Regeringsbrood en kunstbriketten
De sociale gevolgen van de Eerste Wereldoorlog in Haarlem
Inleiding
De schoten die werden gelost op het vorstenpaar Frans Ferdinand en
Sophie op 28 juni 1914 in Sarajevo, de aanleiding tot de Eerste Wereld
oorlog, hadden geen onmiddellijke gevolgen voor de Haarlemse samen
leving. Wel brachten de oorlogsverklaringen daarna onrust, toen de Oos
tenrijks-Servische oorlog een groot aantal landen in zijn kielzog mee
sleepte. Hoewel Nederland neutraal bleef, hebben de gebeurtenissen met
de grimmige strijdtaferelen in de loopgraven en de vele oorlogsslacht
offers ook de Haarlemse gemoederen niet onberoerd gelaten.
Wat de Eerste Wereldoorlog voor het dagelijkse leven daadwerkelijk
zou betekenen, werd na verloop van tijd pas duidelijk, toen het stagne
rende handelsverkeer zijn tol ging eisen. De gevolgen van een teruglo
pende import en export bleven niet uit: werkloosheid, schaarste aan
levensmiddelen, sociale nood en slechte levensomstandigheden. Tegen
het eind van de oorlog werd de sociale onrust in Haarlem pas goed voel
baar. Winkels werden bestormd en leeggeroofd, bakkerskarren omge
duwd. Met sabelhouwen ging de politie de oproerkraaiers te lijf. Uitein
delijk werden ook in Haarlem schoten gelost: zij waren niet bedoeld voor
een vorstenpaar, maar troffen per ongeluk een niets vermoedende burger.
De gevolgen van de grote krachtmeting tussen Frankrijk en Duitsland
op een kleine stad als Haarlem is het onderwerp van dit artikel. Ingegaan
wordt op de verslechterende werkgelegenheid, huisvesting en gezondheid
van de Haarlemse burgerij en de sociale onrust ten gevolge daarvan.
Het begin: 'Wij haten niemand en wensen met een ieder in vrede
te leven'
In de vroege ochtend van maandag 3 augustus 1914 verklaarde Duitsland
Frankrijk de oorlog. Een dag later trokken Duitse legers België binnen in
hun opmars naar Parijs. In Nederland heerste er aanvankelijk optimisme,
want de gevoerde neutraliteitspolitiek garandeerde dat de oorlog ver weg
zou blijven. Haarlems Dagblad meldde:
WIM DUBA m.m.V. TONY LINDIJER*
