dwars door alle politieke breuken en grote veranderingen van zijn tijd.
Zijn rol in de Franse Tijd was ondanks de orangistische uitkomst, in veel
opzichten een voortzetting van de nieuwe burgerschapsidealen van de
Haarlemse patriottentijd. De fascinatie met de tijd en het registreren van
het eigen leven was symbolisch voor de nieuwe burgercultuur van de
negentiende eeuw. De drie kringen van het eigen leven, het werken voor
de zaak, het werken voor het algemeen belang én het bewust vorm gege
ven familie- en privé-leven vormden een eenheid. In deze eenheid en har
monie van levenskringen wilde de vroeg negentiende-eeuwse burgerlijke
elite leven; de agenda's van Johannes ui zijn een subliem bewijs hiervan.
Eerst rond het midden van de eeuw bleek het verlichte regentschap van
meritocraten als Johannes in Enschedé zichzelf te overleven. Het lot van
de Opregte Haarlemsche Courant na de jaren veertig leek in die zin op
dat van zijn schepper.
Noten
1. Ter gelegenheid van de viering van het driehonderdjarig bestaan van Joh.
Enschedé verschijnt tegelijk met de opening van de jubileumtentoonstelling
in het Teylers Museum Onvervalst! Drie eeuwen drukkerij Joh. Enschedé op
20 juni 2003 het volgende jubileumboek: Frans Willem Lantink, Koosje
Sierman, Johan de Zoete, Joh. Enschedé 2003-7703: Voor stad en staat.
Beelden van 300 jaar bedrijfsgeschiedenis, 2003.
Zowel voor dit boek als voor dit artikel is gebruik gemaakt van de rijke col
lectie van het Museum Enschedé. Bijna alle illustraties zijn in het Museum
door fotograaf Jos Fielmich gemaakt. De gastvrijheid van de staf van het
museum heb ik altijd als zeer hartelijk ervaren. Mijn dank geldt met name de
conservator Johan de Zoete, de vroegere directeur van het Museum Jan
Willem Enschedé en in het bijzonder bij het helpen uitzoeken van de illu
straties voor dit artikel de assistente Andrea Roosen.
2. Joh. Enschedé en Zn. verkreeg ook de (eerste) opdracht voor het drukken
van de Euro's voor Nederland, die te herkennen zijn aan het serienummer
beginnend met een P. De exclusiviteit van het contract met de ptt, nu tpg
ging recentelijk verloren, maar daar staan wel nieuwe opdrachten voor
Noorwegen en de Britse Royal Mail tegenover.
3. Archiefdienst voor Kennemerland (avk), Gemeentearchief Haarlem (gah),
Schutterij-Oud Archief, 23-8: Resolutien van de Krijgsraad, 26-1-1786: 'De
onderget. Betuigt voor het Ed. Achtb. Collegie der vroedschap en voor des-
zelfs Leeden in het bijzonder alle achting en eerbied te hebben welke dezelve
toekomt dog kan aan den anderen kant niet ontveinsen dezelve nimmer in
eenig ander ligt te hebben beschouwd, dan als Representanten eener vrije
Burgerij, Burgers verkoozen uit Burgers, en aan welke derhalve in hun privé
FRANS WILLEM LANTINK
