145
maatregel was gericht tegen de pro-Engelse politiek van de stad
houder. De Haarlemse gedeputeerde in de Hollandse Statenverga
dering, de pensionaris Adriaan Zeeberg (die in 1782 met de pen
sionarissen van Dordrecht en Amsterdam, De Gijselaar en Van
Berckel, het driemanschap zou vormen dat de leiding nam van de
patriotten in de Staten) koos partij voor Frankrijk, daar hij vrees
de dat de uitvoer van fijnlinnen uit Haarlem gevaar zou lopen.
Frankrijk beloonde deze steun met ontheffing van de tolbepalin-
gen voor Haarlem en Amsterdam, dat hetzelfde had gedaan3).
De burgerij in beweging
„De voornaamste zaken van hun land deden ze zelf af in hun
algemene vergaderingen, waar het gehele volk gewapend bijeen
kwam en elke Batavier evenveel te zeggen had"4). Zo stelde Van
der Capellen tot den Pol zich onze voorvaderen voor: een souve-
rein volk dat in staat was „zijn land tegen een buitenlandse vijand,
zijn rechten tegen een binnenlands verdrukker te verdedigen"5).
Vooral met het oog op dit laatste ontstonden in het begin van de
Vierde Engelse Oorlog overal in het land patriotse vrijcorpsen,
naast en vaak tegenover de veelal Oranjegezinde schutterijen. De
ze vrijcorpsen waren niet uitsluitend militaire organisaties, zij
hadden ook een politieke betekenis, die misschien wel groter was.
In Holland bestond een Federatie van Vrijcorpsen. Regelmatig
werden er provinciale, maar ook nationale vergaderingen van ge
wapende en ongewapende burgers (meestal vertegenwoordigers
van burgersociëteiten) gehouden. De taal die op deze congressen
te beluisteren viel maakt het duidelijk dat de vrijcorpsen en socië
teiten de meest democratische vleugel van de patriottenbeweging
vormden. Het zgn. „Leidse ontwerp" dat in 1785 op een dergelij
ke vergadering in Leiden werd aanvaard, illustreert dit. Het uit 20
artikelen bestaande „beginselprogram" is een pleidooi voor repre
sentatieve democratie. Het stelt o.a. vast dat de burgers het recht
hebben „om geregeerd te worden volgens die wetten waaraan de
Burgers zelve hun toestemming gegeven hebben, ."6).
In Haarlem vormde het al in 1747 opgerichte „Exercitiegenoot
schap Pro Aris et Focis" de kern van het vrijcorps7). Onder lei
ding van Jacobus Canter Camerling, die van 1780 tot 1787 com-
