de van overheidswege gestimuleerde kunst en literatuur
al sinds de zestiende eeuw had gedomineerd, manifes
teerde zich in de loop van de zeventiende eeuw ook in
de kunst die particulieren voor zichzelf aanschaften.
Kunstenaars zowel als kopers, die in de jaren dertig en
veertig een grote belangstelling voor dat soort onderwer
pen aan de dag legden, bestonden uit mensen met een
sterk ontwikkeld normbesef. Hun collectief bewustzijn
was gevormd door de aan het stadsbestuur opgedragen
teksten van schrijvers als Van Mander en Ampzing en
door het soort voorstellingen dat de burgemeesters voor
hun openbare gebouwen hadden besteld (waaronder
ook schutterstukken - vele burgemeesters waren tegelijk
ook officier). Maar weinig voorstellingen werden zo re
gelmatig door zovelen gezien als het wapenschild met
het zwaard en het kruis en weinig teksten waren zo wijd
verspreid als het stadsdevies Vicit Vim Virtus.
Was de moraal in Haarlem ooit met opzet in de aandacht
geplaatst, de scheepvaart en het landschap raakten op
de voorgrond, zowel als consequentie van de natuurlijke
omgeving als ook als uitvloeisel van de fervente pogingen
het verleden in ere te houden. Lokaal economische be
langen zijn eveneens van invloed geweest op de vormen
taal der plaatselijke schilderkunst De scheepvaartindus
trie is al ter sprake gekomen, maar het belang van de
linnennijverheid is slechts even aangestipt in verband
met het landschap, waar linnenblekerijen geregeld wor
den afgebeeld, zoals in Claes Jansz Visschers prenten-
serie van landschappen rond Haarlem en later in schil
deringen van Ruysdael. Het effect van de linnennijver
heid op het Haarlems stilleven is echter nog niet naar
voren gebracht. In vergelijking met de keuze van attribu
ten in stillevens uit andere steden in Holland of Zeeland,
vertonen die in Haarlem opvallend veel linnen en damas
ten tafelkleden, waarop de verschillende objecten ten
toon gespreid worden. Banketjes van Willem Claesz
Heda, Floris van Schooten en Floris van Dijck getuigen
hiervan I4°). Zelfs de schutterstukken in Haarlem zijn
meer dan elders gearrangeerd om een met een wit kleed
gedekte tafel I41). Hoe kwam het dat er voor de overheid
en voor particulieren zoveel zeegezichten werden ge
maakt door kunstenaars als Vroom en Van Wieringen?
Waarom ontstonden juist in Haarlem de bosgezichten
van Van de Velde, De Molijn en Ruysdael? Boten kon
den geen burger onverschillig laten, dat kwam door het
vele water in de omgeving en door de fixatie op het schip
van Damiate als een bron van trots en een toonbeeld
53
