voor Nederland het begin van moderne boektypografische opvattingen,
waarin de leesbaarheid centraal staat en de vormgever een dienaar is van
de tekst.'"4' Ook Ernst Braches beschouwt dit boekje in zijn bekende dis
sertatie Het boek als nieuwe kunst 1892-1903 als een mijlpaal.1148'
In 1906,1907,1908 en 1910 verschenen de vier delen van Het Drukkers
Jaarboek, ook uitgaven van Ipenbuur Van Seldam en dus van Berend
Modderman. Enschedé had als redacteur en auteur een belangrijk aan
deel erin. S.H. de Roos zou de vier delen later prijzen als 'een uitgave
welke van het meeste belang voor de verheffing onzer drukkunst mag
—64- geacht worden.'"5' Enschedé schreef hierin diverse bijdragen, waaronder
uitvoerige 'Literatuuroverzichten' over belangrijk drukwerk dat hem
onder ogen was gekomen in het afgelopen jaar. In het Jaarboek 1907 doet
hij een oproep"6' om hem materiaal toe te zenden als
'prijscouranten, reclamekaartjes en prospectussen die, vandaag ver
spreid, morgen reeds niet meer te vinden zijn waaronder toch door
letterkeus, door zetwijze, door verdeeling, door verhouding of door
kleurcombinatie iets kan wezen dat staat boven het gewone peil en
bespreking verdient.'
In hetzelfde overzicht kraakt hij het Rembrandt album af dat Joh.
Enschedé Zonen in 1906 had laten verschijnen.117' Hij wijdt de 'artis
tieke mislukking' aan de 'firma Enschedé, die als zincografen vermoede
lijk, maar als drukkers blijkbaar te kort zijn geschoten, gegeven de stand
der moderne typografische reproductie-techniek.' 'Het schrijven van deze
alinea's' aldus Jan Willem, 'heeft mij moeite gekost, ongaarne als ik
krachtens familieverwantschap wil afkeuren het werk van de firma Joh.
Enschedé Zonen te Haarlem.'
Het aantal publicaties over boekhistorische onderwerpen, ook in de
laatste vijftien levensjaren is groot en een opsomming heeft weinig zin."8'
Wij doen nog enkele grepen: In 1909 verscheen in het Tijdschrift voor
Boek- en Bibliotheekwezen een belangrijk artikel van 56 pagina's: 'Papier
en papierhandel in Noord-Nederland gedurende de zeventiende eeuw'
(ook verschenen als overdruk met veranderde paginering). In 1914 ver
scheen in Het Boek 'De voorgeschiedenis der Nederlandsche Bijbelcom
pagnie'.
In 1919 bestond de Boek- en Handelsdrukkerij C.A. Spin Zoon te
Amsterdam honderd jaar. J.W. Enschedé werd gevraagd om een gedenk
boek te schrijven, van welke taak hij zich voortreffelijk heeft gekweten.
Het was met name een 'hoogstandje' omdat het archief van de firma was
vernietigd en de auteur louter van secundaire bronnen gebruik kon
Haerlem Jaarboek 2000
