Kiesverenigingen in 1914
In 1914 telde Haarlem acht politieke organisaties. De situatie was sinds 1899
ingrijpend veranderd. Specifiek Haarlemse verenigingen, zoals de Volks-
kiesvereeniging of Burgerplicht, waren van het toneel verdwenen. De poli
tieke verenigingen waren in 1914 zonder uitzondering onderdeel van een
landelijke partij en voerden verkiezingsstrijd met (ook) een landelijk pro
gram.
Aan confessionele zijde was er eigenlijk weinig veranderd. Nieuw, tot op
zekere hoogte, was de afdeling Haarlem van de Christelijk Historische
Unie, de Protestantsche Kiesvereeniging. Deze was in 1902 opgericht als
onderdeel van de Christelijk-Historische Kiezersbond. De afdeling telde
130 leden.
Zoals eerder aangegeven kende Haarlem drie liberale partijen. De
Kiesvereeniging Liberale Unie was opgericht in oktober 1903. Een halfjaar
later was de afdeling Haarlem van de Vrijzinnig-Democratischen Bond in
het leven geroepen. De restanten van de Kieskring, de voormalige kies
vereniging Haarlem, waren in maart 1910 opgegaan in afdeling Haarlem
van de Bond van Vrije Liberalen. Deze organisatie hield traditiegetrouw
haar vergaderingen in café Brinkmann aan de Grote Markt
In 1909 werd de sdap opgeschrikt door een partijscheuring. Ook in
Haarlem splitsten zich een groep 'marxisten' af. Zij richtten met 10 man in
april 1910 de afdeling Haarlem van de Sociaal-Democratische Partij (sdp)
op. De sdap telde inmiddels zo'n 400 leden. Het centrum van het partij
leven was het coöperatiegebouw, Smedestraat 43, een steenworp verwij
derd van het bolwerk van de katholieke vak- en standsorganisaties, gebouw
St. Bavo (de huidige Toneelschuur).
Verschuiving in het politieke krachtenveld
Lang domineerden de liberalen de Haarlemse politiek. Zij moesten uitein
delijk wijken voor de overmacht van de confessionele partijen. In 1912 had
den alle wethouders nog een min of meer liberale signatuur. Pas in 1915 kre
gen de katholieken hun eerste wethouderszetel. Twee jaar later, na ernstig
verlies bij de verkiezingen, werden J.B. Bomans, die kort daarvoor in Haar
lem was komen wonen, voor de rk kiesvereniging en M.A. Bruch voor
Nederland en Oranje geïnstalleerd.
Nederland en Oranje en de Katholieke Kiesvereeniging waren er in de
voorgaande jaren in geslaagd grote groepen arbeiders aan zich te binden.
Vanaf het moment dat de confessionele groepen zich beter gingen organi
seren en meer gingen samenwerken was de greep naar de plaatselijke
Haerlem Jaarboek 1998
