verkaveld en bebouwd, waardoor de oorspronkelijke
structuur geheel verloren ging. Duidelijk blijkt dit onder
andere uit het feit dat in de 15e eeuw dit gebied een
tijdlang het Nieuwe Land genoemd zou worden (12).
Samenvattend kunnen we zeggen dat aan de overzijde
van het Spaarne in de 13e en 14e eeuw geen gasthuis
heeft gestaan. De in de oorkonden van 1375-1388 ge
noemde Achterstraat, Burgwal, Weideland en Broek, en
Oude Gasthuis, slaan respectievelijk op de Gasthuis- en
Tuchthuisstraat, de stadsgracht (in de 19e eeuw ge
dempt, thans de Wilhelminastraat), het gebied tussen
Gasthuisstraat en Wilhelminastraat en het in 1576 afge
brande Oude Gasthuis op de Botermarkt. In 1282 wordt
het gasthuis voor het eerst genoemd in het testament
van ridder Gerard van der Wateringhe, die aan de be
gijnen, de Carmelieten en het gasthuis te Haarlem geld
nalaat (13). Het feit dat ridder Gerard het gasthuis in zijn
testament gedenkt, wijst erop dat het gasthuis toen
reeds de functie van liefdadigheidsinstelling vervulde
en dat het niet alleen aan reizigers onderdak gaf maar
ook zieken en armen verpleegde en verzorgde.
In de loop der 14e eeuw neemt de behoefte aan ruimte
om reizigers onderdak te geven en zieken en behoefti-
gen te verplegen en te verzorgen sterk toe. Een nieuw
gasthuis wordt gebouwd binnen de oude stad, in de
Grote Houtstraat, schuin tegenover het gasthuis op de
Botermarkt. In 1335 (en niet dus in 1347 zoals Enschedé
beweert) wordt dit gasthuis voor het eerst genoemd
onder de naam het 'Nuwen Gasthuze in Harlem' (14).
Niet duidelijk is of dit nieuwe gasthuis in de Grote Hout
straat ooit de functie van opvangcentrum van reizigers
heeft gehad of dat het van meet af aan gediend heeft als
zieken- en verpleeghuis. In het begin van de 15e eeuw
wordt het gasthuis zeker enkel en alleen gebruikt om
zieken te verplegen en behoeftigen in het algemeen te
verzorgen, getuige een oorkonde uit 1432 waarin ge
sproken wordt over 'den Nuwen Gasthuys binnen Haer-
lem dair die ziecken in leggen staende in den Grote
Houtstraet' (15).
Tot de dertiger jaren van de 15e eeuw zal het gasthuis in
de Grote Houtstraat consequent het Nieuwe Gasthuis
genoemd worden. Ter onderscheiding wordt het gast
huis op de Botermarkt voortaan het Oude Gasthuis ge
noemd (16).
De stichting van het Nieuwe Gasthuis (vanaf de dertiger
jaren van de 15e eeuw het St. Elisabethsgasthuis ge-
39
