mm
henri spijkerman Haarlemmerolie, het Medicamentum
Gratia Probatum
Inleiding
Het pand van de 'Oprechte'
Haarlemmeroliefabriek van
C. de Koning Tilly aan de
Achterstraat (huidige
Anthoniestraat) 13.
(Gemeentearchief Haarlem,
topografisch historische atlas)
Tot de meest bekende en alom verspreide volksgeneesmid
delen behoort zeker de beroemde Haarlemmerolie. Dit pro-
dukt, ook wel het medicamentum gratia probatum ge
noemd, verwierf zich in bijna 300 jaar een wereldreputatie.
Het heilzame middel zou in de zeventiende eeuw zijn uitge
vonden door een Haarlemmer, Claes Tilly. Haarlemmerolie
werd beschouwd als een wondermiddel, dat soelaas zou
bieden voor (bijna) alle toen bekende kwalen. Nog steeds
hebben heel wat apothekers en drogisten 'Oprechte' Haar
lemmerolie in voorraad. In vele andere landen wordt het
regelmatig door artsen voorgeschreven. Het (huis)middel
werkte in vele gevallen uitstekend voor ziekten, ontstaan
door kouvatten, verouderde koude, tegen steen en graveel,
tegen jicht en reumatiek, in het kort, het hielp voor alle
ziekten die door koude waren ontstaan. De Tilly-olie is van
onschatbare waarde voor Haarlem geweest; het verschafte
de stad immers tot ver over de landsgrenzen bekendheid.
Op menig koopvaardijschip was een flesje 'Oprechte'
Haarlemmerolie te vinden en de Oost- en West-Indiëvaar-
ders namen het medicijn mee naar overzeese bezittingen.
Tegenwoordig wordt dit 'antieke' medicijn naar maar liefst
45 landen geëxporteerd. Het is heerlijk dat een medicijn dat
zich 250 jaar als huis- en tuinmiddeltje heeft weten te hand
haven, nog steeds verkocht wordt en dat de fabricage en
verpakking, ondanks alle boekjes over bedrijfsefficiency,
nog steeds op dezelfde wijze gebeurt als in 1696, aldus di
recteur R. van Dobben van firma C. de Koning Tilly in een
interview in de Volkskrant van 10 oktober 1987. Toch
hangt rond Haarlemmerolie al eeuwen een waas van ge
heimzinnigheid en lang niet iedereen is van de heilzame
werking overtuigd. In encyclopedieën, zoals de Winkler
Prins-encyclopedie, wordt het een kwakzalversmiddel ge
noemd, bereid uit terpentijn, lijnolie en zwavel. Het kan
schadelijk zijn voor nieren en ingewanden, het gebruik er
van moet daarom ontraden worden, aldus deze gerenom
meerde encyclopedie. De producenten van Haarlemmer-
51
