Ter verduidelijking werden de lessen geïllustreerd met
wandplaten en plaatjes van de toverlantaarn, daarnaast
werd met behulp van een pop eenvoudige, hygiënische
en goedkope kinderkleding en huidverzorging gedemon
streerd. Bovendien gaf de huisbezoekster Frederika
Keus na afloop van elke cursus een middag inlichtingen
over het zelf maken van kinderkleding.
De meeste cursisten waren bezoeksters van de consul
tatiebureaus, een enkele keer waren ook aanstaande
moeders aanwezig. Het aantal cursisten schommelde
steeds tussen de 25 en 50 vrouwen per jaar: in 1934,
1935 en 1936 waren er respectievelijk 59, 80 en 60 deel
neemsters.
Moedercursussen werden er georganiseerd tot 1940,
door het uitbreken van de oorlog was het onmogelijk
om nog langer cursussen in de avonduren te geven. Na
de oorlog zijn de moedercursussen niet meer opnieuw
opgestart I5).
Wanneer we de geschiedenis van de Vereniging Zui
gelingenzorg in Haarlem overzien dan moeten we con
stateren dat deze vereniging op het leven van vele Haar
lemse families een belangrijke invloed moet hebben ge
had. We kunnen zonder aarzeling stellen dat op het
terrein van hygiëne, babyvoeding en -verzorging, Zui
gelingenzorg baanbrekend werk heeft verricht.
Noten 1. J. Spoorenberg, 'Bakerpraat of doktersadvies? Arbeidersvrouwen
en zuigelingenzorg in Amsterdam tussen 1900 en 1940', in: Een
tipje van de sluier, vrouwengeschiedenis in Nederland, 3 (Amster
dam 1984) pp. 79, 84, 91; J. Spanjer e.a., Bevallen en opstaan
(Amsterdam 1987) pp. 27-28; A. de Regt, Arbeidersgezinnen en
beschavingsarbeid. Ontwikkelingen in Nederland 18^0-1940; een
historisch-sociologische studie (Meppel, Amsterdam 1986) pp.
103-106; F.A.M. Messing, Werken en leven in Haarlem (1850-
1914). Een sociaal-economische geschiedenis van de stad (Amster
dam 1972) p. 18; H. van der Eem, Inventaris van het archief van
de Vereniging Zuigelingenzorg in Haarlem, 1908-1960 (Gemeen
tearchief Haarlem 1988) p. 2.
2. Gemeentearchief Haarlem (gah), Archief Vereniging Zuigelin
genzorg (avz) inv. 3 jaarverslag 1 dec. 1908-1909, inv. 13; bevol
kingsregister Haarlem deel V3, blz. 280.
3. N. Knapper Czn., Een kwart eeuw zuigelingenzorg in Nederland
(Amsterdam 1935) p. 8; Haerlem jaarboek 1958, pp. 15-18; H.
van der Eem, Inventaris van het archief van de Vereniging tot
Bestrijding der Tuberculose in Haarlem, 1904-1971 (Gemeentear
chief Haarlem 1988) pp. 48-49.
4. H. van der Eem, Zuigelingenzorg, p. 25; bevolkingsregister Haar
lem deel bi, blz. 646; Jaarboekje voor de stad Haarlem, 21e jrg.,
(Haarlem 1911) pp. xxxvm-xxxix; Ibid., 20e jrg., (Haarlem
1910) pp. 267-268; Ibid., 29e jrg., (Haarlem 1921p. 380; H. van
TÖ2
