m
m
131
„In de achttiende eeuw heeft een belangrijk deel van de Westeu-
ropese mensheid definitief afgerekend met alle tradities die eeu
wenlang zijn persoonlijkheid aan banden gelegd hadden"1). Op
godsdienstig, cultureel en politiek gebied begon de burgerij verzet
aan te tekenen tegen eeuwenoude gevestigde machten. Zoals de
Amerikaanse kolonisten in de jaren '70 hun vrijheidsstrijd begon
nen tegen de Engelse regering, zo was Nederland het eerste Euro
pese land „waar de burgers op grote schaal in opstand kwamen,
om een middeleeuwse, vervallen en despotisch geregeerde staat te
hervormen"2).
Die zelfde Amerikaanse Vrijheidsoorlog was één van de oorzaken
van de democratische revolutie in Nederland. Ons land raakte
betrokken in de strijd tussen Engeland en zijn koloniën (de Vierde
Engelse Oorlog, 1780-84) en ondervond daarvan vooral op eco
nomisch gebied een enorme terugslag. De erfstadhouder, Willem
V en zijn hof werden het doelwit van een steeds groeiende opposi
tie. Er ontstond nu een merkwaardige coalitie tegen het stadhou
derlijk bewind: de Patriottenbeweging, die werd gevormd door de
traditioneel anti-stadhouderlijke regenten (de Loevesteinse tradi
tie, die terugging op Oldenbarnevelt en De Witt) en democrati
sche burgers uit de middenklassen. Holland werd het centrum van
de democratische beweging. Hier organiseerden de burgerlijke pa
triotten zich in gewapende genootschappen (vrijcorpsen) en bur
gersociëteiten. De Oranjepartij vond daarentegen in Zeeland en in
de landprovincies grote aanhang, maar werd pas aan het eind van
de burgeroorlog, die in 1786 ontstond, goed georganiseerd, met
Engelse geldelijke steun. Engeland vreesde een overwinning van
de patriotten, die door Frankrijk werden gesteund, hoewel de
revolutie daar pas in 1789 zou uitbreken.
De dramatische afloop van de eerste revolutie is bekend. Met
hulp van een Pruisisch leger werd de „belediging" aan prinses
Wilhelmina, die door Hollandse vrijcorporisten bij Goejanverwel-
lesluis was aangehouden, in september 1787 gewroken. Hierdoor
kon de contrarevolutie in Holland en Utrecht beginnen en het
Oranje-bewind hersteld worden.
INLEIDING
