- 46 -
vaagheid ligt steeds bij de lezer, die als hij iets leest, een vorig
trekje dat daarbij behoort, al weer vergeten is. Van Schendel
schrijft vanuit een vaste en klare visie, al zijn personen en hun
onderlinge relaties staan hem helder voor ogen en men zal
hem niet gauw op een inconsequentie of tegenspraak betrap
pen. Maar met dat al stelt hij hoge eisen aan het voorstellings
vermogen en het geheugen van zijn lezers. De lectuur van
zijn boeken eist diepe aandacht en concentratie.
Wanneer men de gegevens die in 'Een Hollands drama'
verspreid liggen, bij elkaar zet, is het mogelijk precies de tijd
te bepalen waarin het verhaal zich afspeelt. Het begint op de
dag dat Floris Berkenrode geboren wordt, het eindigt op
de dag dat hij sterft in het brandende huis. Hij is dan 22 jaar
(P- 233Als hij 21 is (p. 162), is zijn oom Gerbrand 58 (p.
147)> zij schelen dus 37 jaar. Gerbrand Werendonk is ge
boren op 19 Januari 1835 (P- 5): dit is het enige jaartal dat in
het hele boek voorkomt. Uit deze gegevens kan men gemak
kelijk afleiden, dat het boek speelt tussen 1872 en 1894. Ner
gens komen andere leef tijdsopgaven met deze chronologie in
strijd. Gerbrands halfbroer Diderik, 10 jaar jonger dan hij,
wordt verschillend van geloof, veel nauwgezetter dan zijn
broers; hij voelt zich waardiger als ouderling. Diderik doet
blijkbaar mee aan de Doleantie (1886). Alleen de vermelding
van de Wereldtentoonstelling in Amsterdam aan het eind
van het boek klopt niet. Volgens Van Schendel moet die
dus 1893 geweest zijn. Bij mijn weten heeft Amsterdam
omstreeks dat jaar geen Wereldtentoonstelling gehad, wel
in 1883 en 1909.
De voornaamste plaats van handeling is het huis van de
Werendonks, gelegen in de Kleine Houtstraat, het gedeelte
tussen Gedempte Oude Gracht en Gasthuisvest. Het huis ligt
dicht bij de Gortestraat en is te zien vanaf de hoek van de
Gracht. Naarmate Floris opgroeit, breidt zich het toneel
van de handeling uit over de stad en de omgeving, tot Zand-
voort en Bennebroek toe.
Wanneer we nu het beeld van het Haarlem van 1872—
1894 dat uit 'Een Hollands drama' voor ons oprijst, willen
toetsen op zijn waarheidsgehalte, dan is dat betrekkelijk ge
makkelijk. Behalve een kaart van Haarlem uit die tijd heb
ben we slechts de alleraardigste Haarlemse jeugdherinnerin
gen op te slaan van wijlen de heer J. L. Tadema en van Dr
