zijn dagelijks leven en precieze tijdsindelingen zijn alle uiting van een
nieuwe mentaliteit.9' Het burgerlijke ethos van de negentiende eeuw is in
zijn nalatenschap steeds tastbaar.10'
Tot de nieuwe burgercultuur behoorde ook het vastleggen van de eigen
persoonlijke levensloop. In het Museum Enschedé zijn de complete agen
da's van 1819 tot zijn dood in 1866 bewaard gebleven. Vol persoonlijke
aantekeningen vormen zij een uniek document van het leven in die tijd
en zijn ze ook een bijzonder soort egodocument. De persoonlijke kas
boekjes die over een langere periode bewaard zijn gebleven vormen het
pendant van zijn zorgvuldig vastgelegde leven. In deze privé-boekhou- -67—
ding werden alle persoonlijke uitgaven en inkomsten genoteerd, vanzelf
sprekend naast de boekhouding van de firma. Wat was de betekenis van
deze drang het eigen leven zo te registreren? Die vraag te stellen is
belangrijker dan een exacte reconstructie van dit leven te maken. In dit
artikel wordt een eerste impressie van dit bijzondere bronnenmateriaal
gegeven.
In de nagelaten papieren van Johannes in Enschedé bevindt zich in
zijn handschrift een autobiografisch overzicht vanaf zijn geboorte tot
1815.11' Per jaartal worden in korte trefwoorden en droge staccatozinnen
belangrijke gebeurtenissen en persoonlijke ervaringen genoteerd. Zo
wordt een logeerpartij in Weesp bij 'grootpapa Swaving' genoemd en de
ervaring van de achtjarige met 'het doodshoofd' in het huis van de oud
burgemeester. In 1795 maakt hij de betrokkenheid van zijn vader bij de
omwenteling van zeer nabij mee: 'De fransche revolutie-Gezelschap den
i8den Januarij in mijn ouders huis' en verder bij dat jaar 'Dansen om de
vrijheidsboom - dansen op de zaal van 't stadhuis'.12' De eerste Franschen
te paard.' Observaties van familieleden uit de eerste jaren van de Franse
tijd zijn er ook, zoals het 'besluit' van zijn neef Jacobus een sabel met de
woorden 'vrijheid gelijkheid broederschap' in de schoorsteen op te
hangen.
Na de eerste jaren op de Latijnse school stuurde zijn vader de veer
tienjarige Johannes in naar de zeer vooruitstrevende instelling van domi
nee Joannes Wegeri (1750-1818) in Beverwijk. Johannes n was zelf een
typische vertegenwoordiger van de Nederlandse Verlichting en stond met
velen van zijn gelijkgestemde tijdgenoten in contact. Wegeri was even
eens een prominent lid van de Maatschappij tot Nut van 't algemeen. Het
pedagogische doel van Beverwijk was de leerlingen tot maatschappelijk
nuttige burgers op te voeden. In die zin sloot het precies aan bij het nieu
we morele burgerbegrip van die tijd.13' Het instituut van Wegeri bood
bovendien een zeer vooruitstrevende vooropleiding van de universiteit.14'
De leerlingen van Wegeri speelden ook in hun vrije tijd 'Verlichting'
FRANS WILLEM LANTINK
