turele klimaat in de stad. Wat de burgemeestersreso
luties in concreto aan materiële cultuur hebben opgele
verd was dus een nauwkeurige weergave van de heersen
de opvattingen - gebaseerd op een collectief historisch
bewustzijn - en had tegelijk ook een stimulerend effect
op de lokale artistieke produktie. Dat zo opmerkelijk
veel burgemeestersresoluties een verwantschap met de
in Vicit Vim Virtus vertolkte visie aan de dag leggen, zou
erop kunnen duiden dat de wapenspreuk een speciale
betekenis had. We kunnen deze veronderstelling toetsen
door de opdrachten te onderzoeken waarin de spreuk is
verwerkt; expliciet, als inscriptie op de galei of impliciet,
in de schildering van de veel besproken zeeslag. Daarna
kunnen wij peilen in welke relatie deze kunstwerken
staan tot de kunstbeoefening in bredere zin. Een analyse
van deze verhouding zal de verbanden tussen het typisch
Haarlemse verleden en de typisch Haarlemse kunst aan
schouwelijk maken.
Vicit Vim Virtus en de Het devies Vicit Vim Virtus werd vóór het Beleg maar
natuur; een letterkundige zelden gebruikt en was dus in de hitte van de strijd tot
traditie en de historische leven gekomen, maar het thema, de deugdzaamheid van
realiteit de stad, ging al veel langer mee. Een van de eerste
bronnen is de Annates Rerum Belgicarum, een kroniek
van Johannes van Leyden, die van 1477 tot 1479 in
Haarlem prior van de Karmelieten was. I7) Hij beschrijft
hoe de Haarlemmers, die hij vindingrijke soldaten en
ervaren zeelui noemt, een essentiële rol speelden bij de
inname van de Islamitische stad Damiate in Egypte, ten
tijde van de Derde Kruistocht. Als beloning mochten zij
hun wapen (een rood veld met vier sterren) vermeer
deren met het zwaard van de keizer van het Heilige
Roomse Rijk en met het kruis van de Patriarch van
Jeruzalem, om datsi hem also cloeckelic ende vroem gehat
hadden int lant van beloften ende int nemen vander stadt
van Damiaten l8). Dit verslag, dat later weinig betrouw
baar is gebleken, verscheen in 1517 in druk als onderdeel
van de Chronycke van Hollandt, Zeelandt en Vrieslandt,
van Cornelius Aurelius I9). De tocht naar Damiate is
voor de burgers van Haarlem minstens twee eeuwen
lang een bron van inspiratie en trots geweest 2°). Het
vitale belang van deze onderneming en de verstrengeling
van identiteit, kunst en economie worden op dramati
sche wijze geïllustreerd door het besluit van het stads
bestuur, vlak na het verschijnen van de Chronyckeom
het beleg van Damiate en de vermeerdering van het
stadswapen in beeld te brengen op grote gebrandschil-
14
