I
pas te leren
van Bergman bij VARA-tv
M
tv-film met Kerst
Kerstmis 1980: een gevarieerd programma
Ik begin het
vak nu
n
Al
Betoverende Zauberflöte
1
iHI
f
»xen
A
1
-
18
19
RTV
WOENSDAG 24 DECEMBER
19 80
SETH GAAIKEMA VANAVOND OP TV
(Van onze RTV-redactie)
*1
K f
w 1
IN
K. HILVERSUM „De kerst
fiheb ik altijd thuis gevierd”.
E' Dat is voor mij de feesta-
i-vond. Ik zeg ook in het pro-
1: gramma: „Is het kerstfeest,
of is het -mis? Het is niet
F voor iedereen het feest, niet
iedereen is „in the mood”.
xT-
T.'
T:'
T.'
”3
Bing Crosby en Rosemary Clooney in „White Christmas
Het Kerstge
„Kerstavond wordt bescheiden.
Een afrekening met de politiek. De
weg vrijmaken voor het nieuwe.
4590918
4598112
4598606
4606056
4606405
46 1 2388
4613965
46 20773
4629189
4632295
4643716
465086?
4661444
4669977
4735773
4743371
4749279
4755477
1755849
1762787
4773879
1775915
1781084
1810314
1837018
1842313
1886429
1943987
■953531
■976633
983197
991664
999047
999124
000570
026345
036734
046619
057726
063406
083719
092568
094343
101179
1 10308
119283
122535
125588
142803
177432
I79975
195143
>01923
>17316
>27017
>54283
>64133
70138
101812
120145
127388
127706
■30508
■43718
■46308
53816
62431
85979
88142
94864
98006
15647
49835
54651
36440
38008
99575
5367630
5380836
5385442
5404325
5432641
5446782
5461259
5462032
5476888
In 1977 was er ook nog zo’n hoog
tepunt, zo’n gelukje dat een speciale
gebeurtenis als een kerstshow net
nodig heeft. Het kabinet-Van Agt
was net samengesteld, voorzien van
een lange lijst onbekende ministers-
namen. Het is niet waarschijnlijk
dat dit jaar een afronding volgt van
wat er toen begon. Seth Gaaikema
zal niet de eer te beurt vallen om
ook het vertrek van die lange lijst
inmiddels wat bekendere ministers
aan te kondigen.
„Het is toch goed voor een artiest
als het publiek zijn achtergrond,
zijn verhaal kent. Zonder zijn Lim
burgse herkomst en erfenis is Toon
Hermans ondenkbaar. Bij Wim Kan
hoort Scheveningen. Paul van Vliet
is een stukje van Den Haag. En zo
hoort Groningen bij Gaaikema. Dat
Terwijl op het andere net Seth
Gaaikema (Nederland 2, 20.27 uur)
zijn kerstshow laat zien, toont de
NOS de verwikkelingen van een
jeugdig, door een onzekere toe
komst geteisterd stel. John en Ann
staan op het punt vader en moeder
te worden. Voor John is dat alle
reden om aan zijn materiële wel
vaart te gaan denken, Ann is al even
„rolvast” en eist een ruimere huis
vesting met het oog op de baby.
Zijn laatste kerstshow werd uit
gezonden door de AVRO. Dat was
drie jaar geleden. De jaren tachtig
beginnen voor Seth met Veronica.
„Laat het niet te sterk uitkomen”,
zegt hij, „ik wil een zaal vol gewone
mensen. Niet alleen dat jonge volk”.
Maar je bent niet zo lang gele
den plotseling komen aandragen
met een Armeense grootvader, om
wat gevoelige kanten van dat Gro
ningse karakter te verklaren.
hoort zo. Waar je je jeugd slijt,
wordt je karakter gevormd”.
De IKON verzorgt vervolgens een
kerstnachtdienst vanuit de Evange
lisch Lutherse Kerk in Kampen,
met medewerking van de Kamper
Cantorij (23.00 uur), en de KRO-
RKK verzorgt vanuit de omroeppa-
rochie in Amersfoort de liturgie van
de kerstnacht (24.00 uur).
Heeft dat wat te maken met
wat je voor de 24e in petto hebt?
gen en zo mogelijk nog een gesprek
wordt gevoerd met de ouders van
een „kerstkind 1980”.
vlot, flikkerende gloeilampen doen
hun best het weerlicht te imiteren.
Ook zijn de rondscharrelende my
thologische monsters duidelijk van
papiermaché en hangt de toverfluit
onmiskenbaar aan een draadje. Het
stoort niet, draagt integendeel bij
tot de intimiteit van de voorstelling,
past zelfs erg goed bij een opera van
Mozart.
DUIZENDEN BOEIENDE, of Vermakelijke oude speelfilms zijn
althans hier nog nooit op de buis gebracht, maar dat heeft de
TROS er niet van weerhouden om voor de derde keer sinds 1972
„White Christmas” op het programma te zetten. Tweede Kerstdag
komt het door Bing Crosby en Danny Kaye gemende oude beestje
andermaal opdraven en halverwege de avond vallen dan weer de
vlokken als beloning voor het aanheffen van de smeltende succes
song „I’m Dreaming of a White Christmas”.
Voordien hebben Bing en Danny zich, met assistentie van de
zingende gezusters Vera-Ellen en Rosemary Clooney, ingespannen
om het door gebrek aan sneeuw geteisterde wintersporthotel van
hun vroegere legercommandant aan klandizie te helpen. Daartoe
wordt een door veel oud-strijders bijgewoonde grote show op touw
gezet. En reken maar dat het dan ook nog flink gaat sneeuwen.
De liedjes van Irving Berlin en goede dansnummers van Vera-
Ellen (waarvan één samen met Danny Kaye) zijn de plussen van deze
bejaarde amusementsfilm, die nu écht wel een lange rust op de plank
heeft verdiend. Er zijn nog genoeg andere films te vinden waarin een
mooi opgetuigde kerstboom is te bewonderen. (Vrijdagavond om
19.30 uur via Nederland 1).
door
Fred Raadman
„In mijn woorden betekent hu
mor toelachen. Een warm gevoel
krijgen en er lekker bij gaan zitten.
Als ik dat bereik, heb ik mijn werk
goed gedaan. Als er emotioneel iets
met ze gebeurt. Niet als je iedereen
uitlacht, belachelijk maakt en het
publiek loerend door het sleutelgat
de voorstelling uitzit en in plaats
van mee te lachen aan het uitlachen
is”.
80 Ai;
’s Avonds zendt de NCRV via
Nederland 2 het televisiespel „Het
kerstgeschenk” uit. Het is een be
werking van het gelijknamige ver
haal van Top Naeff, geschreven
door Willem Wilmink en geregis
seerd door Aart Staartjes. Het im
pressionistische verhaal Top Naeff,
met Thera van Homeyer in de
hoofdrol van de ten dode opge
schreven Nannie, laat zich niet
makkelijk definiëren. Een kerstver
haal, dat wel, maar het gaat ook nog
over gevoelens van kinderen in de
puberteit, het mysterie van de dood
en de in de jaren dertig naderende
wereldramp (Nederland 1, 22.30
uur).
(Van onze RTV-redactie)
HILVERSUM Het televisie-kerstprogramma 1980 begint vanavond
met het Belgische televisiespel „Er was eens in december...”. Een eigentijd
se versie van het kerstverhaal, compleet met de ster van Bethlehem, een
geboorte, de zwerftocht langs ’s Heeren wegen en uiteindelijk een gelukki
ge afloop. De BRT bood dit door de Belgische televisiekritiek onderschei
den spel zijn kijkers al twee keer aan, en niet geheel zonder reden
(Nederland 1, NOS, 20.27 uur).
Wat ben je nu werkelijk. Een
cabaretier, of een schrijver?
„Mijn karakter, dat is nuances
aanbrengen. Nooit in zwart en wit
werken. Altijd twijfelen. Die nuan
ces mogen nu wel, een paar jaar
geleden niet. Het tij is mijn voordeel
gekeerd, wat dat betreft. Er is weer
aandacht voor wat Martinus Nij-
hoff schreef: lees maar, er staat niet
wat er staat. Je moet doen wat bij je
hoort. Maar ik ben erg beïnvloed
baar, ik heb gauw de neiging om in
de huid van een ander te kruipen.
Het enige wat ik kan zeggen, is dat
ik twintig jaar bezig ben, en het nu
begin te leren. Maar pasteltinten,
dat zullen het altijd wel blijven.
Daar begint mijn eigenheid”.
Op de ochtend van de eerste
kerstdag is het de KRO via Neder
land 1, die nog drie speciale pro
gramma’s verzorgt. Vanuit Ham
burg komt een Boheemse herders-
mis tot ons (11.15 uur), gevolgd door
„Urbi et Orbi”, de traditionele
kersttoespraak en zegen van de
paus vanuit Rome (11.55 uur) en
onder de titel „Ons is geboren”
komt vanaf de Grote Markt in Brus-
„lemand die schrijft, twijfelt. Be
halve pamflettisten. Een schrijver
is introvert, een laatbloeier. Ik zal
dus wel vooral een schrijver zijn.
Maar wel een met een enorme
drang om zich te doen gelden”.
„Het kan me niet schelen, zoals
me zo vaak gevraagd wordt, of mijn
boekje goed verkoopt. Ik ben blij
dat ik het geschreven heb. En wat
mij interesseert, is of het er over een
jaar nog is”.
„Ik ben een laatbloeier, en doe nu
pas precies wat ik wil. Meer dan
twee jaar heb ik naar deze show
toegewerkt, en ik ben niet zenu
wachtig. Nou ja, gewoon, zoals bij
elke voorstelling. Maar ik vind het
heerlijk om het te doen. Ik heb Toon
gezien, met tweeëneenhalf uur op
de televisie. Imponerend, iets an
ders is het niet. Als je de zestig
gepasseerd bent, heb je een broze
leeftijd bereikt. Als je dan nog
durft, en kunt, als je dan niets toe
geeft van jezelf mijn hoed af. Als
een eik stond hij daar, helemaal
zichzelf. Mij geeft dat wat moed
voor de toekomst”. (Vanavond om
20.27 uur via Nederland 2).
Aan opmerkelijke programma’s
biedt de eerste kerstdag een regi
stratie van het theaterprogramma
„Onder water” van Herman van
Veen (Nederland 1, 12.55 uur), en
natuurlijk het Eurovisie Kerstcon
cert vanuit het Concertgebouw, uit
gevoerd door het Concertgebouw
orkest onder leiding van Bernard
Haitink (Nederland 1, 15.00 uur).
Wie een goede geluidsweergave op
prijs stelt, doet er verstandig aan
gebruik te maken van het geluid
van Hilversum 4. Op het program
ma staan werken van Brahms (Tra
gische ouverture) en Prokofjev
(filmmuziek bij Eisensteins film
Alexander Newsky).
onthulling van een portret van
haar, van de hand van Diana Van
denberg (Nederland 1, 19.55 uur).
De eigenlijke kerstviering op de
televisie is beperkt tot een zestal
uitzendingen. Kerstavond biedt via
Nederland 1 een selectie van meei
en minder bekende kerstliederen,
ten gehore gebracht in de Londense
Royal Albert Hall, uitgevoerd door
The Bach Choir, The State Trum-
petters en The Philip James Brass
Ensemble, het geheel onder leiding
van Sir David Wilcox (Nederland 1,
21.55 uur).
„Grootvader. Dat was een Ar
meense geitenhoeder. Een herder
dus, net als mijn vader, die zieleher-
der is. Ik denk dat ik de behoefte
om mijn gevoelens wat meer te to
nen op wat rijpere leeftijd van hem
heb meegekregen. Ieder mens moet
groeien, tenslotte. Steeds andere er
varingen opdoen en verwerken. Dat
zijn bij mij emoties. In Nederland
wordt dat heel slecht verstaan. Hier
bestaan de grillen als engagement
en vrijblijvendheid. Emotioneel
mag niet, en daar heb ik moeite
mee. Je behoort öf vrijblijvend te
zijn, of je te èngageren. Zaken van
het hoofd, niet van het hart. En juist
dat hart, dat zoek ik”.
Seth Gaaikema, 41 jaar is hij.
Toen hij 17 was mocht hij al voor
- Wim Kan schrijven. Hij was amper
- 20, en hij vertaalde „My Fair Lady”.
Hij werd steeds ouder, en deed
steeds meer. Op 24 december vult
Gaaikema de kerstavond. Twee da
gen eerder heeft hij tweemaal de
lengte van zijn show in ’t Spant in
Bussum gestaan. Om het allemaal
op te nemen.
„Het is echt persoonlijk, dat ge
voel. Soms is het ook schijnheilig.
Maar voor mij is Kerstmis het chris
telijk nieuwjaar. Alsof je opnieuw
geboren wordt. Dat is wat me er in
aanspreekt. De herdenking van de
geboorte, christelijke gestampte
muisjes. Ook in sociaal opzicht, her
ders samen met koningen, een os en
een ezel rond de kribbe. Goed be
schouwd een heel progressieve ge
dachte. Dat spreekt zeer aan in deze
tijd”.
Daar heb je die wedergeboorte van
net weer. Ik begin het vak nu pas
een beetje te leren. En ik vind het
leuk om na het sombere 1980 iets
vitaals te brengen, een injectie te
geven. Er is veel pessimisme en
nihilisme. Ik zoek zinnige vrolijk
heid en een beetje positiviteit”.
„Misschien ben ik wat min
der onbevangen dan vroeger. Maar
ik voel het zo. Je merkt tegenwoor
dig dat een goede grap meer ge
waardeerd wordt. Meer dan een
jaar of wat geleden. De lach is de
laatste drie jaar een luxe artikel
aan het worden. We hebben het
hard nodig, kijk je eigen krant er
maar op na”.
„Cabaretier zijn is eigenlijk hele
zware dingen in een grap zeggen en
herkenbaar maken. Die functie
keert terug. Als roeping heb ik het
nooit gevoeld, misschien is dat iets
van die valse Groningse schaamte.
Laten we zeggen dat ik van het
theater bezeten ben. De kunst is
inhoud en vorm te brengen als ge
lijkwaardige delen, zonder dat je je
in de vorm verliest. Vroeger had ik
daar moeite mee. Daarom zijn de
jaren zeventig voor mij ook zo
zwaar geweest. Ik heb teveel toege
geven aan de trends, gedaan wat ik
dacht dat van mij verwacht werd”.
o’ 2
Het gevolg is dat de gezinsuitbrei
ding vooraf wordt gegaan door een
conflict, want Ann neemt gewoon
een ander huis zonder John daarin
te kennen. Als de liefde toch sterker
blijkt dan de trots, ontspint zich een
speurtocht met een alleszins pas
sende ontknoping.
„Er was eens in december...”
wordt voorafgegaan door een her
haling van het uit 1974 daterende
muziekprogramma „De Schotse
fantasie”, geregisseerd door Wilhel
mina Hoedeman naar het gelijkna
mige werk voor viool en orkest van
Max Bruch. Solisten zijn de Kore
aanse violiste Kyung Wha Chung en
de twee jaar geleden veel te vroeg
overleden solodanseres van het Na
tionale Ballet, Olga de Haas.
In het programma is een korte
impressie van de carrière van Olga
de Haas te zien, gekoppeld aan de
Je bent de laatste jaren wat
vrijer met emoties, wat sentimente
ler. Eigenlijk niet zo erg het stereo
tiepe van de grappenmakende,
maar gesloten Groningse domi
neeszoon, om het cliché maar ge
lijk te voorschijn te halen.
Thera Homeyer en Ene van t Woudt als Nannie en Koen in
schenk" dat de NCRV eerste kerstdag uitzendt.
sel een programma met een heuse
kerststal met levende dieren, waar
oude kerstliederen worden gezon-
Hakan Hagegard en Irma Urrila als Papageno en Papagena in ,.Die Zauberflöte
„Sinterklaas zegt me niets. Al dat
gedoe met die cadeaus, die liedjes
en die gedichten. Sinterklaas is pas
leuk, als alles is uitgepakt en de
avond begint. Oudejaarsavond ligt
me ook niet zo. Dat afsluiten en
terugkijken, voor mij heeft het een
soort somberheid. Mijn vader was
er vroeger ook nooit met oudjaar.
Hij moest altijd een dienst leiden,
en dan terugkijken naar de gemeen
teleden die dat jaar gestorven
waren”.
Tweede kerstdag heeft als hoog
tepunt de show „Het is altijd Kerst
mis” van Jos Brink en Frank San
ders. Liedjes, sketches, conferences
met naast Jos Brink en Frank San
ders nog Mary Michon en Henny
Orri (AVRO, Nederland 2, 22.00
uur).
Wat verwacht je dan van
jezelf?
De overdreven mimiek van fysiek
gewoonlijk slecht in hun rol passen
de zangers en zangeressen, waar
voor operahaters zo allergisch zijn,
komt hier gelukkig niet voor. Op de
een of andere manier misschien
wel met behulp van een eigen tover
fluit is het Bergman gelukt, me
dewerkers aan te trekken (Josef
Kostlinger, Birgit Nordin, Irma Ur
rila, Ulrik Cold), die niet alleen Mo-
Er zijn ook enkele kijkjes achter zart recht doen wedervaren, maar
de schermen, maar daarmee is Ing- bovendien uitstekend acteren en
mar Bergman wijselijk niet kwistig helemaal de vereiste typen zijn,
geweest. Eén keer zit hij er stills- Dank zij de nasynchronisatie van
tisch naast: het kronkelend ballet muziek en zang konden zij zich vol-
bij de „beproevingen met water en ledig op het spel concentreren, ook
vuur”. Het enkele malen herhaalde al een reden dat deze Toverfluit zo
grapje om de schouwburgbezoe- zuiver klinkt. Morgenavond, van
kers bordjes met teksten voor te kwart over negen tot vijf voor half
houden is ook niet zo geslaagd. twaalf op Nederland 2.
(Van onze RTV-redactie)
HILVERSUM Twaalf jaar was
Ingmar Bergman toen hij „Die Zau
berflöte” ontdekte. Een liefde op
het eerste gezicht en voor het leven.
Omstandigheden verhinderden
echter door hem geplande toneel-
ensceneringen; het bleef bij een
korte marionettenvertoning in „Het
uur van de wolf’. Maar op zijn 56e
heeft de Zweedse regisseur dan
toch een monumeii? voor Mozart
kunnen oprichten met een opera
film zoals nog niet eerder was ge
maakt: de naadloze verbinding van
twee kunstvormen, die onverenig
baar leken. Zijn ontwapenende
„Trollflojten” is de mooiste kerst
versiering van het televisietoestel
die men zich kan wensen: de VARA
zal er op de avond van eerste kerst
dag veel kijkers een plezier mee
doen.
De macht van de liefde wordt in
„Die Zauberflöte” bekoorlijk uitge
beeld door sprookjesfiguren, waar
aan toch niets menselijks vreemd is.
In de intelligente, spirituele en vaak
vermakelijke filmversie laat Berg
man zijn publiek geen moment ver
geten dat het een uitvoering in een
schouwburg bekijkt en beluistert;
de toneelman loopt de filmmaker
nooit voor de voeten.
Intussen wijkt hij naar hartelust
af van de regels, die in het verleden
bij geoliede operaregistraties wer
den gehanteerd. Het komt er vooral
op neer, dat de regisseur (oude thea-
terrot!) met kennelijk welbehagen
de attributen en hulpmiddelen, no
dig voor zo’n voorstelling in een
antiek schouwburgje, een belang
rijke rol laat meespelen. Decors en
zetstukken verdoezelen niet hun
eenvoudige makelij, geschilderde
achterdoeken worden en plein pu
blic ontrold en dat niet altijd even
