enz
1
te
Prinses van Lippe-Biesterfeld (2)
1
notities
I (door
udo j. buys
toeristische Jj
i
•MB»*-*’’*
,-1*9*9**.
w~
23
WOENSDAG 24 DECEMBER
19 8 0
TOERISME
Lippe-
A
2
3
h.J
4
II
4
6
5
8 I S
Beatrix, koningin der
j Nederlanden, prinses
j van Oranje-Nassau,
prinses van
j Biesterfeld,
Lippe”. Volgens die zelfde oor-
9
k naar
iesterfeld
)n
•4
AB
I
=1
ik
et
jor
it
top gevulde kroezen in de rich
ting van Arminius zijn gestoken.
Zum wohl, hij is niet voor niets
het symbool der Duitse eenheid,
lees ik in een werkje dat over de
moedige Cheruskenvorst
handelt.
Daarmee raken we aan het ont
staan van de zijtak Lippe-Biester
feld. De zoon van Simon VI, Si
mon VII, stierf jong, maar huwde
twee keer, telkens met een klein
dochter van graaf Jan van Nas
sau, de oudste broer van Willem
van Oranje.
Niet ver van het kasteel bouwde
hij een herenhuis dat hij Biester-
feld noemde. Jobst Hermann leef
de van 1625 tot 1678. In Detmold
werd op dat moment de dienst
AFSCHEID VAN ARMINIUS,
OP WEG NAAR Extemsteine,
we passeren eerst Heiligenkir-
che waar een van de allereerste
Lippes al een optrekje had. Bij
de plaatselijke bloemist wordt
Holland Hyacinten aangeboden.
We rijden door prachtig bosge
bied, het hoort tot het bezit van
prins Armin van Lippe-Biester-
field. „Als u van Detmold via
Berlebeck naar Paderborn rijdt,
komt u er dwars doorheen”, had
hij me in het slot in Detmold al
gezegd. Dat Berlebeck wordt
aangeprezen als een Kurluftort
en herbergt de „Adlerwarte”,
een uniek park waar meer dan
zeventig verschillende soorten
roofvogels te zien zjjn.
ZIJN TWEEDE VROUW Maria
Magdalena, gravin van Waldeck-
Wildungen, bleef met jonge kinde
ren achter en vestigde zich in
Schwalenberg, waar ze het slot
liet bouwen. Oorlog en plunderin
gen, een pretje was het allemaal
HET WEER LEENT ZICH die
dag niet voor een uitstapje, dus
het „Bier pavillion” op de grote
parkeerplaats boven op de berg
blijft gesloten. Hoe vaak zal het
iet voorgekomen zijn dat tot de
Fotograaf Paul Vreeken reisde
mee naar Duitsland, Kees Kolen
brander zorgde voor de vormge
ving van deze pagina.
Ernst was de eerste Lippe-Biester
feld op de troon. Zijn zoon Leo
pold IV de laatste, maar tot op de
dag van vandaag resideert diens
zoon prins Armin, een volle neef
van onze prins Bernhard, op het
residenzieslot in Detmold. Een
echte Lippe-Biesterfeld.
maken ook een zwaluw en ster
deel uit van het wapen van het
geslacht Lippe, waarin een wilde
roos, die in het Lippeland welig
bloeit, een hoofdrol vervult. De
aanwezigheid van de Lippes in
Detmold zou niets nieuws zijn,
want waarschijnlijk, zo zegt men,
zouden de edelheren van Lippe al
in de dertiende eeuw een vaste
5. Onder de schitterende vak-
werkhuizen in Schwalenberg
is het oude raadhuis de groot
ste blikvanger
WE GAAN DOOR, Hom-Bad
Meinberg, naar Blomberg. De
weg erheen is heuvelachtig, ijve
rig bebouwde weilanden, bossen
daarna. Langs de weg de rode
daken en de spits van Reelkir-
chen. Dan Siebenhöfen, maar ik
tel er meer. Op het centrum-
pleintje van Blomber staat een
gedenkteken „aan de glorievolle
oorlog 1870-1871 en de oprich
ting van het Duitse rijk.” In de
Kloosterkerk liggen Bemhard
VII zur Lippe en zijn echtgenote
Anna gravin von Holstein-
Schaumburg begraven. Verder
op ligt Schieder, de vorsten zur
Lippe kozen het uit voor hun
uitgemaakt door de nakomelingen
van Simon VII, uit diens eerste
huwelijk met Anna Katherina gra
vin van Nassau-Wiesbaden. De
tak Lippe-Biesterfeld wordt pas
tot regeren geroepen na het
overlijden van Woldemar. Dat die
opvolging niet van een leien dakje
ging beschreef ik al in de vorige
aflevering. Maar het gebeurde.
DAT GEBEURDE door Karel V
die hem tot rijksgraaf verhief. Si
mon vestigde zich ook permanent
op het residentieslot in Detmold,
dat tussen 1511 en 1557 werd ge
bouwd. Zijn kleinzoon Simon VI
maakte Lippe tot een staat. Dat
was een strijdlustig baasje, een
goede vriend van onze prins Mau-
rits en ook eens op de bres toen
graaf Lodewijk van Nassau met
een legertje optrok om zijn broer,
DOOR EEN ERFDELING in
1344 ging het oorspronkelijke
stamland van de heren van Lippe
verloren en verplaatst zich meer
oostwaarts. Daar werd de invloed
snel uitgebreid, het graafschap
Schwalenberg werd ingelijfd, la
ter kwam daar het noordelijker
gelegen Stemberg bij. Sindsdien
i
werd die later tot Lippstadt onge
doopt. Diezelfde Bemhard II
stichtte in Lemgo, aan de andere
zijde van het Teutoburgerwald,
waar hij een klooster stichtte en
zich terugtrok, nadat hij zijn ta
ken had overgedragen aan zijn
oudste zoon. Het veldheerschap
onderbrak af en toe zijn klooster-
se staat. Op hoge leeftijd kreeg hij
DE OCHTEND DAT WE DET
MOLD verlaten is de grijze na
jaarslucht nog nauwelijks ge
broken. Een strak plafond bo
ven een wisselend landschap,
met soms vergezichten die zelfs
een zeer bedreven landschaps
architect niet zou kunnen be
denken. We gaan op zoek naar
Biesterfeld, een handvol huizen,
maar rustig aan, de dag is nog
lang. Even buiten Detmold
steekt Arminius (Hermann), de
vorst der Cherusken, zijn
zwaard hoog boven de groene
toppen van het Teutoburger-
woud. Het Hermannsdenkmal,
op de top van de 386 meter hoge
Grotenburg, is een eerbewijs
aan die Arminius, die in 9 na
Christus door een overwinning
op het leger van de Romeinse
stadhouder Quintilius Varus
heeft voorkomen, zo leer ik, dat
de Germanen in cultureel en po
litiek opzicht totaal geromanis-
seerd werden, zoals dat in Gal-
tië en Spanje het geval was. Ook
Engelse historici erkennen hem
als de bevrijder der Germaanse
volkeren.
HET BEELD IS de bestem
ming van veel toeristische uit
stapjes. Het heeft gigantische af
metingen, is in totaal 53,44 meter
hoog en alleen het zeven meter
lange zwaard dat Arminius de
lucht in zwaait weeg al 550 kilo.
Het monument is het levenswerk
van de beeldhouwer Ernst von
Bandel, een bebaard heer, die,
even groot als de vuist van Armi
nius hoog is, 37 lange jaren aan
zijn schepping werkte. Stukje
voor beetje heeft hij het opge
bouwd, maar toen alle 76.356,5
kilo’s die het monument weegt
op zjjn plaats zaten, smaakte hij
dan ook het genoegen dat zelfs
keizer Wilhelm I met de kroon
prins de feestelijke onthulling
bijwoonde.
HET WAS NIET ZO ZEER de
bedoeling van Von Bandel een
met de geschiedenis overeenko
mende persoonlijkheid te schep
pen, dan wel met het heffen van
het zwaard, de idee van de Duit
se eenheid en ontwikkeling van
kracht waarmee Arminius het
Romeinse wereldrijk bevocht,
tot uitdrukking te brengen. Al
dus wordt de geschiedenis van
het monument beschreven. De
tekst op het zwaard spreekt dan
ook voor zich: „Deutsche Einig-
keit, meine Starke; meine Star
ke, Deutschlands Macht”.
VOLGENDE KEER blijven we
nog even in Duitsland en trekken
naar Hameln. Ten zuiden van die
stad, die bekendheid kreeg door
de rattenvanger, ligt de geschiede
nis van de graven van Spiegel-
berg. Ook koningin Beatrix
draagt de titel gravin van Spiegel-
berg. Ze gaat verborgen in het
enz., enz., enz., waarmee de Oran
jevorsten hun titels plegen aan te
duiden.
BERNHARD II WAS de grond
vester van Lippstadt. Dat was in
1185; een beeld in de stad herin
nert aan haar stichter. Volgens
prins Armin heette de stad overi
gens oorspronkewijksgewoon
Lippe, maar om het een van het
ander te kunnen onderscheiden
het geslacht, de rivier en de stad
t tingen had in Detmold en een huis
in het nabij gelegen Heiligenkir-
J chen, is de stamvader van het
huis. Algemeen wordt in de ge
schiedenis gezegd dat de Frei-
edelherren van Lippe op de
burcht Lippenrode gehuisvest wa-
ren. Maar dat is, volgens de huidi-
ge stamhouder van het huis Lip-
pe-Biesterfeld, prins Armin, de
-
zomerresidentie. Het moet het
deftig geel gepleisterde, maar
toch eenvoudige huis zijn, waar
in nu „Schloos Kurverwaltung”
is gevestigd. Oud-saksische
boerderijen en dan op weg naar
Schwalenberg.
zodanig gediend heeft. Hermann
Adolfs nazaten - waarvan er
weer twee met meisjes Nassau
getrouwd waren - hadden geen
intresse meer in het lustslot en
het verviel. Nu is er niets meer
van te zien, het zou in een van de
bizarre rotsen gebeitelde wapen
van het gaslacht Zur Lippe moe
ten zijn, herkenbaar aan de wil
de roos. Maar of dat nog stamt
uit de tijd van Hermann Adolf
kon niemand me zessen.
LANGS DE WEG Hom-Pader-
bom even het woud in, naar Die
Extemsteinen. „Een van de
meest indrukwekkende en ge-
6. Die Extemsteine, een grilli
ge rotsformatie, die zich 37,5
meter uit het landschap ver
heft. Verschillende rotsen zijn
met loopbruggetjes met elkaar
verbonden
niet. Maria Magdalena’s zoon
Jobst Hermann is de stamvader
van de graven van Biesterfeld.
BERNHARDS BROER Her
mann, die te zelfder tijd al bezit-
It prinses
vanzelfsprekend door het huwe-
4. Veel meer dan deze paar
huizen is Biesterfeld niet, van
het vroegere herenhuis is niets
meer te zien. Alleen het Brau-
haus bleef bewaard.
burcht in Detmold hebben gehad.
In 1368 was het Simon III die de
bezittingen van Lippe ondeelbaar
verklaarde en een zijner nakome
lingen, Simon V, verschafte het
Huis Lippe, in 1528, de graventitel.
OP SCHWALENBERG RIJ
DEND verheft het in laat renais
sancestijl vergrote kasteel zich
al boven het stadje. Het plaatsje
is verrukkelijk, prachtig be
waard eblevensvakwerkhuuzen,
met een opvallend mooi raad
huis, dat ad vier eeuwen heeft
doorstaan. Bekeide straten. Ach
ter de rood-witte luiken van het
kasteel rusten nu hotelgasten, er
is ook een restaurant. Als we nog
even de geschiedenis ingaan, het
was daar dat Maria Magdalena,
de weduwe van Simon VII, zich
met haar kinderen terugtrok.
Een van die kinderen was Jobst
Hermann, die de zijlinie Lippe-
Biesterfeld vestigde. Hij deed
dat niet ver van het knusse
Schwalenberg, daar bouwde hij
het herenhuis Biesterfeld.
zoon van de laatst (tot 1918) rege
rende vorst van het vorstendom
Lippe, Leopold IV, achterhaald.
„Mijn voorvaderen woonden niet
op Lippenrode, maar op een ei
land in de rivier de Lippe”, vertel
de hij tijdens een gesprek in het
residentieslot in Detmold, waar
hij woont en van waaruit zijn va
der regeerde.
van de paus toestemming zich tot
bisschop te laten wijden. Dat ge
beurde in Oldenzaal, nota bene
door zijn bloedeigen zoon, die op
dat moment bisschop van Utrecht
was. Vier van zijn zoons bekleed
den trouwens een hoog geestelijk
ambt; geen uitzondering in de fa
milie, want ook later zouden nog
Lippes de bisschopsstaf dragen.
Willem van Grapje, te helpen bij
zijn strijd tegen de Spanjaarden.
3. Arminius, een trouwe wach
ter, direct buiten Detmold, in
het Teutoburgerwoud.
weldige Natuurmonumenten in
Noordwestduitsland”, juicht een
toeristische beschrijving. En, het
moet gezegd, het is inderdaad
een vreemdsoortige uitstalling
daar ineens op die open plek, die
te bereiken is na een slagboom
met een mark in werking te heb
ben gezet, geparkeerd te hebben
en een eindje lopen. De grillige
rotsengroep is opgebouwd uit
zandsteenlagen uit het Neocoom
en 37,5 meter hoog. Ze lijken op
een serie stenen reuze zwammen
die zich als een hardnekkig ge
zwel op de aardkorst hebben
neergelaten. Een onbekende
kunstenaar heeft rond 1130 op
de noordelijke hoek van de rots
een relief van Christus’ kruisaf
neming gemetseld.
DIE EXTERNSTEINE zijn
ook nog een tijdlang het eigen
dom geweest van het Lippische
vorstenhuis. Graaf Hermann
Adolf zur Wippe liet ze zelfs tot
een lustslot uitbouwen. Dat was
in de tweede helft van de 17de
eeuw. Met torens en muren zou
het op een vestingwerk hebben
geleken, maar in de archieven
bewijst niets dat het slot ook als
|g
2. Slechts een smalle landweg
voert naar Biesterfeld,
VERDER ZOEKEN DUS
maar, zo zie je nog eens wat van
de natuur en die is in dit stukje
Duitsland zeer de moeite waard.
NOG STEEDS OP ZOEK naar
Biesterfeld. We rijden van
4
S
lijk van haar moeder, prinses Ju
liana, met prins Bernhard van
Lippe-Biesterfeld. De naam van
het geslacht Lippe is al eeuwe
noud en wordt voor het eerst ge
noemd in een oorkonde uit 1123,
I waarin gewag wordt gemaakt
van een edelheer Bemhard I „de
I - Lippe”. Volgens die zelfde oor-
L koude waren diens hof en grond-
I bezit gesitueerd aan de rivier de
i Lippe, waar de familie zich naar
noemde.
De weg stijgt, hoger en hoger,
nee, nee, nog steeds geen Bies
terfeld, maar wel de Köterberg.
Een berg met geschiedenis. Ooit
had men op het hoogste punt de
Drieherensteef aangebracht, om
dat de vorsten van Lippe, Prui
sen en Hannover elkaar de hand
konden geven zonder hun gebied
te verlaten. Bij helder weer is het
uitzicht vanaf de berg enorm.
„Kijkwijzers” vermelden wat er
te zien is: in het oosten de Harz
met de Broeken, in het westen
het Teutoburgerwoud met het
Hermanndenkmal, in het noord
en het Schwalenbergerland met
daarachter de bergen van Pyr-
mont, die vroeger deel uitmaak
ten van het vorstendom Wal-
deck-Pyrmont, het geslacht
waar koningin Emma uit stam
de. En in het zuiden liggen de
bergen van het Nassause land.
OP DE BERGTOP staat nu
een relaisstation en een restau
rant. Een schilder die er bezig is
wijst waar ooit de steen heeft
gestaan en priemt zijn wijsvin
ger vervolgens in een tiental
richtingen van plaatsen die ons,
zo vindt hij, absoluut niet mogen
ontgaan. En,-hij heeft wèl een
kaart waar Biesterfeld opstaat.
Hij wijst ons een weg naar bene
den, het kan niet missen, voegt
hij er aan toe. Dat kan het na
tuurlijk wel, want een van mijn
meest begaafde afwijkingen is
dat ik vrijwel nooit luister naar
mensen die me de weg wijzen.
Waar ook heen. We rijden dus
nog een keer mis, twijfelen bij
Rischenau even of we de speur
tocht op zullen geven maar de
plicht roept, we draaien de voitu-
re, rijden met Rischenau in de
rug een kruising over, slaan een
zijpad in en jawel hoor daar
staat de verlossende naam, Bies
terfeld, voor de allereerste maal
aangegeven.
BIESTERFELD 0,3 KM staat
er tot tweemaal toe, een keer in
een ouder handschrift. Eerst
niets en dan ineens dubbelop.
Maar we waren blij dat het ons
toch nog gegeven was, veel later
had ook niet gekund, want de
ogen van het licht van de dag
werden al smaller. Biesterfeld is
’n gehucht, niet meer en niet
minder. Een handvol huizen en
een piepklein pleintje, dat er al
even verloren bijligt. Een tele
fooncel voor de communicatie
met de buitenwereld en een
bordje dat teruggaat in de ge
schiedenis. Daarop staat ge
schreven dat het in de zeventien
de eeuw al Simon VI was die hier
een Meierei vestigde, waarop la
ter door zijn kleinzoon Jobst
Hermann het herenhuis werd
gebouwd.
VAN HET HUIS BIESTER
FELD rest niets meer en volgens
het bordje stamt alleen het Brau-
haus nog van weleer. Lang heeft
Jobst Hermann overigens niet
op het Huis Biesterfeld ge
woond, het bordje zegt tot 1763.
Een jaar eerder werd een fami-
lie-akkoord van kracht waarbij
werd bepaald dat de Biester-
felds het Vorstendom Lippe zou
den verlaten en hun bezittingen
aan de regerende tak zouden af
staan. Bij datzelfde akkoord
werd bepaald dat bij uitsterven
van de hoofdlijn Lippe-Detmold
een vorst uit de lijn Biesterfeld
zou opvolgen. Maar hoe dat in
het werk ging beschreef ik hier
boven al.
MAAR FOEI, geschiedenis
hoort in het enz., enz., enz., kader
hierboven. Over Biesterfeld valt
weinig meer te zeggen dan dat
het een zeer vredig en rustig be
staan leidt. Het kan zich in ieder
geval verheugen in het feit dat
die rust nauwelijks verloren kan
gaan; hoe kan het ook anders
met een handvol huizen die vrij
wel onvindbaar is.
Schwalenberg naar Falkenha-
gen, een kerkdorp, maar niet
groter dan een vlek in het land
schap. Het kerkje, vroeger deel
van een klooster, ligt verlaten in
de natuur. We passeren Rische
nau, op dat moment zijn we
warm, maar Biesterfeld is in
geen velden of wegen te beken
nen. Behulpzame mensen halen
de schouders op en eindelijk is
er een boer die met veel omhaal
vertelt dat als we die weg volgen,
bij die kruising links gaan en
dan een landweg intuffen het
niet kan missen. Maar boer of
geen boer, we rijden faliekant
verkeerd. Biesterfeld blijft voor
lopig nog verborgen. Geen won
der ook, want zelfs in de toon
aangevende grote Times Atlas
wordt Biesterfeld niet genoemd.
Ook niet trouwens in Lannoo’s
Autoboek Duitsland, waar de
meest knullige plaatsjes wèl in
genoemd worden. En, zo blijkt
onderweg, dat toch ook wel heel
veel vergeten wordt.
1. Kasteel Schwalenberg.
waar Maria Magdalena, de we
duwe van Simon Vil woonde
en Jobst Hermann, de stamva
der van de linie Lippe-Biester
feld opgroeide
ZOALS IN DE VORIGE afleve
ring van enz., enz., enz., al gezegd
draagt koningin Beatrix de titel
van Lippe-Biesterfeld
