hebben wij ook gebruik gemaakt van de vele gepubli
ceerde archivalia. Een analyse van de culturele politiek
van de stedelijke autoriteiten toont dat de gemeenschap
pelijke historie vaak een grote invloed uitoefende op de
besluitvorming van de burgemeesters omstreeks 1600.
Het lokale verleden werd, tesamen met andere plaatselij
ke belangen, vertaald in de officiële architectuur- en
kunstopdrachten. Aan het eind van dit betoog kunnen
wij de hypothese testen of de schilderstukken, die later
voor de zogenaamde open markt gecreëerd werden, ook
veel van hun vorm en inhoud te danken hebben aan wat
wij als het typisch Haarlems verleden en als typische
Haarlemse omstandigheden en preoccupaties zullen er
varen De geschiedenis en toepassing van het stadsdevies
Vicit Vim Virtus (De Deugd heeft het Geweld Overwon
nen) lijken in een geconcentreerde vorm vele aspecten
van de Haarlemse mentaliteit op te sommen. Kiezen wij
de jaren 1572/73 met het verzet van de burgers tegen
de Spaanse overheersing als uitgangspunt, dan springen
enkele van hun drijfveren meteen in het oog. We zien
als vanzelf waarom afbeeldingen van schepen voor hen
zo belangrijk waren. En dan is het nog maar een kleine
stap om hun belangstelling voor het landschap en hun
betrokkenheid bij de keuze tussen een verfijnd, deugd
zaam of een platvloers, chaotisch leven te verklaren.
Onder het vaandel van de Met de wissel des weeders, voort, was ook het aangezight
deugd der oorloghe voor Haarlem verandert; daar nu niet alleen
daaghelyx te lande, maar ook dikwijls te water gevochten
werd... Ende Bossu hebbende den Overtoom... een halv'-
uur van Amsterdam, opgedolven, quam ten deel tot zijn
voornemen, en kreegh 'er etlyke smakzeilen deur. Tee-
ghens deeze tooghen de Haarlemmers aan; dan hielden
zo slecht een orde, dat hunner galeyen eene, lang vieren-
tachtentigh voeten, alzoo zy te ver voor uit gezet was, van
vier oft vyf Amsterdammers omgordt en overweldight
werd.Niettemin, Jacob Anthonisz, aanvoerende de rest
der vloote, dreef d'Amsterdammers in de vlucht, verloste
de galey ende nam hun, daarenboven, een karveel af;
daar al dood geslaaghen werd, wat 'er op was
Toen P.C. Hooft dit in 1642 schreef, behoorden de
vijandelijkheden tussen de burgers van de beide Hol
landse steden goeddeels tot het verleden. De in het
voorjaar van 1573 geleverde slagen tussen de Haarlemse
en de Spaanse schepen - die praktisch allemaal in Am
sterdam waren gebouwd en bemand - spraken in Haar
lem echter nog altijd sterk tot de verbeelding. In 1630,
9
