ZAT EBDAGS BIJVOEGSEL
Centen, kaarten en een magische lamp
n
Nummer zestien, tante
Marie en een sketch
ft
1
ettlngbriefaktie
voor twee heren
ebro
SM
-
HB
■I;
Ljfï
e
n
rea
1
J
EO heeft
eigenlijk
geen leden
3
SS!
^■1
voor anderen, te bedriegen?
Wie was zo dwaas dat hij vergat zichzelf.
E. du Perron
door Kees Tops
k
sns
;i-
an
I
I
Mevrouw Van der Berg uit Amstelveen had verzamelen altijd een onzinnige
bezigheid gevonden. Wat had je eraan, wat kocht je ervoor: geen fluit.
Suikerzakjes, sigarebandjes, munten, postzegels het liet haar allemaal zo
koud als een ijsbeer in de Poolzee. Totdat koningin Juliana plompverloren haar
aftreden bekend maakte en een groot deel van het Nederlandse volk zich, als
door een collectieve razernij gedreven, op de numismatiek stortte.
Van de ene op de andere dag begon mevrouw Van der Berg muntenreeksen met
de vertrouwde koninklijke beeltenis aan de circulatie te onttrekken. Tevens kocht
ze een catalogus. Daarin trof ze de al bijna vergeten halve cent aan. Zou ze die
nog kunnen krijgen? Stomtoevallig las ze kort daarna die annonce in de krant:
„Voor verzamelaars! Tien halve centen voor slechts 57.” Drie weken later
arriveerde haar bestelling. Zenuwachtig maakte ze het pakje open. En jawel
hoor: tien halve centen! Jammer alleen, dat het doormidden gezaagde gewone
centen waren
Kn
w
IL .j
tW
El. 4
r Sana's ddefrt'idnGan
tle ',oOre|d^t de^°0,T1'
1
f
'i
0
rarpi1
w'
OT/f’ia
,Een originele grap’
t
x/OOf
roe
(uit: The Devil’s dictionary)
e
t
WILLEM WIJNANDS
<1
Toen was het natuurlijk wel lachen
geblazen!
ie
Ot
ien:
el
De mensen willen bedrogen worden.
Bovenstaand geval is, op de persoonlijke
gegevens en de voorgeschiedenis na,
authentiek. Het behoort tot de categorie
bedriegerijen die juridisch waterdicht
zijn: mevrouw Van der Berg had halve
centen besteld; wel, die heeft ze gekregen.
Een vergelijkbare truc is al jaren oud.
Eveneens per annonce werden „10
schuine prentbriefkaarten” aangeboden,
voor een fors bedrag en met de
verzekering dat ze „discreet in blanco
Het was niet leuk om te horen hoe
tante Marie met de kleermakers-
schaar achterna gezeten werd, met
Vaak moest ik er op uit om schou-
dervullingen, knopen, naaigaren,
rijgdraad, spelden en dat soort arti
kelen te halen bij manufacturen-
winkeltjes in de buurt. De dames
hadden zich namelijk geworpen op
het maken van japonnen, mantel
pakjes, bloeses en broeken. Als ge
volg daarvan moest ik tot op acht
tienjarige leeftijd broeken dragen
waarvan het kruis zowat tot aan de
knieën reikte.
Waar de rechter al evenmin iets tegen kon
ondernemen, was nog vrij kort geleden,
in september j.l. de aanbieding per
annonce van het brandstofsparende
middel BSS. Voor slechts 22,50 werd de
benzine-, diesel- of LPG-rijder maar liefst
10 percent besparing in het vooruitzicht
gesteld. „Zelfmontage zeer eenvoudig;
succes verzekerd!”
verpakking” zouden worden verzonden.
De verpakking was blanco, zo kon de zich
reeds verkneukelende ontvanger
constateren. En de kaarten waren schuin;
de verzender had van alle blanco kaarten
de randen keurig netjes schuin afgeknipt.
het droogrek geslagen of de trap
afgegooid was. Mijn vrolijke tante
was echter niet iemand om bij de
pakken neer te zitten. Ze wilde van
het sekreet af en daar waren we het
allemaal roerend mee eens.
Bij zo’n levenslustig mens kwam er
natuurlijk al snel een ander sekreet
op de proppen, onder de naam ome
Hans.
Ook bepaalde postorderbedrijven pikken
hun graantje mee van de handel in huis-,
tuin- en keuken-wonderen. Zo prijst de
firma Rotina te Sittard een „magische
gloeilamp” aan, welke „zonder stroom
brandt”. „Alleen weet hoe het moet. Als
iemand anders de lamp in de hand neemt,
gebeurt er niets. Een originele grap!”
Zonder stroom brandt geen enkele lamp;
dat is algemeen bekend. Helaas was het
kleine lampje in de bol van de gloeilamp
die de consumentenbond bestelde ook nog
kapot, zodat het batterijtje in diezelfde bol
niet meer baatte. De „originele grap” ging
pas op zodra het lampje was vervangen.
Bedrog: de essentie van de handel, de
ziel van de godsdienst, het aas van de
hofmakerij en de grondslag van politieke
macht.
AMBROSE BIERCE
gelegen slaapkamertje getuigen te
zijn van het onwettige tafereel dat
ze daar wensten te aanschouwen.
3
iirl<*ni
Wie geen gas geeft, verbruikt geen
brandstof. Op dit glasheldere principe
was BSS gebaseerd. Het middel bestond
dan ook uit niet veel meer dan een blokje
hout en („zelfmontage zeer eenvoudig”)
een elastiekje, waarmee het blokje onder
het gaspedaal kon worden bevestigd.
Brandstofsparend, zeker. Hoe groter het
blokje, des te meer er bespaard werd.
Maar zonder gevaar was dit door een
vindingrijke geest ontwikkelde middel
niet. Het blad Autokampioen van de
ANWB beval in plaats van het kostbare
blokje een eenvoudige spons aan. Veel
goedkoper en veel veiliger, want in nood
kan men zo toch gas geven.
benedenwoning bidden tot het Hei
lig Hartbeeld met de woorden „lie
ver een levende Duitser dan een
dooie Hollander”) bleef de samen
werking doorgaan.
Oom Hans had het meest onbe
trouwbare uiterlijk dat ik me kan
herinneren. Of het nu jaloezie was
of niet, door de vlotte praatjes en de
valse toon ervan was hij in mijn
ogen een weerzinwekkende figuur,
die, ik kan het ook niet helpen, het
beroep van handelsreiziger uitoe
fende en katholiek was. Nu was mij
thuis al heel vroeg bijgebracht dat
katholieken voor geen cent deugen.
M’n moeder vatte de zaak dan ook
kernachtig samen door hoofd
schuddend te zegen dat Marie van
pissebed bij kakkebed terecht was
gekomen.
Nummer 16 was een klein mannetje
van het type dat in gezelschap de
leukste wil zijn en thuis zijn vrouw
slaat, maar niet in de zin van wie
men liefheeft kastijdt men. Z’n han
den, waarmee hij overigens ook
Weense walsen op de piano speelde,
zaten, zoals dat heet, nogal los. Dat
hoorde ik van mijn neefje, die een
gruwelijke hekel aan de vaderlijke
pianolessen had, omdat hij bij het
aanslaan van een verkeerde toets
een tik op de vingers kreeg.
De verhalen die ik opving waren
niet erg geschikt voor kinderoren.
Waar vindt men vandaag de dag nog
heuse wonderdoekjes? Niet in de
supermarkt dat staat vast. Vandaar dat
de producenten er uit pure goeiigheid
maar mee langs de deur komen. Het is ook
te geef zo’n doekje voor slechts 2,75.
„Paraffinevrij!”, wel te verstaan.
Toch waren de klanten van deze
weldoeners niet erg tevreden. Misschien
dat ze de minimum afname 25 doekjes,
voor 68,75 wat aan de hoge kant
vonden. Misschien ook vond men het niet
plezierig het meubilair met een laagje
wagensmeer te bedekken, wie zal het
zeggen Ondank is ’s werelds loon.
V met spanning voorbereide
I I avond brak weldra aan. M’n
.Lr vader was op dit uur maar
vast naar bed gegaan. Hoewel deze
gebeurtenissen voor mij wat onge
schikt werden geacht, Ontging mij
niets van dit sensationele voorval.
De lange handelsreiziger en de ge
drongen steenhouwer hadden, aan-
"BTummer 16 was intussen niet
W treurig aan de kleermakersta-
1 fel blijven zitten en had een
huishoudster in dienst genomen die
door ons als „de bult” werd aange
duid, vanwege een typerend licha
melijk kenmerk. Tante Marie had
in die dagen haar intrek genomen
op nummer 28, tot mijn onuitspre
kelijk genoegen bij ons thuis. Mijn
vader, die de nicht van mijn moeder
niet zo goed kon zetten, begeleidde
deze gebeurtenissen met een steeds
sjagrijniger commentaar.
Het was duidelijk dat er in deze
situatie verandering moest komen.
Hoewel er een heleboel besproken
dingen boven mijn jongenspetje
gingen, begreep ik dat mijn lieve
tante niet bij oom Hans kon intrek
ken zolang de scheiding er niet door
was. De kleine dictator had beslo
ten het leven van zijn vrouw zo lang
U kent misschien nog de onschuldige
vorm van de kettingbrief, die u bij
deelname een stortvloed van
ansichtkaarten opleverde. De minder
onschuldige vorm van dit systeem werkt
als volgt. Krijgt u een kettingbrief
bestaande uit een lijst van (bijvoorbeeld)
zes namen en adressen dan doet u mee
door geld te sturen aan degene die als
eerste op de lijst vermeld staat en meestal
ook aan de afzender van de brief
(nummer 6 op de lijst). U tikt de brief in
zesvoud over, waarbij u de eerste naam
weglaat en de uwe onderaan plaatst, en u
stuurt de kopieën naar familieleden en
kennissen. Als de sneeuwbal goed
doorrolt, belandt u uiteindelijk vanzelf
bovenaan de lijst, wat u een fiks
kapitaaltje oplevert. Ja ja .Een
kettingbrief die nog niet zo lang geleden in
Meedoen aan een kettingbrief staat gelijk
aan geld weggooien, want tegen de tijd dat
het verlokkelijke schrijven u bereikt, is de
sneeuwbal al te ver gerold en komt u nooit
meer bovenaan die lijst te staan. Toch lukt
het allerlei lieden elke keer weer. Want de
mensen willen echt bedrogen worden.
'Ó'd
stand.
Gohsü
"lank zij tante Marie was het
I I altijd gezellig op het atelier-
JLr tje. „We naaien heel wat af’,
was een van haar humoristische
uitspraken. Ik vond haar heel leuk.
Bovendien hoorde je de gekste ver
halen. Door die verhalen noemden
we de man van tante Marie, die'*
kleermaker was, nummer 16, naar
het huisnummer in dezelfde straat,
of ook wel „het sekreet”.
Er bleek één oplossing te zijn voor
het snel doordrukken van een schei
ding en dat was door middel van
twee getuigen voor het op heter
daad betrappen van de kleermaker
met zijn huishoudster, die zich ken
nelijk niet alleen bezighield met het
schoonhouden van de trap. Het
plan was uitvoerbaar door gebruik
te maken van de lange dakgoot die
aan de achterkant doorliep van
nummer 28 naar nummer 16. De
beide omes hoefden slechts door de
dakgoot te lopen om in het achter-
„X-stralen zicht, onmiddellijk!” Een
raadselachtige aanprijzing, maar het
bijgevoegde prentje verduidelijkt veel,
evenals de verdere tekst. „De glazen van
de X-Ray-Bril geven u de illusie dwars
door alles heen zien wat u bekijkt. U ziet
de beenderen in uw handen, de dooier in
het ei, de stift in uw potlood en de meest
vrolijke dingen als u uw vrienden of
vriendinnen bekijkt! Bijzonder
interessant en vermakelijk op parties”.
Het woord illusie is goed gekozen. De
Duitse consumentenorganisatie bestelde
de bril en stelde vast dat deze, in plaats
van glazen, kartonnen schijven heeft,
waarin kleine gaatjes zitten met
ingeplakte pauwkleurige veertjes. Deze
veroorzaken bij tegenlicht lichtbreking en
randonscherpte. Vingers zien er daardoor
uit alsof (let wel: alsof) ze met
röntgenstralen worden bekeken.
Dat is dus niet het geval. Op uw parties
zullen dus andere bronnen van
„vrolijkheid” moeten worden
aangeboord, wat in ieder geval tot
voordeel heeft dat u die acht gulden, die
dit interessante en vermakelijke nep-
attribuut moet opbrengen, in uw zak
houdt.
omloop was, droeg de veelzeggende naam
„The easy way”. Wie deze gemakkelijke
weg wilde bewandelen diende aan het
eerste adres 13,75 over te maken. Als elk
van de zes generaties briefschrijvers de
kettingbrief aan drie anderen zou
doorspelen, zou het eenvoudige papiertje
maar liefst ruim 10.000 waard zijn, (inleg
x 3 tot de 6de macht). Maar hoe verder de
sneeuwbal rolt, des te meer wordt het
tempo vertraagd. En tenslotte ligt hij stil.
Naar de letter van de wet is de EO een
omroep zonder leden. Dit kan
worden afgeleid uit een uitspraak
van de Reclame Code Commissie van
vorig jaar. Een man uit
Leidschendam had bij de commissie
een klacht ingediend over een
advertentie waarin de lezer werd
aangespoord zich aan te melden als
lid van de Evangelische Omroep,
terwijl de EO een stichting is en een
stichting volgens de wet geen leden
kent. Wie zich aanmeldt heeft dan
ook geen enkele vorm van
zeggenschap, hoewel dit door het
gebruik van het begrip
„lidmaatschap” wél wordt
gesuggereerd. De klager vond dat in
de advertentie dus valse
verwachtingen werden gewekt en
noemde haar misleidend.
De Evangelische Omroep stelde daar
tegenover dat in het spraakgebruik
het woord lidmaatschap enigszins is
ontdaan van zijn juridische zwaarte
en als algemeen begrip wordt
gehanteerd, hoewel het juridisch
inderdaad niet juist is om met
betrekking tot een stichting van leden
te spreken.
De Reclame Code kommissie achtte
(op 31 augustus 1979) de klacht
gegrond. Weliswaar beaamde ze de
opmerkingen van de EO over het
spraakgebruik, maar ze was toch van
oordeel dat, wanneer in reclame-
uitingen over „leden” gesproken
wordt, terwijl het gaat om een
stichting, duidelijk moet worden
aangegeven dat deze „leden” geen
enkele medezeggenschap hebben en
dus in feite slechts contribuanten
zijn. Nu dit nietwas gebeurd, achtte
de commissie de advertentie
misleidend en beval ze de EO aan
zich in het vervolg van deze wijze van
adverteren te onthouden. Het College
van Beroep bevestigde later deze
uitspraak.
Waar blijft het geld, in dat geval? Bij „The
easy way” lag dat vrij eenvoudig. Behalve
aan het eerste en het laatste adres moest
men ook aan de organisatie geld sturen
(bedragen van resp. 13,75, 12,- en 5,).
En wat wilde het toeval? De mevrouw van
het zesde adres was tevens de mevrouw
van het organiserende bureau. En alsof
dat nog niet genoeg was, was ze onder
haar meisjesnaam de gelukkige
nummer één op het lijstje. Het exemplaar
van de kettingbrief dat de
Consumentenbond in handen kreeg was
gedrukt, wat wijst op een grote oplage. En
dus (de naam zei het al) op een erg
gemakkelijke weg om een lieve duit
binnen te halen.
waren ketting-
werden ze
moest
mogelijk zuur te maken door niet in
een scheiding toe te stemmen. Maar
vindingrijke tante Marie had een
list bedacht. Er werd krijgsraad ge
houden met haar broer oom An-
toon, een stevige steenhouwer van
grafzerken, oom Hans en mijn
moeder.
M’n vader zat met behoorlijk de
schurft in terzijde alles aan te horen
om tenslotte te verdwijnen met de
woorden „ik ga vast naar m’n nest”,
want hij was voor een regelmatig
leven.
Beleden
fage. J/aak
bn vaak
Éden worden
Lan dit soort
onlangs
Wmaakt op
Werd door
W'Ve heb
^Bfukses.
We zo’n
Wgels
^^een
tes-
dering door het Nederlandse leger
van de Openbare Lagere School in
de straat naast ons. Het school
hoofd, meneer Teunissen (voor wie
ik een heilig ontzag, vermengd met
weerzin koesterde, omdat hij me
wegens onbehoorlijk gedrag een
keer flink aan de oorlel had getrok
ken) had ons vanwege het uitbreken
van de oorlog naar huis gestuurd.
De schoolbanken werden verwis
seld voor bedden van een noodhos
pitaal.
Op die morgen van de eerste oor
logsdag was ik naar huis gerend,
geschrokken door twee soldaten op
straat die een laag overkomend
vliegtuig met hun geweerkogels wil
den neerhalen. Op mijn vraag wat
I nu oorlog betekende, antwoordde
mijn moeder dat het heel, heel ver
schrikkelijk was.
De samenwerking tussen mijn moe
der en haar nicht begon met het
naaien en stikken van beddelakens
voor het noodhospitaal. Met ge
bruik van twee ratelende trapnaai-
machines op het kleine kamertje
van het vrije bovenhuis werd een
grote produktieslag geleverd. Het
tempo hadden ze over van de op
jeugdige leeftijd aangeleerde werk
methodes op confectieateliers,
waar elk afgeleverd hemd evenzo
veel centen meer in het loonzakje
betekenden. Na de meidagen, die
door het bombardement op Rotter
dam vele uren met doodsangst voor
ons meebrachten (nog zie ik de
buurman in de tussenkamer van de
x.Ray;
i P<ot
d0
Enkele jaren
brlefakties een
Bestart door oN’
door de
Een
I f I lante Marie was een optimis-
I tisch mens. Omdat ze bijna
J. altijd een vrolijke lach mee
nam en zeker niet het minst door
het feit dat ik via haar tot de ont
dekking kwam dat vrouwenbenen
een speciale attractie vormen, was
ze mijn favoriete tante. In de meida-
I gen van 1940 begonnen mijn moe-
I der en tante Marie aan een samen-
I werking die jarenlang zou voort
duren.
De aanleiding daarvan was de vor-
gevuurd door tante Marie, iets vast
beradens in hun optreden. Via het
logeerkamertje stapten ze de met ijs
dichtgevroren dakgoot in. Het
vroor niet alleen dat het kraakte, de
goot kraakte zo hard mogelijk mee.
Voordat het doelwit bereikt zou
worden moesten er heel wat andere
slaapkamertjes gepasseerd wor
den. Jammer genoeg werden de
bange vermoedens van mijn moe
der over de afloop van de expeditie
bewaarheid. Naast de knallende ge
luiden, die het geschuifel in de dak
goot veroorzaakte, werd de serene
stilte van de nacht verstoord door
geluiden van brekend glas en de
doordringend uitgeschreeuwde
kreet „Moordenaars, móórde-
ntóéars!”
Het aanhoudend uitschreeuwen
van deze onheilspellende tekst en
het gestommel in de goot brachten
de zo rustige buurt tot een onver
wacht leven. Overal gingen de lich
ten aan en ramen werden geopend.
Maar niet alleen de achterkant
werd op deze nachtelijke voorstel
ling getrakteerd. Het driftige snij-
dertje had in plaats van ellemaat en
kleermakersschaar een voor deze
gelegenheid toepasselijk attribuut
gevonden. Met een bijl zwaaiend uit
het raam had hij ook de mensen aan
de voorkant van de straat gealar
meerd met het uitroepen van de
angstwekkende tekst. De ooms
kwamen terug om het onfortuinlij
ke resultaat van hun nachtelijke
escapade te bevestigen. Tante Ma
rie kon de mannen wat opbeuren
door een vergelijking te trekken
tussen nummer 16 en zijn kostgang-
ster met het monster van Franken
stein en Quasimodo.
Ik vermoedde dat de zaak een ern
stige wending nam toen er midden
in de nacht twee politieagenten op
de overloop verschenen. Mijn va
der, van top tot teen in het jaeger,
was, gestoord in zijn zo geliefde
nachtrust, tevoorschijn gekomen en
keek alles somber aan. „Nog nooit
politie over de vloer gehad, ik be
moei me er niet mee”, mompelde hij
en verdween naar de slaapkamer.
De voortvarende dames hadden be
ter door hoe zo’n kwestie aan orde
bewaarders uitgelegd moest wor
den en weldra keerde de rust op
nummer 28 terug.
Na het vertrek van tante Marie uit
ons huis verdween ook nummer 16
uit ons gezichtsveld al bleef dit getal
voor ons een bijzondere en lach
wekkende betekenis houden.
f;..TI
