Immigratie, de wet en de
kunst
nieuw stadsbestuur van orthodox hervormde signatuur
had benoemd (met andere woorden, de Wet had verzet),
keerde de rust weerom. De wisselende interpretaties van
de verschillende emblemen bewijzen dat er tussen de
Wet en de burgerij, door de jaren heen, een levendige
dialoog is gevoerd waarin het gemeenschappelijk verle
den een centrale rol heeft vervuld. Deze emblemen en
een reeks van aanverwante voorstellingen werden door
de overheid zo doeltreffend gemanipuleerd, dat de men
taliteit, het gedrag en de produkten van de hele gemeen
schap er ingrijpend door zijn beïnvloed.
In het laatste kwart van de zestiende eeuw zochten de
regenten van Haarlem naar een middel om de wijdver
spreide chaos in banen te leiden. Na het beleg van 1573
en de meedogenloze afstraffing en bezetting door de
Spanjaarden, na de grote brand van 1576 en de anti
katholieke, verlate beeldenstorm 5Ó), de zogenaamde
Haarlemse Noon, in 1578, was de stad er slecht aan toe.
De bevolking was bijna gehalveerd en een derde van
alle huizen was uitgebrand 57). Zijn lange culturele verle
den ten spijt, had Haarlem veel van zijn prestige inge
boet. De generatie die opgroeide in de jaren tachtig en
negentig, na al deze rampen, en die in het begin van
de nieuwe eeuw volwassen werd, kreeg het zwaar te
verduren. De tegenstellingen tussen de verschillende
kerkelijke groeperingen waren niet bevorderlijk voor de
eenheid. Vanwege het niet aflatende oorlogsgeweld in
de onmiddellijke omgeving heerste er permanent een
noodtoestand. Omdat vijandige troepen een reële be
dreiging vormden na de Alteratie in 1577, concentreerde
de stedelijke overheid, verantwoordelijk voor de veilig
heid en het economische en sociale welzijn van de ge
meenschap, zich in de jaren tachtig allereerst op het
herstel van muren en poorten.
De plaatselijke schutterijen, in 1581 bij decreet door de
Staten van Holland van hun onafhankelijke politieke
macht beroofd, bleven uit oogpunt van veiligheid van
primair belang s8), maar bewezen ook goede diensten
als bewaker van de orde - geen overbodige luxe onder
een bevolking die veel immigranten telde. Haarlem was
bijzonder actief in het werven van vreemde arbeids
krachten, protestante vluchtelingen uit Vlaanderen bij
voorbeeld, van wie een krachtige impuls op het gebied
van arbeid, kapitaal en vakkennis werd verwacht 59).
Maar het grote aantal nieuwkomers en de schaarste
aan goederen hadden op het saamhorigheidsgevoel een
26