De kerkeraad had in deze voor de lidmaten van de
gereformeerde kerk dezelfde functie als de burgemees
ters voor de burgerij als geheel. Ook de kerkeraad
waarschuwde tegen de praktijken van waarzeggers, en
verbood de gemeente zich met dergelijk bijgeloof in
te laten. Zij bestraften betichtingen van toverij. Een
Fytgen Oliviers, die bedenkingen van toverij tegen een
bepaalde vrouw had en daarover een waarzegster had
geraadpleegd, kreeg zelfs te horen dat de zonde die ze
daarin begaan had zeer groot en zwaar was, ende een
afwyckinge van Godt tot die Satan. Zoals bij Palingh
worden hier de waarzegster en die haar raadpleegt
strafbaar bevonden. Net als de burgemeesters probeer
den zij partijen te verzoenen. Gebeurden er ergerlijke
zaken buiten hun jurisdictie, zoals de vestiging van een
waarzegster uit Leiden in de Korte Zijlstraat in decem
ber 1628, dan meldden zij dat de burgemeesters.
Een mogelijke verklaring voor het late optreden tegen
toverij door de kerkeraad is dat binnen de gereformeer
de gemeente van Elaarlem betichtingen van toverij pas
een rol gingen spelen tijdens de hoog oplaaiende re
monstrantse en contraremonstrantse twisten. Dit soort
verdeeldheid kan gepaard gaan met beschuldigingen
van toverij.27) Een andere mogelijkheid, die de voor
gaande overigens niet uitsluit, is dat de kerkeraad in
het kader van de genoemde twisten, waarin de respec
tieve bevoegdheden van kerkeraad en stadsbestuur een
grote rol speelden, de arbitrage in dit soort gevallen
naar zich toe trok wanneer er gemeenteleden bij be
trokken waren. Voor het weren van superstities buiten
de gemeente deed men een beroep op de burgemees
ters. Uit de door Palingh genoemde gevallen lijkt ge
concludeerd te kunnen worden dat bij de doopsgezin
den toverij op soortgelijke wijze intern onschadelijk
werd gemaakt.
Zoals gezegd speelde zich op het gebied van toverij
betichtingen veel meer af dan in de rechterlijke archie
ven is terug te vinden. De procedure voor de bur
gemeesters en de waakzaamheid van een instelling als
de kerkeraad vormden een soort vangnet, waarin be
schuldigingen in de kiem gesmoord werden. Bij Pa
lingh zagen we dat betichtingen zelfs op een nog lager
niveau onschadelijk gemaakt konden worden. Binnen
de, soms betrekkelijk kleine, kring waarin het geval
zich afspeelde, kon de zaak opgelost en in de doofpot
gestopt worden. Ook hiervoor zijn, zij het uiteraard