groot, ruimtedominerend element is in staat allerlei kleinere
zaken, zoals auto's, kraampjes aan zich ondergeschikt te maken.
We zien dat bijv. bij de Markt in Gouda met zijn centraal gesi
tueerde stadhuis, waardoor de geparkeerde auto's minder hinder
lijk lijken.
Het Haarlemse Coster-beeld kan dat ook, zij het in beperkte
mate. Het is met zijn grote sokkel een echt 19de-eeuws beeld dat
in staat is ruimten te vullen, zeker als het naar zijn aard midden in
die ruimte staat, waarbij zijn verticale gestalte het voordeel heeft
van zelfstandigheid, maar het probleem kent van nadrukkelijk
heid, die enigerlei concurrentie slecht kan velen. De nieuwe
aankleding van de Grote Markt vertoont een voorkeur voor het
accentueren van een herkenbare wiskundige vorm. Dat is niet
ongewoon voor onze generatie. We zien dan ook de rij van
geschoren linden voor de noordelijke gevelwand kaarsrecht de
rechthoekzijde volgen en niet, zoals men verwachten zou,
meebuigen met die wand.
Eertijds had de oorspronkelijke middeleeuwse pleinvorm met
zijn toevalligheden iets gemoedelijks en schilderachtigs. Met
name de ruimten om de Grote Kerk vloeiden gaandeweg in elkaar
over. De bouw van de Vleeshal en de huizen daarnaast, merk
waardigerwijze vóór de grote ingangsportalen van de kerk,
hetgeen welhaast typerend voor de Nederlandse volksaard en
opvattingen van die dagen is, gaf de Markt zijn huidige vorm,
minder gemoedelijk maar wel duidelijker, meer in overeenstem
ming met het streven naar bewust ontworpen helderheid en
schoonheid. Is zo'n ruimte leeg, dan komt alles aan op de mooie
wanden, goede verhoudingen, fraaie afwerking. Wat onedel is,
stoort des te meer. Vandaar, dat men nu sterker dan voorheen de
deels matige kwaliteiten van de gevelwanden van de Grote Markt
ervaart. In vroeger eeuwen waren de pleinwanden samengesteld
door fraaie topgevels met speelse beëindigingen en bescheiden
perceelbreedten, waar het brede front van de Gravenzaal mooi
mee contrasteerde. Nu is er in hoofdzaak sprake van lijstgevels,
sommige aardig, maar andere met lelijke tekortkomingen. Een
ruimte, ook al is hij goed van maat, is niet vanzelf mooi. De archi
tectuurkwaliteit van de wanden moet meedoen. Of het moet zijn,
40
