250 Jaar Hollandsche Maat
schappij der Wetenschappen
in Haarlem
Ontstaan der Maatschappij
Waarom 250 jaar geleden de Hollandsche Maatschappij der Weten
schappen juist in Haarlem werd opgericht is in de archieven der Maat
schappij niet duidelijk vastgelegd. Waarschijnlijk is dat er in Haarlem lief
hebbers, amateurs der wetenschappen, bestonden die gevoelig waren
gebleken voor de moderne ideeën van de Verlichting. Zij interesseerden
zich voor de zich sterk ontwikkelende natuurwetenschappen, beoefen
den die in kleine clubjes en wilden die wetenschap helpen bevorderen.
Misschien hebben bij de oprichting van de Maatschappij ook econo
mische factoren een rol gespeeld. In de tweede helft van de 18de eeuw
verloor Haarlem immers veel van zijn vroegere bloei. De vermaarde
brouwerijen, de linnennijverheid, de zijde-industrie en de scheepsbouw
waren nog maar een fractie van wat zij vroeger waren geweest. Wie zijn
geld goed had belegd, kon zijn leven ongestoord voortzetten. Wie van het
werk van zijn handen moest leven, was er slecht aan toe. De werkeloos
heid en dientengevolge de armoede en de omvang van de bedelarij waren
groot. Bij gebrek aan moderne sociale voorzieningen was een aanzienlijk
deel van de bevolking aangewezen op de diaconie en de stedelijke armen
zorg en daar gingen grote bedragen mee heen. Door nieuwe uitvindingen
en technische verbeteringen zou de werkgelegenheid in Haarlem en in
ons land weer kunnen toenemen en ook daarom moest de wetenschap
worden bevorderd. Met een moderne uitdrukking: 'Welvaart door weten
schap'. In ieder geval hadden in de eerste decennia van de Maatschappij
veel van de uitgeschreven prijsvragen een economische achtergrond.
Voor het bevorderen van de wetenschap stichtten zeven vooraan
staande Haarlemmers op 21 mei 1752 een academie, die weldra de Hol
landsche Maatschappij der Wetenschappen zou gaan heten. Als secreta
ris werd de lutherse predikant C.C.H. van der Aa aangesteld.
Nieuw was het idee van de oprichting van zo'n academie niet. In het
buitenland waren door vorsten veel vroeger al academies voor de beoe
fening der wetenschappen opgericht of hadden particuliere gezelschap-
JAAP TEMMINCK
