Beschrijvingen van
steden; Ampzings
Beschrijvinge ende Lof
der stad Haerlem
het moreel en de financiën van de gemeenschap op te
vijzelen, hetgeen erop neerkwam dat er nieuwe wetten
werden uitgevaardigd, privileges werden verleend en
opdrachten voor toepasselijke kunstwerken werden ver
strekt, waarvan de Slag op het Haarlemmermeer door
Vroom een van de vele voorbeelden is.
In de trant van het sterk vernieuwde werk van Ampzing
zijn meerdere zeventiende-eeuwse Noordnederlandse
steden beschreven. Elk van deze beschrijvingen weer
spiegelt belangen van eigentijdse en lokale aard. De
vroegste in het genre, Der Stadt Ley den Dienst-bouc,
verscheen in Leiden in 1602 44). In 1574, tijdens het
beleg, had de stad zich met heldenmoed tegen de Spaan
se overheersing verzet en 28 jaar na dato moest deze
uitgave Leidens onafhankelijkheid ten opzichte van de
autocratische, centralistische controle van de Habsbur-
gers onderbouwen. Moreel en economisch door de over
winning gesterkt, had Leiden zich in de loop der jaren
een nieuwe welvaart en een nieuw gevoel van eigenwaar
de verworven. Juridisch viel er echter nog heel wat bij
te spijkeren. Dus plaatste het stadsbestuur in 1596 in het
stadhuis een drukpers, met de bedoeling de oude rechten
en privileges van de stad vast te leggen en in bredere
kring bekendheid te verschaffen.
Zes jaar later werd al dit materiaal gebundeld door de
invloedrijke en uiterst competente gemeentesecretaris
Jan van Hout. Deze uitgave, het in de volkstaal geschre
ven Dienst-bouc, is een inventaris van aloude plaatselijke
regels en gebruiken en heeft veel van een wetboek
weg 45). Op basis van historische gegevens wordt de
onafhankelijkheid geclaimd, als ware het een rechtma
tige aangelegenheid. Herhaaldelijk wordt erop gewezen
dat een gewoonte of instelling 'vanouts' is - een kwali
ficatie die op landelijk niveau al eerder werd gebruikt
om de souvereiniteit van de Staten Generaal te
rechtvaardigen 4ft). Eveneens in Leiden verscheen ver
volgens de eerste uitgebreide en geïllustreerde stadsbe
schrijving in de volkstaal, de Beschrijvinghe der stadt
Leyden, in f614, van de hand van de plaatselijke burge
meester, Jan Orlers 47).
De geschiedenis van Haarlem vertoonde talloze over
eenkomsten met die van Leiden, maar in één opzicht
was zij ingrijpend anders. Terwijl Leiden op een geslaagd
verzet tegen de Spaanse belegering kon bogen, moest
Haarlem zien te leven met de herinnering aan een beleg
dat een verpletterende nederlaag had opgeleverd, met
20
