Onze Lieve Vrouw
van Haarlem
Een 20e-eeuwse
opleving van een
oude devotie
De oudste
geschiedenis
Zoals menig andere stad, telde ook Haarlem in de mid
deleeuwen verschillende wonderdoende heiligenbeel
den. De miraculeuze Mariabeelden waren daaronder de
meest voorkomende. Minstens drie van dergelijke Ma
riabeelden zijn er van Haarlem bekend. Een van die drie
kennen we uit de kroniek over de Hollandse graven en
Utrechtse bisschoppen van Jan van Leiden*1), in dit ver
haal vertelt de chroniqueur over de schenking van een
Mariabeeld door gravin Machteld, de moeder van
Rooms-koning Willem II, aan het Haarlemse Karmelie
tenklooster, niet lang na de stichting van het klooster in
1249. Volgens de overlevering zou Machteld dit beeld
van Sophie van Brabant hebben gekregen, die het op
haar beurt weer van haar moeder, de bekende heilige
Elisabeth van Thüringen, zou hebben gekregen*2'. Da
gelijks schijnen toen veel wonderen bij dit beeld te heb
ben plaatsgevonden. Aangezien Jan van Leiden rond
het midden van de 15e eeuw zijn intrede in dit Karmelie
tenklooster heeft gedaan en er in 1476 prior werd, mag
men zijn notitie over het beeld redelijk betrouwbaar
achten.
Het tweede miraculeuze Mariabeeld van Haarlem stond
in de 16e eeuw in een kapelletje aan de overzijde van het
Spaarne, in de buurt van de Langebrug. Een pastoor
van de St. Bavo schreef in 1528 dat er in de kapel dage
lijks mirakelen plaatsvonden*3'. Verder weten we niets
van deze devotie. De kapel was reeds vóór 1560 afge
broken. Nu herinnert alleen de naam Lieve Vrouwe
Gracht er nog aan. Over het derde miraculeuze Maria
beeld weten we aanzienlijk meer. Dit beeld bevindt zich
nog steeds te Haarlem. Het wordt er bovendien nog
immer onder de titel 'Onze Lieve Vrouw van Haarlem'
vereerd'4'.
De oudste vermelding van Onze Lieve Vrouw van Haar
lem is van 1505. Het betreft een aantekening die achter
in een gedrukt Rituale Romanum uit 1625 is bijgeschre
ven'5'. Er wordt daarin vermeld hoeop2juni 1505Adria-
nus van Appeltern, een Utrechtse wijbisschop (Haarlem
was toen in het bisdom Utrecht gelegen; er bestonden
toen speciale bisschoppen voor dergelijke plechtighe
den), het beeld van Onze Lieve Vrouw van Haarlem
wijdde en aan een ieder die rouwmoedig vijf weesge
groeten bij het beeld zou bidden, veertig dagen aflaat
schonk'6'. Het Mariabeeld was in dat jaar in de kerk
geplaatst van het Haarlemse begijnhof, dat was gelegen
tussen de Jansstraat en de Bakenessergracht.
Een van de latere schrijvers over deze Maria, kapelaan
26
P.J. MARGRY
