Loes J.H. Vroom In het begin van de 19de eeuw waren in verschillende
J. Bart Uittenhout Nederlandse steden de bestaande verdedigingswerken
buiten gebruik geraakt en konden de gemeentebesturen vrij
De Bolwerken van beschikken over de aarden wallen, bastions, ravelijnen,
Haarlem, enz. Veel van die vroegere fortificatiewerken verloren daar-
veranderingen na hun oude aanzien; de aarden wallen werden vergraven
tijdens de 19de en tot aangename parken en wandeldreven. Dikwijls dienden
20ste eeuw deze transformatieprojecten ter bestrijding van de alom
heersende werkeloosheid. Een der eerste steden die de
gelegenheid kregen om op deze wijze een nieuw wandelge-
I Inleiding bied aan te leggen, was Haarlem. Hetzelfde gebeurde ook
in steden als Utrecht, Gouda en Amersfoort.
Vooral na de Vestingwet van 1874, waarin nieuwe linies en
stellingen werden geformeerd en de opheffing werd be
paald van een groot aantal vestingen die buiten deze linies
vielen, verloren vele steden, onder andere Deventer, Gro
ningen, Den Bosch en Zutphen, hun militaire betekenis. Op
grote schaal werd overgegaan tot de sloop en/of parkaan-
leg van deze verdedigingswerken. Voorbeelden van steden
waar toen de bolwerken werden getransformeerd tot wan
delparken zijn onder andere Deventer, Breda en Zutphen.
Soms bleven deze wandeldreven in de loop der tijden als
zodanig gerespecteerd, maar in vrijwel alle gevallen is de
functie sterk gewijzigd. In Haarlem en Deventer kwam de
spoorlijn door de parkaanleg te lopen, in Zutphen werd het
wandelgebied opgeofferd aan industriebelangen, terwijl in
menige andere stad de parken het hebben moeten afleg
gen tegen het autoverkeer.
Uitgaande van deze informatie werd besloten een onder
zoek in te stellen naar de factoren die een rol hebben ge
speeld bij de transformatie van de voormalige bolwerken in
een parkaanleg: wie bepaalde deze veranderingen, wat
voor plannen werden er opgesteld, tegen welke achtergron
den gebeurde dat? Waarom besloot men tot een parkaan
leg en niet tot de bouw van woningen, had men de ruimte
niet nodig, was het luxe? Verder werd nagegaan hoe deze
parkfunctie zich in de afgelopen twee eeuwen heeft ontwik
keld; waarom ging men er in sommige steden toe over de
parken te bebouwen, of er een spoorlijn overheen aan te
leggen? Wat is er uiteindelijk van deze wandelgebieden
overgebleven?
Beplanting van de Wanneer tijdens de 19de eeuw de stadsomwalling haar
vestingwerken militaire functie heeft verloren, wordt er vaak toe overge
gaan deze te transformeren tot wandelparken met een uit
gebreide groenvoorziening. Men moet echter bedenken dat
33
