door middel van het door hun opgezette mini-genootschap Tandem Fit
Surculus Arbor. De uitgesproken doelstelling was het verbeteren 'van 't
Hart en aankweeken van 't verstand'. Een prachtig bewijs van verdien
stelijk lidmaatschap van Johannes m uit 1799 naast een 'diploma' uit 1800
zijn voorbeelden van de ernst maar ook van het plezier waarmee de jon
geren de modieuze genootschapscultuur van de volwassenen imiteerden.
Er werden ook 'Wetten' voor het gezelschap opgesteld, die niet alleen het
bijeenkomen en uiteengaan en het kiezen van nieuwe leden van het
gezelschap wilden regelen maar ook 'Over de manier van oreeren' het
-68— een en ander bepaalde. De leden waren gehouden 'op hun beurten een
stelling te doen en de zelve tegen alle de leden die er eenige aanmerking
opmogten hebben te defenderen'. Nog meer dan op een debatingclub
moeten de bijeenkomsten op een soort retorische schoolstrijd geleken
hebben. Naast het verdedigen van stellingen werd ook verwacht dat er bij
iedere vergadering door twee leden een 'redevoering' zou worden gehou
den.15'
De Beverwijkse schooltijd bij de verlichte dominee werd doorbroken
door de plotselinge ziekte en dood van zijn vader in 1799: 'Voorgevoel dat
het met papa's ziekte een ernstige keer zoude nemen. Laatste gesprek.
Den nacht doorgebracht ten huize van A. Enschedé.16' Geslapen in de
bedstede binnenkamer. Berigt van het overlijden.'17' Het tragische voortij
dige overlijden van zijn vader versnelde het al voor hem uitgestippelde
plan om naar de universiteit van Leiden te gaan voor de rechtenstudie. In
de laatste tijd thuis werd nog wel op de planken gestaan bij de toneelso
ciëteit Leerzaam Vermaak dat van een patriottisch gezelschap de ont
moetingsplaats van de Haarlemse elite18' geworden was. Ook werden er
nog danslessen genomen en werd het 'plan om een ballet te dansen' uit
gevoerd.
Vrijwel zeker door het oude contact met zijn vader kon de jonge
Johannes een onderkomen krijgen bij de befaamde Leidse hoogleraar
Siegenbeek. Net als leermeester Wegeri was de doopsgezinde Matthijs
Siegenbeek (1774-1854) een uitgesproken exponent van de Nederlandse
Verlichting, die zich in hoge mate ook op onderwijs en opvoeding richte.
In 1797 was hij tot buitengewoon hoogleraar in de Vaderlandsche Taai
en Letterkunde benoemd en later speelde hij ook een rol bij de opbouw
van het openbaar onderwijs in Nederland. De eerste ervaringen van
Pagina hiernaast: Bewijs van lidmaatschap van Johannes lil Enschedé van het
gezelschap Tandem Fit Surculus Arbor uit zijn schooljaren in Beverwijk, maart
1799. (coll. Museum Enschedé)
Haerlem Jaarboek 2002
