jan n. de boer Wil ons dan niet te streng berispen,
Als gij veellicht iets in ons laakt;
't Vermaaklijk Nut Denk t is min moeilijk iets te gispen
Dan't ieder juist van pas gemaakt (1).
Na 1760 zien wij binnen de Hollandse steden, maar ook
bijvoorbeeld in Groningen, aanzienlijke burgers zich
met een zelfde ijver, waarmee reeds de 'fraaie letteren'
werden bedreven, aan het toneelspel wijden. In beslo
ten kring werden opvoeringen georganiseerd, waar le
den van vooraanstaande families roem en eer trachtten
te oogsten in toneelstukken, die door een van de lief
hebberij-toneelspelers zelf of door een ander lid van het
gezelschap waren geschreven of bewerkt. Eigen
schouwburgjes werden met veel zorg ingericht. Am
sterdam telde zelfs meerdere van deze theatertjes (2).
Na 1785 bezat ook Haarlem haar eerste amateurtheater,
betrokken en ingericht door de toneelsociëteit 'Leer
zaam Vermaak'. De leden van het gezelschap behoor
den tot de deftige middenstand met name dat deel dat
door zijn dissenter-afkomst, doopsgezind of remon
strant, overtuigd de zaak van de patriotten aanhing.
Religieus gezien was men binnen deze kringen minder
orthodox en geremd ten aanzien van culturele activitei
ten. Financieel kon men zich het een en ander veroorlo
ven (3).
Adriaan Loosjes was reeds op 16-jarige leeftijd begon
nen met een literair studentenclubje, dat voor een klein
publiek van kennissen en verwanten eigen werk voor
droeg. Voor de beste prestaties werden prijzen uitge
reikt. Later werden ook toneelstukjes opgevoerd. Eerst
nog zonder vrouwenrollen, zodat de jonge Loosjes de
stukken moest omwerken; vervolgens, na de toetreding
van Jan van Walré, mèt de medewerking van de dames.
Het succes was zo groot, dat het gezelschapje uit de
salons groeide. Gelijk elders ontstond de behoefte aan
een eigen schouwburg. Het medebespelen van de in
1779 gebouwde schouwburg op het Plein werd niet
overwogen. Alle activiteiten werden zorgvuldig afge
schermd, zowel spelers als publiek uit eigen milieu ge
selecteerd (4). Het was juist deze afscherming, die bij de
overige bevolking achterdocht en wilde fantasieën
deed ontstaan, hetgeen zelfs in een enkel geval tot een
incident leidde (5).
De Tempel der Deugd, Door het samengaan van de twee doopsgezinde ge-
die leidt tot meenten en samenvoeging van de twee weeshuizen
Vreugdeen Eer kwam het gebouw aan het Klein Heiligland leeg. Dank
74
