Het is niet alleen binnen de familie dat dit boek van ruim noo pagina's
werd gewaardeerd. Het is nog steeds een van de belangrijkste uitgevers
biografieën in ons land en dankzij de royale citaten uit de corresponden
tie tussen Kruseman en zijn auteurs en vrienden is het tevens een belang
rijke bronnenpublicatie voor het Nederlandse boekbedrijf in de jaren
1840-1880. Naast die detaillering wist Enschedé in de laatste 35 pagina's
van zijn boek nog een knap samenvattend overzicht van Krusemans
leven en werk te geven. Naar aanleiding van dit boek werd J.W. Enschedé
in 1915 benoemd tot erelid van de Vereeniging ter Bevordering van de
Belangen des Boekhandels.
De familieoverlevering wil dat Enschedé tijdens het werk aan dit pro
ject sterk onder de indruk kwam van Kruseman's kleindochter Maria
Anna Nieuwenhuijzen Kruseman (1874-1962), en dat het bijna tot een
verloving of huwelijk kwam. Edzard Enschedé vertelde mij dat het
standsverschil tussen de families Enschedé en Kruseman de oorzaak was
van het niet doorgaan van het huwelijk. Zowel bij de huidige familiele
den Enschedé als bij de familie Nieuwenhuijzen Kruseman wordt dit
betwijfeld. 'Tante Miek' vertelde in de jaren vijftig aan haar familie dat zij
zelf het voorgenomen huwelijk op het allerlaatste moment had afgebla
zen, omdat zij zich bekneld voelde door het 'overheersende en moeilijke
karakter' van Jan Willem en omdat hij niet van reizen hield») Dit lijkt
veel meer waarschijnlijk. Dat het niet uitsluitend een Enschedé-overleve-
ring was bleek mij bij navraag bij een neef van mejuffrouw
Nieuwenhuijzen Kruseman, Eduard Nieuwenhuijzen Kruseman. Deze
wist van de relatie tussen 'tante Miek' en J.W. Enschedé, vertelde mij dat
er zelfs damast was geweven met beider initialen en toonde mij een lak-
stempel met de letters 'ENK' afkomstig van zijn tante. De letters stonden
voor 'Enschedé-Nieuwenhuijzen Kruseman' en Jan Willem zou de stem
pel hebben laten maken met het oog op zijn voorgenomen huwelijk!
Tante Miek zou ongehuwd blijven. Zij was een grote, rijzige vrouw van
Afdruk van het lakstempel met de letters ENK, bedoeld
voor het huwelijk tussen J.W. Enschedé en Maria Anna
Nieuwenhuijzen Kruseman, een huwelijk dat op het laat
ste moment niet doorging, (stempel eigendom van E.
Nieuwenhuijzen Kruseman)
A.G. VAN DER STEUR
