De oorlog kwam dichterbij door het sneuvelen van Henning, de
Pruisische graaf von Schwerin, waarmee haar nichtje Annie van Lynden,
op 28 juli met veel feestelijkheid in Haarlem was getrouwd. Over nut en
noodzaak van oorlog is haar mening niet steeds dezelfde: Aanvankelijk
was ze absoluut tegen en actief in de Anti-oorlogsraad onder het motto:
'Si vis pacem, para pacem' ['wilt gij vrede, bereid de vrede voor']. Een jaar
later vond ze 'oorl. niet absoluut slecht, straf noodig, pacif. zal niets uit
werken - en werkt verslappend', maar: 'in 1936 herlezen. Wat ben ik ver
anderd in mijn gedachten hieromtrent'. Tijdens het internationaal con
gres van Vrouwen in Den Haag in april 1915 raakte haar het meest het -i77~
'samenwerken in liefde en eendracht van al die vrouwen uit de oorlog
voerende landen'. De vredes-idee werd er in ieder geval door gestimu
leerd.
Ondanks Nederlands neutraliteit werd naarmate de oorlog duurde,
ook het leven van alledag erdoor beïnvloed. De winters waren koud en
er was kolen- en petroleumgebrek. Samen met anderen gaf Henriëtte tij
dens de oorlog regelmatig 'klompenbons' en schoenen uit aan minver
mogenden. Voor haar persoonlijk betekende de oorlog koude in huis en
toenemende problemen met hulp in de huishouding.
Henriëtte de Clercq-Teding van Berkhout met haar zoon Willy en haar klein
kinderen Feyna, Rob en Covert, ca 1920. (coll. De Clercq)
JET VAN VOORST VADER-DUYCKINCK SANDER
