krijgsraad. Daar kwam het voor het eerst tot een botsing met de na hem
benoemde vroedschappen ten tijde van de patriottentijd, die er vanuit
gingen dat hun rang voor zijn militaire anciënniteit ging. In de Resolutiën
van de krijgsraad is de twist na te lezen, waarbij Johannes zich op het
nieuwe begrip van de vrije burger van de verlichting beriep.3'
Mede dankzij zijn positie in de traditionele kaders van de oudburger-
lijke stedelijke samenleving kon Johannes n uitgroeien tot een sleutelfi
guur in de patriottentijd en het Haarlemse vrijkorps Pro Aris et FocisA
De patriottentijd (1780-1788) was een voorloper van de grote omwente
lingen in de Franse Tijd, toen de oude staatsinstellingen en bestuursver-
houdingen in de Republiek en de Hollandse steden hun einde vonden. In
Haarlem was de hervormingsbeweging van de patriotten zeer succesvol.
Er was een voorhoede van een nieuwe groep burgers ontstaan die poli
tieke hervormingen wilden doorvoeren. Dissenters, inwoners die niet tot
het officiële hervormde geloof behoorden, zoals doopsgezinden en luthe
ranen waren van de politieke macht en allerlei bestuursfuncties in de stad
buitengesloten. De Enschedé's namen een middenpositie in. Hoewel
(Waalsch) hervormd waren zij als nieuwkomers praktisch uitgesloten van
toetreding tot de stadsregering, de vroedschap. Maar door hun bestuurs
functies verkeerden ze wel met de oude politieke elite. Door latere huwe
lijksrelaties vormde de familie bovendien een schakel met de welgestelde
doopsgezinde families in Haarlem. Er was sprake van een dubbele op
mars; enerzijds werden traditionele posities veroverd, maar daarnaast
bleken leden van de familie overactief in nieuwe vormen van burgerlijk
zelfbewustzijn zoals het vrijkorps en de theatersociëteit Leerzaam
Vermaak.5'
Hoogtepunt van de patriottentijd in Haarlem was de feestelijke eed op
een nieuw regeringsreglement op de Grote Markt naast een allegorische
vrijheidstempel.De gebeurtenissen werden uitvoerig in de Opregte
Haarlemsche Courant door Johannes 11 verslagen. Hij speelde zelf een
belangrijke symbolische rol bij de plechtigheden, waarbij hij als hoogste
in rang van de krijgsraad aan de aanwezige 'raaden' mocht vragen de eed
op het regeringsreglement 'in handen van de Burgerij' te bekrachtigen.7'
Maar een paar weken later stonden Pruisische troepen op de Grote
Markt die de macht van stadhouder Willem v, de zwager van de Prui
sische koning, herstelden. Onderdeel van de orangistische restauratie was
het verbod op het vrijkorps. Bovendien werd Johannes 11 als officier van
de reguliere schutterij ontslagen. Van een aantal verboden genootschap
pen, zoals de Burgersociëteit, zijn de papieren verdwenen en wellicht ver
nietigd, maar het archief van het vrijkorps Pro Aris et Focis werd bijna
tachtig jaar door de Enschedé's thuis in de Damstraat bewaard totdat
Haerlem Jaarboek 2002
