Een leven lang burger
Johannes in Enschedé (1785-1866)
-60- Inleiding
In het jaar 2003 viert het vermaarde Haarlemse bedrijf Joh. Enschedé zijn
driehonderdjarig bestaan.1' Er zijn weinig Nederlandse ondernemingen
die op zo'n lange en rijke geschiedenis kunnen terugkijken. Hoe is deze
opvallende continuïteit te verklaren?
Het eerste wat in het oog springt is de sterke cohesie als familiebedrijf
en de succesvolle erfopvolging door de eeuwen heen. Tot het begin van
de jaren negentig van de twintigste eeuw had een Enschedé de leiding
van het bedrijf. In toenemende mate ging het bedrijf zich vanaf het einde
van de achttiende eeuw toeleggen op het vervaardigen van waardepapie
ren en werd zo de monopolist van het drukken van de Nederlandse
bankbiljetten en de Nederlandse postzegels.2' De nadruk op de hoogste
kwaliteit en veiligheid, de voortdurende samenspraak met staatsinstellin
gen (vanaf 1814 met De Nederlandsche Bank) die verbonden zijn met het
drukken van waardepapieren, dit alles zette steeds meer een stempel op
het bedrijf én op de firmanten en directeuren uit de familie. Het onder
houden van de relatie met de overheid en het zetten van een nationale
standaard was een voorwaarde voor de exclusieve staatsopdrachten die
vanaf het begin van de negentiende eeuw in toenemende mate het
bedrijfsresultaat gingen bepalen. Dit alles maakte de Enschedé's tot een
bijzonder soort ondernemers, zeer bewust van de (eigen) vaktraditie en
zeer bedacht op de relatie met de staat. Maar hoe kon dit familiebedrijf
zich zo'n positie verwerven? Bij bestudering van de bedrijfs- en familie
geschiedenis blijkt hoe afwijkend de Enschedé's al waren van hun vak
broeders en hoe hun nauwe verbintenis met de stedelijke overheid al veel
eerder ontstaan en gegroeid was.
In dit artikel staat een van de opmerkelijkste Enschedé's centraal:
Johannes in Enschedé (1785-1866), die in een aantal opzichten het sym
bool is voor de geschiedenis van bedrijf en familie en die bovendien leef
de in een beslissende overgangstijd. De veelzijdigheid van zijn lange leven
valt samen met een grote breuk in de Nederlandse geschiedenis. Veel
FRANS WILLEM LANTINK
