Mr. J. B. Bomans, oud-wethouder van Haarlem, betreedt
het verkiezingslokaal in 1925.
de staatssubsidiëring van het bijzonder onderwijs, de 'schoolstrijd Ook lie
pen de politieke gemoederen hoog op over (het ontbreken van) de rechten
van arbeiders, de 'sociale kwestie'.
Deze drie politieke hangijzers fungeerden gedurende twintig jaar als
strijdpunten op grond waarvan hechtere politieke formaties ontstonden. 4)
Uit organisatorisch zwak gestructureerde concentraties, waarin een kleine
maatschappelijke elite de lakens uitdeelde, ontstonden kaderpartijen met
een overkoepelend landelijk orgaan en uiteindelijk volkspartijen met een
meer gecentraliseerde structuur.
Deze organisatieontwikkeling moeten we zien tegen de achtergrond van
wat wel genoemd wordt de 'verzuiling' van de Nederlandse samenleving.
Verschillende sectoren van het maatschappelijk leven werden doordron
gen van een georganiseerde scheiding der geesten. Moderne communi
catietechnieken, vervoersmogelijkheden en de ontwikkeling naar een in
dustriële samenleving werkten in de hand dat lokale en regionale verschil
len naar de achtergrond werden gedrongen. Daarvoor in de plaats kwamen
nationale religieus-ideologische scheidslijnen.
LUUK BRUG
