Elisabeth de Deugd en geweld:
BIÈVRE
Geschiedenis en kunst van Haarlem*
Het valt soms moeilijk te peilen, in hoeverre de uit een
bepaalde stad of land afkomstige kunst de sporen draagt
van de lokale geschiedenis en omstandigheden. Ge
woonlijk bepalen wij ons tot wat de kunstenaar en de
opdrachtgever aan de totstandkoming van een kunst
werk hebben bijgedragen, en ontgaat het ons in hoeverre
deze zelf al een produkt van hun omgeving waren. Het
is bijvoorbeeld bekend dat de zeeschilderkunst in Hol
land in de zeventiende eeuw tot een veelbeoefend genre
is uitgegroeid. Minder bekend is, hoezeer dit genre oor
spronkelijk met een enkele stad, Haarlem, verbonden
was, waarom het hier zo geliefd was bij de opdrachtge
vers en waarom het door de plaatselijke kunstenaars
tot een specialiteit werd gemaakt. Voor enkele andere
genres kan hetzelfde gelden: onderwerpen als het land
schap, de zwierige buitenpartijen, de hoofse gezelschap
pen, en de boertige herberginterieurs blijken eveneens
verrassend vaak met het vroeg zeventiende-eeuwse
Haarlem te associëren te zijn. Dat zulke uiteenlopende
thema's een gemeenschappelijke achtergrond bezitten,
mag onwaarschijnlijk lijken - toch is dat nu juist wat dit
betoog wil beweren. Maar eerst moeten wij een stapje
terug, zodat we een breder zicht krijgen op de stad. Dan
kunnen we ook haar karakter beter overzien. Net als bij
een mens, moeten wij terug naar haar vroegste jeugd;
niet alleen naar haar puberteit in de nieuwe Republiek,
maar ook naar haar kleuterjaren in de middeleeuwen -
een spoor dat Haarlemmers uit het einde van de zestien
de en het begin van de zeventiende eeuw immers nog
lang niet bijster waren.
In het navolgende zullen we de wordingsgeschiedenis
beschrijven van het visueel culturele karakter van Haar
lem tussen de jaren 1570 en 1630. Hiervoor zullen zowel
vroeg geschreven teksten, waarin Haarlem als een stede
lijke gemeenschap wordt aangegeven, gebruikt worden,
als kunstprodukten, die in deze zestig jaren door het
stadsbestuur besteld of aangekocht werden. Dankbaar
8
