89
Het is dan ook onvermijdelijk dat het stadsbeeld zich in de
loop der jaren wijzigt en dat dit veelal incidenteel geschiedt.
Daardoor komen bouwwerken van verschillend aanzien en
karakter en vooral van contrasterende schaal naast elkaar te
staan, terwijl bestaande gebouwen ingrijpende wijzigingen on
dergaan. Tegenstellingen kunnen dus niet uitblijven. Zolang
als het bouwen in de ambachtelijke sfeer bleef en de mogelijk
heden van constructie en materiaalkeuze nog lang betrekkelijk
beperkt waren, werden die tegenstellingen zelden hinderlijk.
Vaak bleken zij zelfs bij te dragen tot een boeiend stadsbeeld.
Van zelf sprekende normen, welke leefden in de geest van
architect en ambachtsman, beheersten de bouwstijlen, welke
zich in het algemeen beschouwd geleidelijk uit elkaar
ontwikkelden. Hieraan kwam een einde door enige zeer be
langrijke verschijnselen in het verdere verloop van de z.g.n.
'nieuwe tijd'. Deze wordt wel geacht te beginnen met de ont
dekking van Amerika in 1492, waardoor de grenzen der weste
lijke wereld werden verruimd. Ik behoef slechts te herinneren
aan de ingrijpende wijzigingen in het maatschappelijk bestel,
ingeluid door de Franse revolutie op het einde van de acht
tiende eeuw en reeds eerder geestelijk voorbereid. Tevens ont
wikkelde zich in steeds sneller tempo een fundamentele ver
andering in de wijze van produktie. In ons land werden de gil
den bij de staatsregeling van 1798 opgeheven. In het begin
van de negentiende eeuw nog langzaam, gaat de industrialisa
tie steeds meer de productie beheersen. De vooruitgang der
wetenschap maakt de technische mogelijkheden voortdurend
groter. De toename van de materiële welvaart biedt de gele
genheid met gebruikmaking daarvan aan verder gaande eisen
te voldoen. Het spreekt wel vanzelf dat architectuur en stads
beeld daardoor niet onberoerd konden blijven.
Vroeger waren stad en land duidelijk van elkaar geschei
den: 'Where one has stopped, the other has begun, sharply,
abruptly, unequivocely' schreef de Engelse stedebouwkundige,
Thomas Sharp, in zijn scherpzinnige boekje 'Town planning'
(verder herziene uitgave 1945).
Deze scheiding was vooral duidelijk in de tijden, toen de