in
Recente interviews
buitenland in
schetsen beeld van
Zuid-Afrika
hoopvolle Lennon
Nieuwe spelers in een
nieuw geschreven stuk
Zwarte boycot
artiesten uit
Spelers Theaterschool
Scènes van Bergman
Fischer Dieskau genuanceerder
en uitdrukkingsvoller dan ooit
É.M
BS
JSSI
s
Rijkdom aan liedkunst op Schubertavond in Concertgebouw Amsterdam
Alom eerbetoon aan overleden musicus
Einde boeiend opgevoerd door Theaterschool
St
■*1
Friese schrijvers
boos op Poetry
International
Scheiding tekst/gevoelen duidelijke keus
Wapenwet
Hausse
1 I
Niet ondergronds
1 fa
j
ïf >3 a
■V-t ~r
Ife#
■H
17
WOENSDAG
1 0
DECEMBER
KUNST
1980
tingen:
ng in
ander
1
1.
aa
pttpost
XNTIE”
warm-
<E
M-31
M C
w
l1L
i-
sfS A
iU u
GEMMA COEBERGH
I
ALMA POST
(ADVERTENTIE)
bruin
KO VAN LEEUWEN.
S
Een jonge vrouw brengt bloemen aan op het toegangshek van The Dakota, het appartemen
tengebouw waar de Lennons woonden en waar de aanslag maandagavond plaatshad.
stem, alles verloopt en vervloeit schijn
baar moeiteloos. En daarbij wordt ieder
lied vanuit een werkelijke weloverwogen
visie geïnterpreteerd, zonder nadrukke
lijkheid of egotripperij. En dat alles dan
ook nog met een sublieme dictie die elk
woord voor iedereen verstaanbaar maakt:
het was nauwelijks nodig om de tekst mee
te lezen.
Lennon In gespeelde wanhoop tijdens een
opnamesessie voor Double Fantasy in de Hit
Factory, een van de meest bekende Newyork-
se studio's. In augustus toen de foto werd
genomen droeg hij nog lang haar.
Ik vond het overigens een boeiende
avond, met voor derdejaarsleerlingen bij
zonder intens volgehouden spel, dat in
ieder geval een duidelijke keus inhield.
de avond wisselt met Willem Kwakkel-
stein), ontbraken dergelijke invullingen
nagenoeg, waardoor hij vlakker bleef. Als
de makers bedoeld hebben dat de man nu
eenmaal vlak is had ik dat toch iets duide
lijker willen zien.
Einde gaat over een jonge vrouw die de
eenzaamheid van een oude zolder zoekt
om daar een einde aan haar leven te
maken. Als in een droom ontmoet zij daar
facetten en herinneringen uit haar leven.
Hoe interessant, dat hebben ze bij het
Onafhankelijk Toneel laten zien onder
regie van Jan Joris Lamers, in een opvoe
ring die vaak introvert van kleur is. Bij de
Theaterschool blijft het stuk evenzeer
overeind in een knappe opvoering met
wat meer extraverte inkleuringen. Bij al
lebei de voorstellingen heb ik met span
ning zitten kijken en luisteren.
Rudolf Lucieer heeft Einde tot diep in
de ruimte geënsceneerd en de vier actri
ces maken op een uitstekende manier
gebruik van die ruimte. Daardoor ont
staan er voelbare spanningen tussen de
spelers, hoewel die vaak op grote afstand
van elkaar staan. Elk van de spelers toont
trouwens een eigen karakteristiek en dat
maakt deze presentatie voor het publiek
ook al interessant. Er wordt goed gespeeld
en met een aangenaam overkomende inte
gere inzet. Het zou leuk zijn als er een
mogelijkheid kon worden gevonden de
twee toch verschillende produkties van
Einde voor het publiek dichter bij elkaar
te brengen. Op dezelfde avond bijvoor
beeld.
Diens opvolger, de nieuw verkozen Ro
nald Reagan, noemde de moord op Len
non „tragisch” en verklaarde dat er een
antwoord moet komen op dit soort ge
weld. De oud-gouverneur van Californië
zei niet te geloven in wapencontrole; een
zaak die meegespeeld had in zijn verkie-
zingstoernee. Kritiek op de wapenwet
wees Reagan af.
George Harrison, de voormalige gitarist
van The Beatles „kan niet geloven” dat
zijn' vroegere collega John Lennon dood
is. Hij had Lennon drie jaar lang niet
gezien, maar zei wel in voortdurend tele
fonisch contact met hem te hebben ge
staan. De zanger van The Rolling Stones,
(„Tussen onze bands bestond een gezonde
artistieke rivaliteit”, zo zei Lennon in het
BBC-interview) Mick Jagger, heeft gezegd
dat hij een vriend verloor die hem bijna
twee decennia lang na had gestaan.
De begrafenis zal in New York deze
week plaatsvinden en wel in strict beslo
ten kring; Mevrouw Yoko Ono wil niet dat
het „een circus” wordt, zo zei David Gef-
fen, de directeur van de platenmaatschap
pij waaraan het echtpaar zich had laten
verbinden. Paul McCartney verklaarde
dat hij de begrafenis niet zal bijwonen,
maar dat hij zijn medeleven op zijn eigen
manier zal tonen. Yoko Ono liet weten wel
een stille wake te organiseren om voor de
ziel van haar om het leven gebrachte
echtgenoot te bidden.”
LEEUWARDEN (ANP). De Friese
schrijversbond (het Skriuwersbün) is ont
stemd over het feit dat er dit jaar geen
Friese dichters zijn uitgenodigd voor Poe
try International, het poëziefestival dat
jaarlijks door de Rotterdamse Kunststich
ting wordt georganiseerd. In een brief, die
deze week aan de organisatoren is ge
stuurd, wijst de bond erop dat het ook
voor de Friestalige literatuur van belang
is om zich op het festival te manifesteren
en er in contact te komen met buitenland
se literatoren en hun werk.
I.5
t u de
ir of
lezen
g
ais Meeres Stille, Freiwilliges Verzinken
en Der Tod und das Madchen (ik noem er
maar een paar) klonken verfijnd en soms
onwaarschijnlijk subtiel, met een pianissi
mo dat iedereen de adem deed inhouden.
Het Wanderers Nachtlied (waarin Goethe
met een achttal korte regels de stilte zo
treffend weet uit te beelden) was onge
twijfeld het prachtigst getroffen. Maar
ook het als het ware lichtvoetig gereciteer
de Der Wanderer an den Mond, of An die
Laute, of Auf der Donau (het is ondoenlijk
om van alle achttien liederen een karakte
ristiek te geven) en de bewogen contrasten
in liederen als An die Leier of Memnon
lieten een rijkdom aan indrukken achter.
In het laatste vraaggesprek dat voor het
Amerikaanse radiostation RKO werd ge
houden zei Lennon onder meer: „Zolang
er leven is, is er hoop.” Hij zei verder dat
hij hoopte dat hij eerder dan Yoko zou
sterven. „Als zij eerder dood zou gaan, zou
ik niet weten hoe ik dat zou moeten overle
ven; ik zou niet verder kunnen.”
Over de toekomst toonde Lennon zich
hoopvol. Hij hoopte dat zijn nieuwe album
Double Fantasy zijn oude bewonderaars
zowel als „de nieuwe generatie” zou beval
len. „Men moet God of wie zich ook daar
boven bevindt, dankbaar zijn dat men
alles in Vietnam of Watergate heeft
overleefd, al die beroeringen in de wereld
in de jaren zestig. Ik ga het onbekende
tegemoet."
Lennon had de afgelopen tijd weer en
kele interviews gegeven na een rustperio
de van vijf jaar waarin hij zich aan vrouw
en kinderen wijdde en in een interview
voor de BBC dat vannacht ook voor de
Nederlandse radio te beluisteren was
vertelde dat hij zich had beziggehouden
met broodbakken en dergelijke. Hij ont
kende een conclusie die het weekblad
Newsweek naar aanleiding van een inter
view had getrokken.
Een vrouw die zichzelf ontmoet op de
drempel van dood en leven. De Vries heeft
daar uiterst boeiende confrontaties van
gemaakt, uitgewerkt in artistiek raffine
ment. En dat maakt Einde tot een stuk dat
uitermate interessant moet zijn voor jon
ge spelers.
Bergman maakt er een modern stel van.
Beiden werken, beiden doen de afwas.
Maar ik herinner me levendig mijn afgrij
zen over het traditionele rolpatroon waar
in ze desondanks zaten: hij egoïstisch,
hard, kinderlijk. Zij emotioneel open,
opofferend. Het was me totaal onduidelijk
waarom die vrouw die man nog terug wou
hebben.
Het spelproject van drie derdejaars van
de toneelschool, gemaakt onder regie van
Jan Joris Lamers, lost dat probleem niet
op. Het volgt Bergman op de voet, in tekst
en verhaal, en bouwde geen commentaar
op Bergmans film in. Of dat commentaar
zou moeten zitten in de manier van spelen.
In dat geval vinden de makers, lijkt me,
dat de status quo zoals gepresenteerd in
Bergmans film, onveranderd en onveran
derlijk is: hun spel drukt vooral gelaten
heid uit.
De spelers spreken op huiskamersterk-
te, waardoor ze niet altijd te verstaan zijn,
zonder dat dat overigens erg bezwaarlijk
is. Ze behandelen de tekst als rijtjes woor
den, die ze maar ergens vaagweg intonatie
gunnen. Soms doen ze denken aan acteurs
die vóór de voorstelling nog even snel hun
tekst doornemen. Zo’n manier van spelen
vraagt om een andere invulling van de
emoties, en Lamers zocht dat in bewegin
gen, die binnen een statische mise-en-
scène van tijd tot tijd opduiken: Als de
man naar Parijs zal vertrekken loopt de
vrouw zinloos van de ene kant naar de
andere, zoals iemand doet die zenuwach
tig zijn koffer pakt. Als ze alleen is en
telefonisch hulp van vrienden vraagt,
maakt ze zich zo klein mogelijk. Voor de
man (gespeeld door Gerrit Bons, die om
Die manier van tekst en gevoel uiteenrafe
len, ook in praktijk gebracht in Lamers
produkties bij Onafhankelijk toneel, en in
een wat barokkere vorm bij toneelgroep
Baal te zien, kan voor leerlingen alleen
maar nuttig zijn. De omgeving, de boven
bar van het toneelschoolgebouw, waar de
spelers met onopzettelijk aanwezig meu
bilair tussen de toeschouwers in spelen,
kwam de sfeer van de voorstelling nog ten
goede.
Inmiddels heeft de dood van Lennon
vooral in de Verenigde Staten geleid tot
een hausse in de verkoop van albums van
The Beatles en van elpees van Lennon
zelf. De omvang daarvan doet denken aan
de reacties die de dood van Elvis opriep.
In Nederland en Engeland is de vraag
volgens handelaren wel toegenomen,
maar leeft de verwachting dat het hier
niet zo tot een topverkoop zal komen
omdat de verkoop van het werk van The
Beatles en Lennon altijd regelmatig goed
is geweest.
(Van onze kunstredactie)
HAARLEM. De tragische dood van John Lennon heeft overal ter wereld
gevoelens van grote verslagenheid teweeg gebracht. In binnen- en buitenland werd
door de media grote aandacht geschonken aan werk en leven van de maandagavond
laat in New York vermoorde musicus; radio- en tv-stations lastten speciale program
ma’s in. Daarbij kwam onder meer aan het licht dat de ex-Beatle en zijn vrouw Yoko
Ono zelfs tot kort voor het noodlottige ongeval interviews hadden gegeven.
Dietrich Fischer-Dieskau: sublieme dictie
die ieder woord verstaanbaar maakt.
AMSTERDAM. De naam Dietrich Fischer-Dieskau is al zo lange tijd een begrip
dat je deze zanger nu gaat beluisteren met de vraag op de achtergrond: „is die stem
nog volkomen intact? Het is tenslotte bijna vanzelfsprekend dat bij een zanger van 55
jaar de jaren gaan tellen en dat er toch wel enige slijtage moet zijn te bespeuren. Komt
daarbij nog dat het recital van Fischer-Dieskau in de (waarschijnlijk afgeladen)
Grote Zaal van het Amsterdams Concertgebouw zou plaatsvinden. Een tweede vraag:
is dat op te brengen voor die ene stem? Gaat er niet enorm veel verloren aan nuance en
aan uitdrukking in zo’n met mensen volgepakte grote zaal, waar het nooit helemaal
stil kan zijn maar waar iedere toehoorder wordt verondersteld alles goed te kunnen
volgen? En dan de laatste vraag: kan een recital met uitsluitend liederen van
Schubert in deze geschetste situatie de hele avond boeiend blijven?
AMSTERDAM. Vier jonge actrices die dit seizoen hun opleiding aan de
Theaterschool afronden hebben onder regie van hun docent Rudolf Lucieer het
toneelstuk Einde van Edwin de Vries ingestudeerd. In gebouw De Liefde, aan de Da
Costakade, waar een deel van de Theaterschool, die wegens plaatsgebrek in brokjes
over de stad verdeeld is, in werkt, zijn vanaf gisteren tot en met 23 december
voorstellingen van dit eindprodukt te zien. Ze zijn vrij toegankelijk, maar er staat een
uitnodigende bus waarin elke toeschouwer een vrijwillige bijdrage kan deponeren en
daarvan kunnen de leerlingen dan eens iets extra’s doen binnen het kader van hun
opleiding.
Het is een uitstekende gedachte geweest
om vier nieuwe spelers ook een fonkel
nieuw toneelstuk te laten spelen. Een stuk
dit nog niet beladen is door tal van eerde
re uitvoeringen maar waar zowel de do-
cent/regisseur als de uitvoerenden blanco
tegenover staan. Edwin de Vries, lange
tijd acteur bij het Onafhankelijk Toneel
in Rotterdam en sinds vorig seizoen werk
zaam bij Baal, ziet zijn stuk evenwel tege
lijk gespeeld, want het Onafhankelijk To
neel heeft er enkele weken geleden de
première van uitgebracht in de Toneel
schuur in Haarlem. De spelers van de
Theaterschool en hun regisseur hebben
die voorstelling niet gezien. De twee ver
schillende produkties kwamen geheel on
afhankelijk van elkaar tot stand.
Het is vanzelfsprekend verleidelijk de
twee uitvoeringen te vergelijken. Maar
daarmee is onmiddellijk het gevaar aan-
A1 deze vragen werden door Dietrich
Fischer-Dieskau echter onmiddellijk te
niet gedaan. Vanaf de eerste tot de laatste
gezongen passage was hij het onbetwiste
middelpunt in de inderdaad overvolle
zaal. En de ervaring dat zijn veelgeprezen
stem niet alleen nog volkomen intact is
maar zelfs genuanceerder en uitdruk
kingsvoller dan ooit, die ervaring is op
zich al enorm indrukwekkend. Daarbij
realiseer je je bij alles wat Fischer-Dies
kau doet dat hij een begenadigd kunste
naar is die zijn enorme potentieel in intel
ligente en artistieke zin volkomen heeft
ontwikkeld en even volkomen weet te
benutten. Geen enkele stagnatie in die
Voorstelling: Einde. Toneelstuk van
Edwin de Vries. Gespeeld door Agnes
Veger, Carla Reitsma, Maryke Be
versluis, Rosana van der Vlagt. Leer
lingen van de Theaterschool Amster
dam. Regie Rudolf Lucieer. Decor
Frank Nusselein. Te zien in de Thea
terschool, gebouw De Liefde, Da Cos
takade 102, Amsterdam. Tot en met 23
december 1980, behalve op zondag.
Aanvang 21.30 uur.
Voorstelling: Scènes naar Scènes
uit een huwelijk van Ingmar Berg
man, gemaakt door leerlingen van de
Amsterdamse toneelschool, onder re
gie van Jan Joris Lamers. Spelers:
Annet Kouwenhoven, Gerrit Bons en
Willem Kwakkelstein. Gezien op 9 de
cember 1980 in gebouw de Liefde, Da
Costakade 102, Amsterdam, daar nog
te zien t.m. 20 december beh. maandag.
Aanvang 21.30 uur, duur ruim een uur.
Radio-opnamen van dit concert wor
den uitgezonden op 16 december a.s.
om 15 uur op Hilversum IV.
Recital door Dietrich Fischer-Dies
kau, bariton en Jörg Demus. piano.
Programma: Schubert. Concertge
bouw Amsterdam, 9 december 1980.
muziek en stemming van deze tijd heeft
helpen scheppen. Zijn geest, de geest van
The Beatles onstuimig en ernstig, ironi
sche en idealistische tegelijk werd de
geest van een hele generatie”, aldus de
Amerikaanse president.
„Ik ben niet ondergronds geweest. Wij
hebben normaal geleefd, zijn overal ge
weest en hebben vrij veel gereisd. Ik gaf
alleen niet thuis als er om mijn mening
werd gevraagd. Toen Elvis overleed was
ik in Japan (1977 - red.). Ik gaf toen geen
commentaar. Nu wil ik best zeggen dat ik
vind dat Elvis eigenlijk al doodging op het
moment dat hij in het Amerikaanse leger
moest dienen.”
In een interview met de Los Angeles
Times zei Lennon: „Wat ik me realiseerde
gedurende die vijf jaar was, dat toen ik zei
dat de droom voorbij was, ik wel fysiek
met de Beatles had gebroken, maar dat ik
geestelijk nog een last ervan droeg omdat
de mensen wat van mij verwachten. Het
was een soort onzichtbare geest, maar in
die vijf jaar is het langzaam weggegaan.”
In reacties van vrienden, collegae en
hoogwaardigheidsbekleders werd het
werk van Lennon zonder uitzondering
geëerd, en werd de musicus veelvuldig
omschreven als een van de grootste arties
ten van onze tijd. President Carter gaf als
zijn mening te kennen dat Lennon „de
prijs
arlijk
ppen
Er ging geen enkele nuance verloren,
integendeel. De schitterende, energieke
liederen als Prometheus, Gruppe aus dem
Tartarus of Über Wildemann klonken als
een klok, de meer ingetogen composities
AMSTERDAM. In scènes uit een huwelijk (film, later ook als televisieserie te zien
geweest) toont Ingmar Bergman een al jaren getrouwd echtpaar, waarvan de man
plotseling met zijn vriendin naar Parijs vertrekt. Ondanks de onverwachte harde
klap blijkt in de maanden die volgen de vrouw beter in staat een bevredigend
zelfstandig leven op te bouwen dan de man. Het nogal melodramische slot laat het
echtpaar elkaar weer ontmoeten waar een nieuwe verhouding, in welke vorm dan ook,
lijkt te gaan opbloeien.
wezig een al te zware wissel te trekken op
het jonge talent, dat nog nauwelijks of
geen publiekervaring heeft. En toch wil ik
een vergelijking hier niet helemaal uit de
weg gaan. De reden van deze besliste
uitzondering op de regel die ik mezelf stel
ligt hierin dat de voorstelling van de Thea
terschool de toets van oprecht gemeende
kritiek en vergelijking zonder brokken
kan doorstaan. Een andere reden is dat de
speelstijl in verschillende opzichten doet
denken aan die van het Onafhankelijk
Toneel. Het is mogelijk dat de knappe
tekst van Edwin de Vries daar een belang
rijke invloed op heeft.
Dit alles was niet mogelijk geweest zonder
het grote inlevingsvermogen en de artis
tieke waakzaamheid van Dietrich Fi
scher-Dieskaus vaste begeleider Jörg De
mus wiens muzikale persoonlijkheid in
een samenwerking van meer dan dertig
jaar volkomen met die van de zanger is
vergroeid.
(Van onze kunstredactie)
JOHANNESBURG. De zwarte be-
wustzijnsorganisatie AZAPO (Azanian
People’s Organisation) wil een totale boy
cot van buitenlandse artiesten die in Zuid-
Afrika hebben opgetreden of van plan
zijn dat te doen. AZAPO heeft er onlangs
voor gezorgd dat een optreden van de
zwarte Amerikaanse zanger Ray Charles
in Soweto een totale mislukking werd.
Ook de studentenorganisatie Congress
of South African Students wil buitenland
se kunstenaars in Zuid-Afrika boycotten.
De CSAS waarschuwt vooral Amerikaan
se negerartiesten Zuid-Afrika te mijden.
De beide organisaties Wensen een totale
culturele boycot van Zuid-Afrika door
buitenlandse artiesten en kunstenaars.
Zij hebben aangekondigd ook in blanke
gebieden en theaters protestdemonstra
ties te houden en pamfletten te zullen
uitdelen aan schouwburgbezoekers.
Eoo21
Mfifi.SR N6Tfr*nt» 1
een vrolijk kaartje 551
MAAKT IEDEREEN fiLIJ
1 'f*
i 4
