Coif te Haarlem
en wat er uit
voortkwam
In dit artikel zullen achtereenvolgens de woorden 'colt'
en 'kolf' worden gebezigd. Dit is gedaan om het onder
scheid aan te geven tussen twee verschillende spelen.
'Colf' zal gebruikt worden voor het openluchtspel dat
van ca. 1300 tot 1700 werd gespeeld. Hierbij ging het
erom een bal over een grote afstand naar een bepaald
doel te slaan. 'Kolf' zal gebruikt worden voor het spel
dat uit het 'colf' voortkwam en van 1700 tot heden wordt
gespeeld. Hierbij werd de bal over een aanzienlijk kor
tere baan gespeeld. Deze 'kolf'-banen konden overdekt
zijn.
De oorsprong van colf is niet precies te traceren. Het is
aannemelijk dat het een combinatie is van twee nog
oudere spelen namelijk 'crosse', dat ook thans nog in
het gebied tussen Doornik en Bergen wordt gespeeld,
en malie, dat inmiddels is uitgestorven. Het kader van
dit artikel laat niet toe hier verder diep op in te gaan.
Over malie zal straks nog worden gesproken.
In ieder geval werd het colfspel omstreeks 1300 al ge
speeld. Het bestond uit het slaan van een bal, eerst van
hout, van 1450 af van leer gevuld met haar, met een
houten stok, de colf. In de loop van de 15e eeuw, moge
lijk zelfs eerder, zijn die colven van loden en ijzeren
koppen voorzien. De ijzeren koppen zijn mogelijk af
komstig geweest uit in de Borinage liggende steden als
Doornik en Bergen. Het ging er bij het spel om in zo
weinig mogelijk slagen de bal van het ene naar het
andere vastgestelde punt te slaan. In het begin hebben
hiervoor gebouwen gediend, die kon men op een af
stand goed zien. Het doel was dan een deur van dat
gebouw. Later hebben bomen deze functie overgeno
men en nog later gebruikte men paaltjes. Het spel werd
in de herfst, de winter en het vroege voorjaar gespeeld,
aangezien men op de dan kale velden en wegen de
nogal kleine ballen gemakkelijker terug kon vinden dan
in de zomer. De eerste traceerbare partij vond waar
schijnlijk plaats te Loenen aan de Vecht op 26 december
1297. Er waren vier 'banen', elk met als einddoel een
deur van een gebouw. De totale afstand tussen die ge
bouwen mat 4500 meter. Naast het spelen over een
bepaalde afstand in het minste aantal slagen, kende
men een spelvorm waarbij het erom ging in een vast
aantal slagen de grootst mogelijke afstand te over
bruggen.
De ballen waren glad en de stokken vrij primitief. Hier
door hadden de ballen een neiging tot 'zeilen' en kwa
men dan elders terecht dan de spelers hadden bedoeld.
43
S.J.H. VAN HENGEL
