Gebruikte afkortingen
ara Algemeen Rijksarchief
gah Gemeentearchief Haarlem
om Archief van het Oudemannenhuis
r Register
Nr Nummer van het rijmpje in het register
tmb Archief van de sociëteit Trou moet blycken
Noten 1 Dit artikel is een ingekorte versie van een inleidend hoofdstuk
uit mijn doctoraalscriptie: K. Kilian, 'De loterij van Haarlem
1606-1607. Een onderzoek naar de mentaliteit van Hollanders
en Zeeuwen in de vroege zeventiende eeuw' (doctoraalscriptie
Rijksuniversiteit Utrecht 1988), ter inzage in de bibliotheek van
het gah en de letterenbibliotheek van de Rijksuniversiteit
Utrecht. In de scriptie heb ik een steekproef van circa 2000 van
de in Haarlem aanwezige circa 25.000 rijmpjes bestudeerd op
themata, onderscheiden naar sexe, woonplaats en het aantal
gekochte loten van de inleggers.
2. G. Fokker, Geschiedenis der loterijen in de Nederlanden. Eene
bijdrage tot de kennis van de zeden en gewoonten der Nederlanders
in de xve, xvte en xvue eeuwen (Amsterdam 1862), pp. 3-4. Zijn
boek is de enige mij bekende Nederlandse monografie over het
loterijwezen.
3. Ibidem, noot 48.
4. Ibidem, p. 14.
5. Over de Haarlemse loterij van 1606-1607 en het landjuweel van
1606, dat verderop ter sprake zal komen, bestaat nog weinig
gedegen literatuur. N.H. van den Bosch-Nord Thomson publi
ceerde een artikel over beide in Historia, maandschrift voor
geschiedenis en kunstgeschiedenis 14 (1949) pp. 127-141, getiteld
'Hoe het gebouw van het Frans Halsmuseum te Haarlem tot
stand kwam'. Voor het landjuweel baseert zij zich voornamelijk
op Zacharias Heyns' Const-thoonende juweel (Zwolle 1607). De
gang van zaken van de loterij reconstrueerde zij voor het grootste
deel aan de hand van het rekeningboek van Willem van der
Meije, gah, om, inv. 4. Daarnaast gaf zij een selectie van een
kleine 100 van de circa 25.000 rijmpjes die zich bevinden in gah,
om, inv. 3. Voor overige literatuurvermeldingen moet ik hier uit
ruimtegebrek verwijzen naar mijn scriptie, H. 1 noot 1.
6. F. Allan, Geschiedenis en beschrijving van Haarlem van de vroeg
ste tijd tot op onze dagen, 4 dln. (Haarlem 1874-1888) iv, pp. 1-
10 en 49-53: Het Sint Elisabethsgasthuis was een gasthuis voor
zieken. Het pesthuis was er voor pestlijders, en het Sint Barbara
gasthuis of Onze Lieve Vrouwen gasthuis was er voor zieke en
behoeftige vrouwen.
7. gah, om, inv. 1. Los vel.
8. gah, om, inv. 1: een copie van het verleende octrooi. De tekst
daarvan komt vrijwel letterlijk overeen met die in ara, inv.
03.01.04/03.01.05, gedrukte resoluties van de Staten van Holland
en West-Friesland, Nr. 30. Datum: 16 november 1596.
9. gah, stadsarchief, vroedschapsresoluties 1596-1601, kast 3/4, Nr.
8 (E 18), f. 251 en 255. Deze aktes zijn gepubliceerd in Allan,
iv, pp. 9-10, die ze ontleende aan Enschedé.
10. Allan, op. cit.p. 10: gegevens ontleend aan Enschedé.
11gah, stadsarchief, vroedschapsresoluties 1601-1609, kast 3/4, Nr.
9 (E 19), f. 151-2-
30