van de Haarlemse Luchtbeschermingsdienst een circulaire
thuisgestuurd met de mededeling dat ingevolge verstrekte
opdracht alle joden en buitenlanders, met uitzondering van
de Duitsers, zich met onmiddellijke ingang moesten terug
trekken uit de Luchtbeschermingsdienst.35) De overgebleve
nen moesten binnen 24 uur een verklaring tekenen dat zij
hun werk loyaal zouden blijven doen en dat zij zich zouden
onthouden van handelingen, die tegen het Duitse Rijk en te
gen de Duitse Wehrmacht gericht waren. Niet alle leden van
de Luchtbeschermingsdienst in Haarlem zonden die verkla
ring ingevuld terug, waarschijnlijk vanwege die laatste op
merking. Tenslotte voelde men zich in oorlog met de Duit
sers.
Dit was maar een voorloper. Op 30 september 1940 kwam
het verbod om voortaan nog joden als ambtenaar in dienst te
nemen of in hun functie te bevorderen.3<s) Iedereen die maar
enigszins in een relatie stond tot de overheid moest een ver
klaring indienen ter beantwoording van de vraag of hij/zij,
of ook zijn vrouw of verloofde, jood was. Als jood werd
hierbij iedereen aangemerkt, die drie of meer joodse groot
ouders had en iedereen die twee joodse voorouders had èn
zelf tot de Nederlands-Israëlitische gemeente behoorde, of
met een jodin getrouwd was. Als joodse grootouder werd
iedere grootouder beschouwd die tot de joodse kerkgemeen
schap behoorde. Iedereen kreeg zijn Ariërformulier: 37) de
gemeenteraadsleden, de burgerleden van de raadscommis
sies, ambtenaren, onderwijzend personeel, schoolbesturen
en oudercommissies en besturen van verenigingen die voor
hun voortbestaan afhankelijk waren van een gemeentelijke
subsidie.
Nu, achteraf, realiseer je je dat de Ariërverklaring een test
case had kunnen zijn waarmee de bevolking haar solidariteit
met de joden had kunnen tonen en haar houding tegenover
de Duitsers had kunnen bepalen. Maar dat is achteraf ge
praat. Vrijwel iedereen van hoog tot laag die kon verklaren
dat hij geen jood was, vulde het formulier in. Maar dan ook
iedereen, dwars door alle politieke en godsdienstige gezind
ten heen. Er zijn enkele, weinige, uitzonderingen. Twee
onderwijzeressen van lagere scholen weigerden, maar hun
formulieren vulde een ambtenaar van de afdeling Bevolking
toen maar in.38) Twee leden van de gemeentelijke Commis
sie lichamelijke oefening weigerden: een zonder opgaaf van
redenen, de ander omdat hij de verklaring in strijd achtte met
Gods woord. Eén lid van de Stichting Haarlems Bloei wei
gerde om principiële redenen. Slechts één bestuur weigerde:
de Afdeling Haarlem van de Nederlandse vereniging ter be-
145
