Dr. P. Biesboer
Nieuwe aanwinsten
oude kunst van het
Frans Halsmuseum
in 1982
Vier Heiligen
Frans Jansz. van
Haarlem
(actief 1506-
ca. 1535?)
of
Jan Joesten van
Hillekom
(actief 1509-
ca. 1540?)
Paneel 124 x 138 cm.
Herkomst: London
1842, Christie's;
Comtesse de la
Béraudière;
particuliere collectie
Parijs
Aangekocht met steun van de Vereniging Rembrandt,
het Prins Bernhardfonds, ir. F.E.J. Enschedé Stichting,
J.C. Ruigrok Stichting.
Voor het eerst sinds 1950 heeft het Frans Halsmuseum
een middeleeuws schilderij aan kunnen kopen. Het
schilderij is afkomstig van een particulier te Parijs, die
het 40 jaar geleden had verworven als School van Avig
non. Bij identificatie van de heiligen door Réau bleek
dat het schilderij onmogelijk in Avignon had kunnen
ontstaan (1).
Voorgesteld zijn Hl. Bonifacius, Hl. Gregorius, Hl. Adal-
bertus en Hl. Jeroen van Noordwijk. Op grond van deze
wetenschap twijfelde men er niet aan of dit schilderij
moest vooreen Hollandse kerk besteld zijn. Het schilde
rij werd op de tentoonstelling Middeleeuwse Kunst der
Noordelijke Nederlanden tentoongesteld als mogelijk
door Frans Jansz. van Haerlem, op grond van gegevens
die Dom J. Hof had gevonden in de kasboeken van de
abdij van Egmond (2). Daarin komen twee betalingen
voor aan Frans Jansz. in 1525 en 1527 voor het martela-
renaltaar. Het schilderij bestaat uit twee delen, die aan
elkaar zijn gezet. Bonifacius en Jeroen van Noordwijk
waren beide de martelaarsdood gestorven.
Later werd door Bruijn de mogelijkheid geopperd dat
ons schilderij door Jan Joesten van Hillegom geschil
derd zou kunnen zijn voor het 'Patronenaltaar' van de
abdij van Egmond (3). Adalbertus en Jeroen van Noord
wijk waren de belangrijkste beschermheiligen van de
abdij van Egmond wier relieken daar werden bewaard
en speciale verering genoten. Bruijn noemt twee andere
panelen met vrouwelijke heiligen Hl. Gertrudis, Hl.
Scholastica, Hl. Walburgis en Hl. Kunegondis. Op grond
van gelijke stilistische kenmerken en dezelfde afmetin
gen (elk paneel 124 x 70cm) uitte Bruijn het vermoeden
dat deze panelen van dezelfde hand kunnen zijn en voor
hetzelfde 'Patronenaltaar' van de abdij van Egmond
kunnen zijn gemaakt. Deze schilderijen bevinden zich
nu in Brussel in het museum voor Schone Kunsten.
Helaas is noch van Frans Jansz. noch van Jan Joesten
van Hillegom enig werk bekend om voor de eerste of
tweede theorie te kunnen kiezen. Beide schilders zijn
alleen uit documenten bekend. Frans Jansz. 'van Her-
lam' wordt 1506, 1512, 1516 te Antwerpen vermeld; in
1523, 1524, 1526-27 ontving hij betalingen voor werk
geleverd aan de abdij van Egmond; in 1542 leeft hij niet
140
