tekenis van Haarlem als stedelijke samenleving, in een
periode waarin nauwelijks een andere Hollandse stad
een dergelijk zelfbewustzijn uitstraalde, is duidelijk van
dit paneel af te lezen. De rangschikking van stadhuis en
kerkgebouwen vormt echter tevens een toespeling op
het onderliggende thema, de ingewikkelde competentie
kwestie tussen Kerk en Staat. In de vier evangeliën is
de verschijning van Christus voor Pilatus een episode
waarin het onderscheid tussen Joodse en Romeinse wet
ten en tussen kerkelijke en profane rechtspraak naar
voren komt en die bovendien het bestaan van een Ab
solute Moraal suggereert - een moraal waarmee het
Christendom zich lijkt te identificeren. Dat juist deze
scène zich afspeelde voor het stadhuis, de zetel van het
wettige gezag, had waarschijnlijk alles te maken met de
juridische aspecten ervan. De in de Verenigde Provin
ciën gehanteerde rechtssystemen, burgerlijk en straf
rechtelijk, liepen nogal uiteen in de zestiende en zeven
tiende eeuw en zouden pas later een geheel gaan
vormen 7 In strafrechtelijke aangelegenheden veran
derde de middeleeuwse gewoonte om persoonlijke pro
blemen met mes of vuist op te lossen kwaad met kwaad
te vergelden - van lieverlee wel in de acceptatie van een
bindende uitspraak; zodra er gerechtelijk vervolgd moest
worden bleef echter juist de overheid ernstig in gebreke.
Partikulieren moesten hun eigen aanklacht indienen en
ervoor zorgen dat vermoedelijke boosdoeners voor een
rechter of, als het contracten betrof en de wet geen
uitsluitsel bood, voor een notaris verschenen. Dat er
heel wat tijd verstreek voordat dit systeem naar behoren
functioneerde, bewijzen de talloze documenten uit de
zestiende en ook nog uit de zeventiende eeuw die
hooglopende onenigheden met dodelijke afloop
vermelden 77).
Naast een uitgebreide wetgeving ten behoeve van nieu
we economische ontwikkelingen, een betere hygiëne en
meer veiligheid y8), moesten er ter bevordering van de
solidariteit en een soepel maatschappelijk verkeer, ook
visuele voorbeelden worden gecreëerd. Sommige hier
van bestonden uit onmiddellijk herkenbare beelden zo
als het stadswapen met de spreuk Vicit Vim Virtus,
die weloverwogen door de hele stad waren verspreid.
Andere waren gecompliceerder en minder eenduidig,
ofschoon zij direct of indirect dikwijls op dezelfde prin
cipes waren gebaseerd.