1900” door G. Abeels, uit
gave Heideland 26,90).
„150 jaar Belgische prentkunst”, sa
mengesteld door Eugène Rouir, uitga
ve Heideland 60).
„Geschiedenis van de techniek”
door A. Destrée, uitgave Heideland
69).
