142
schijnen, was Logeman er als de kippen bij, zodat in een latere
aflevering een rectificatie verscheen, dat Logeman als mede
auteur vermeld had behoren te zijn In hun publikaties tracht
ten Van Breda en Logeman door zelfbedachte proeven een stand
punt t.o.v. toen ter discussie staande vraagstukken in te nemen 12.
Daarnaast staan enkele publikaties in Nederlandse periodieken
op naam van Logeman alleen 13. Ook al zijn uit hun experimen
ten geen grote ontdekkingen voortgekomen, dergelijke proeven
houden de geest levendig en dwingen tot nadenken. De natuur
kundige afdeling van Teyler was toen nog een laboratorium, niet
alleen een museum.
Naast Van Breda werkte in Teyler mr. P. Elias (zie blz. 144), die
tal van publikaties op zijn naam heeft staan. Toen het bij
een van de proeven van Van Breda en Logeman zeer op een
juiste waarneming aankwam, werd Elias er bij geroepen, zodat
„Enfin après avoir répété bien des fois Pexpérience, les trois
expérimentateurs se déclarèrent unaniment absolument convaincu
que, dans eet appareil du moins, le magnétisme se montrait
inactif sur la lumière de Pélectricité dans le vide" 14. Logeman
telde dus wel degelijk als een man met een eigen oordeel mee.
Behalve deze drie kwam C. van Heynsbergen, hoogleraar aan
het maritieme instituut te Medemblik wel eens in Teyler te gast.
Tenslotte moeten wij dr. J. T. Münnich noemen, natuurkundige
te Haarlem, die de methode van mr. P. Elias om magneten te
maken, met instemming van de uitvinder voor de leden van het
Provinciaal Utrechts Genootschap demonstreerde. Hem prijst
ook Thierens 15. Het is mij echter niet gebleken, dat hij in Teyler
gewerkt heeft.
De nota's van Logeman zijn alle geschreven op uitgescheurde
velletjes papier. Hij had geen gedrukte nota's. De eerste gedrukte
nota is uit 1860, nadat hij in 1857 een vennootschap met F. W.
Funckler had aangegaan. Op geen enkel stuk, ook niet op de
gedrukte nota's van Logeman Funckler, komt een adres van
de fabriek voor. Daarom kan ik niet met volkomen zekerheid
zeggen, waar zijn fabriek in Haarlem gevestigd was. Nu moeten
wij ons een fabriek in die jaren geheel anders voorstellen dan in
onze tijd; wij zouden het een werkplaats noemen. Er was zeker
